جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت «حقیقت عرش» همواره از مسائل پیچیده و پر اهمیت برای دانشمندان و صاحبان علم و معرفت بوده است، که علت آن آیات شریفه قرآن مجید مانند: «الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی » و روایات مرتبط است که به صراحت از عرش سخن گفته است. ازاین رو اندیشمندان دینی از جمله مفسران و متکلمان در این باره به تحقیق پرداخته اند. هدف از پژوهش حاضر بررسی مفهوم حقیقی عرش، با توجه به نیاز به شناخت آن در حوزه جهان شناسی، خداشناسی و معارف الهی است تا در سایه سار آن پاسخی روشن به برخی ابهام های موجود در این موضوع داده شود. روش تحقیق کتابخانه ای و تحلیلی است و دستاورد پژوهش، این است که عرش الهی حقیقتی مستقل و از جنس حقایق غیبی و در مرتبه عوالم مجردات است. مراد از حقیقت عرش نیز، جایگاهِ تدبیر و مدیریت و ربوبیت الهی و مقامی است که منشأ صدور اح کام ع الم بوده و همه اوامر الهی به سوی آن منتهی می شود.

خدای متعال در آیه 85 سوره طه می فرماید: «وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِی ». داستان سامری، در میان وقایع متعدد قوم موسی، دارای اشاراتی ظریف و قابل تأمل است. تعبیر قرآنی «اضل» با یک فاعل مشخص، اشاره به ضرورت آگاهی از عملکرد افراد فرصت طلب دارد. در اینکه بیان خداوند از پروژه موفق سامری در غیاب موسی و گمراه شدن قوم او چه هدفی دارد؟ مقاله حاضر تلاش کرده عملکرد سامری در سوره طه را با روش، تحلیلی استدلالی و استنباطی، با استفاده از منابع کتابخانه ای و نرم افزاری مورد تبیین قرآنی قرار دهد. نظام هندسی سوره طه در بردارنده استدلال های عقلی بر پذیرش توحید و دوری از شرک است و داستان سامری ترسیم کننده شخصیتی با موقعیت اجتماعی و اهل نفاق است که برای رسیدن به رهبری از استدلال های عوام فریب استفاده می کند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که رمز رهایی از ضلالت، همراهی دائمی مردم با رهبر و جانشین او و پرهیز از منافقین و آگاهی از نگاره سامری هاست. نقشه سامری با سه الگوی: ارتداد از ایمان به کفر، ارتداد در تبعیت از موسی، تورات و هارون موفق به اخذ ضلالت قوم در کمترین زمان ممکن شد. این تحقیق با تبیین اقسام ارتداد و ارتباط مفهومی «اضل» با ارتداد، نتایج انگاره سامری را در قوم موسی و امت اسلام مورد بررسی قرار داده است.

داستان‌های قرآنی به عنوان یکی از بی‌شمار اعجازهای زبانی قرآن‌، به فراخور حال مخاطب در مقاطع مختلف توسط الله جل شأنه روایت شده‌اند. این راوی توانا هر داستانی را برای منظوری خاص و در جهت هدفی مشخّص، ذکر می‌کند و از مخاطب خود می‌خواهد که در آن تدبّر کند. ضرورت این تدبر، عاملی شد تا در این پژوهش با دیدی نو یعنی از دید علم نشانه‌شناسی به یکی از این داستان‌ها ـ داستان حضرت موسی (ع) در سورة «طه‌« ـ نگریسته شود. مهمترین یافته‌های این پژوهش که با روش تحلیلی‌ـ‌ توصیفی نگاشته شده بیانگر این مطلب است که داستان حضرت موسی (ع) در سورة «طه» اوّلاً، یک داستان روایی است که تمام عناصر یک داستان را در حد مطلوبی دارد و ثانیاً، بخوبی می‌توان از علم نشانه‌شناسی برای فهم بهتر آن سود جست و نشانه‌های این داستان مثل «النار»، «الصلاة»، «اَلْیَمّ»، «العصا» و «العِجْل» ـ را کشف و بررسی کرد.

آیۀ 114 سوره طه به جهت ذکر مسألۀ نهی‌شدنِ پیامبر اکرم (ص) از عجله به هنگام وحی، از دیرزمان مورد توجّه مفسّران بوده و دربارۀ مقصود حقیقی نهی مذکور نظر‌های متفاوتی ارائه کرده‌اند. از همین رو مقالۀ حاضر، این آراء را به دو دیدگاه نهی رفعی و نهی دفعی تقسیم و با توجّه به آیات قرآن و روایات ارزیابی کرده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد دیدگاه نهی رفعی که به عجله‌نمودن پیامبر اکرم (ص) به هنگام وحی تصریح می‌کند، در صورتی صحیح است که انگیزۀ عجلۀ ایشان، اشتیاق به آیات قرآن تلقّی گردد. این دیدگاه با دیدگاه نهی دفعی که به صدور نهی مذکور، بدون سرزدن شتابی از آن حضرت دلالت دارد، قابل جمع و هر دو صحیح است. شناسایی و بررسی منابع صدور نظر‌های مفسّران، توجّه به سیاق سوره و ظاهر آیه، از مؤیّدات این دیدگاه است.

استفاده از روشهای تربیتی سوره طه بسیار کارامد و مهم ترین رمز پیروزی در امر تربیت اسلامی و دربیان فلسفه بعثت پیامبران است. بدون شک اگر انسان براساس روشهای ارائه شده در قرآن کریم و روایات تربیت شود، زندگی شیرین و با آرامش همراه خواهد داشت. تعلیم و تربیت قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام نمونه ای بارز برای انسان است و جامعه ای که در سایه ی پیروی از نمونه هایی همچون قرآن کریم و سیره معصومین علیهم السلام رشد و تربیت یابد، جامعه ای ایده آل خواهد بود. این تحقیق با هدف بررسی مباحث تربیتی سوره طه و به نشان دادن کارایی آن بصورت مشخص و عینی پرداخته است و همچنین روش این تحقیق توصیفی و گرداوری آن کتابخانه ای و استفاده از نرم افزارهای قرآنی از قبیل برنامه جامع نور می باشد. پرداختن روشهای تربیتی این سوره در دو بخش روشهای تربیتی امکان پذیر است. بنابراین یافته های آن در فصل دوم با عنوان روش های تربیت فردی از جمله تشویق که تشویق کلامی مانند تمجید و ستایش ، تشویق با حامى‏معرفى کردن خود، وعده پیروزی و.. تشویق غیر کلامی که خودش به پاداش های دنیوی مادی و معنوی و پاداش های اخروی مادی و معنوی تقسیم می شود و همینطور تشویق به ارزش ها مانند خشیت ، رعایت ادب ، توبه ، تقوی ، نماز ، معاد، وغیره را می توان نامبرد و انذار و تبشیر نیز یکی از روش ها است روش های تبشیر مانند تحقق یافتن وعده الهی به مادر حضرت موسی(ع) ، بشارت به قبول شدن دعا های حضرت موسی ، بشارت پیروزى به موسی ع در مقابله با جادوگران و روش انذار مانند پرهیز از پیروی هوا و هوس و از گمراه کننده ، انذار از طریق آگاهی کامل خدا از بنده وغیره در سوره طه ذکر شده است مهرورزی یکی دیگر از این روش است که در سوره طه یاد شده است. در بخش دوم با عنوان روش های تربیت اجتماعی مانند روش الگودهی مثبت و الگودهی منفی و روش های دیگر مثل امر به معروف و نهی از منکر ، انذار و تبشیر به جامعه ، عبرت آموزی ، روش ابتلاء و امتحان ، روش تذکر، یادآوری نعمت های الهی داستان گویی ، روش موعظه ، تربیت خانوادگی وغیره در امر تربیت بهره گرفته شده است قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام الگوی کامل در هر زمان و مکان برای انسان و جامعه بشری می باشد. ازدید قرآن و سنت تربیت انسان بر مبنای قرآن و سنت بهترین تربیت است ودر تشکیل جامعه ی نمونه مانند جامعه نبوی و مدینه فاضله موثر است.

در این پایان نامه به بررسی معنامحوری در تلاوت قرآن کریم بر اساس مطالعه صناعات آوایی با تمرکز بر آکسان ها در قالب و تعریفی مشخص پرداخته ایم. آنچه محور اصلی تحقیق می باشد بررسی 2 متغیر تلاوت معنامحور و صناعات آوایی می باشد و آنچه تحت عنوان تلاوت معنامحور از آن یاد می شود تا مورد ارزیابی قرار گیرد تلاوتی است که بر محور انتقال صحیح مقصود گوینده به مستمع ارائه شود، یعنی تلاوتی که ابتدا قاری با توجه به شاخص‌های لفظی(واژگانی)، معانی آیات و فضایی که آیه در آن قرار دارد را به درستی تشخیص دهد و برای ترسیم آن فضا برای مستمع، از تکنیک‌های آوائی مناسب و لحن‌الاداء صحیح بهره گیرد تا بتواند معنا و مفهوم را به درستی منتقل سازد و از سوی دیگر بررسی میزان توجه قاری به مواضع صحیح آکسان‌ها به گونه‌ای که در انتقال معنای صحیح لفظ به شنونده مؤثر واقع شود و به مثابه سنجه‌ای نو برای ارزیابی و تحلیل تلاوت‌ها مورد توجه قرار گیرد. بنابراین در این پژوهش تلاوت چهار قاری شهیر جهان اسلام به نام های خلیل حصری، عبدالرحمن سدیس، عبدالباسط و مشاری بن راشد العفاسی با تمرکز بر سوره طه مورد مطالعه قرار گرفته است و شواهدی ارائه گردیده است که نشان می دهد رعایت صناعات آوایی مانند آکسان می تواند در انتقال مفهوم صحیح به مخاطب نقش تعیین کننده ای ایفا نماید و هدف قرآن که ایصال انسان به سعادت دنیوی و اخروی و دعوت به تفکر و تعقل و تدبر جهت انس با کلام الهی و نهایتاً هدایت یافتن است را تسهیل نماید و عدم رعایت آن می تواند منجر به عدم انتقال معنا و مفهوم صحیح به مخاطب گردد و در مواردی حتی منجر به عدم انتقال صحیح پیام الهی از طریق قاری به عنوان واسط انتقال این پیام به انسان گردد. یافته ها حاکی از آن است که عبدالباسط در میان قاریان مورد پژوهش بیشترین میزان رعایت آکسان را داشته و توانسته است به بهترین شکل با تلاوت صحیح آکسان به انتقال معنا به مخاطب مبادرت نماید.

تفسیر «القرآن و العقل» اثر آیت الله السيد نور الدين العراقي می باشد. این تفسیر در سه جلد چاپ شده است. در این تفسیر مفسر سعی کرده است با رویکرد عقلی از ابتدای سوره بقره تا سوره احزاب را تفسیر کند. نگاه مفسر کاملا عقلانی بوده است و تلاش می‌کردند یک فهم عقلانی از قرآن را ارائه بدهد و در بحث‌ها و برداشت‌های عقلانی که از قرآن داشتند به امور یقینی تمسک می‌کردند و معمولا از مباحث عقلی بهره می‌گرفتند که یقینی باشد. پس باید بگویم تکیه گاه مولف بر محور عقل و تدبر بود وکوشیده است تا از حدس و گمان و تخمین‌هاى نابجا دورى کند و بریقین‌ها اکتفا کند. سراسراین تفسیر شامل نکته هاى جالب عرفانى و فلسفى است که تقریبا همه تازه ابتکاری‌اند و براى آشنایان به علوم عقلى بهره‌هاى فراوان دارد. مرحوم نورالدین اراکی سعی کردند در تفسیر خود به دفع شبهات توجه ویژه‌ای داشته باشند. و در واقع می‌توان گفت انگیزه مولف ازنوشتن این تفسیردفع شبهه‌هاى است که از جانب ملحدان پیرامون قرآن مطرح کرده بود. ایشان درباره انگیزه نگارش این تفسیر مى‌نویسد: «برخى از دوستانم و از جمله فاضل و دوست کامل، سید عبدالرسول یزدى - ساکن شهر کاظمیه - از من تقاضا کرد در ردّ برخى از شیاطین غربى که ادعا نموده‌اند: «قرآن بر خلاف برهان است»، چیزى بنویسم. لذا تصمیم گرفتم در قرآن نگریسته و مضمون آنچه را که از ظاهر آن به دست مى‌آید، به رشته تحریر در آورم که ملاحظه کردم تمام آیات مطابق انصاف بوده و بر استوانه‌هاى حکمت استوار است.» علامه‌ طباطبایی درباره این تفسیر گفتند : در میان تفسیرهاى مسلمان‌ها چه در بین شیعیان و اهل سنت بر چنین تفسیرى دست نیافتم که حقا براى دفع ایرادهاى خیالى زمان ما سودمنداست. البته قطعا منظور علامه رویکرد عقلی است که مرحوم اراکی نسبت به قرآن داشتند. جلد 3 در این جلد تفسیر و شرح آیاتی از سور ذیل می پردازد: رعد

آیات 150 سوره اعراف و 92 و 93 سوره طه به بیان برخورد تند حضرت موسی (ع) با حضرت هارون (ع) پس از گوساله پرست شدن بنی اسرائیل می پردازد. این آیه حاوی یکی از چالشی ترین مسائل مطرح شده در قرآن است. گرچه تاکنون توجیهات زیادی در تحلیل این برخورد ارائه شده است اما به نظر می رسد این برخورد در راستای بیدار کردن بنی اسرائیل انجام یافته است. بن مایه این تحلیل روش عقلایی «به در بگو تا دیوار بشنود» است. این تحلیل افزون بر در نظر گرفتن تمام جوانب این برخورد از جمله: شخصیت حضرت موسی و هارون (ع)، اطلاعات حضرت موسی قبل از بازگشت به میان بنی اسرائیل، شخصیت سامری، عکس العمل بنی اسرائیل در برابر حضرت موسی پس از بازگشت به میان آنان، به سوالات مطرح شده پیرامون این برخورد به خوبی پاسخ می دهد و با ظاهر آیات قرآن و عصمت انبیا نیز سازگار است.

روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني اثر محمود بن عبدالله آلوسى به زبان عربى است. روح المعانى گسترده‌ترين و جامع‌ترين تفسير در نوع خود، ميان اهل سنت مى‌باشد. جامع آراء گذشتگان از روايت و درايت بوده، اقوال آنان را با كمال امانت و عنايت، بيان داشته است. كتاب خلاصه‌اى از تفاسير پيش از خود محسوب مى‌گردد، تفاسيرى همچون تفسير ابن‌عطيه، ابوحيان، كشاف، ابوالسعود، بيضاوى، فخر رازى و ديگران. آلوسى ضمن نقل نظرات متفاوت مفسرين برخى از آنها را به نقادى پرداخته است. بيش از همه از تفسير فخر رازى بهره برده و احيانا بخش‌هايى از منقولات رازى به‌ويژه مسائل فقهى آن را نقد كرده است. اين تفسير، تفسيرى است عقلى و اجتهادى كه روش بلاغى، بيانى و ادبى را پيش مى‌گيرد. آلوسى در تفسيرش دربارۀ مسائل اصول و فروع، نسبت به مذهب سلف تعصّب ورزيده و آشكارا آن را بيان مى‌دارد، به همين علت در بسيارى از موارد، ادب نويسندگى را رعايت ننموده است، به معتزله و شيعه بسيار مى‌تازد از جمله ذيل آيۀ 15 سورۀ بقره ج1 ص148 كه به زمخشرى مى‌تازد. وى شيوۀ بدبينى به شيعه و تهمت‌هاى نارواى سلف خويش را دنبال كرده، در هر مناسبت، تهمتهايى بيان نموده كه در كلام گذشتگان نبوده است. مانند، سورۀ ساختگى «الولاية» كه نويسندۀ زردشتى «دبستان المذاهب» بى جهت آن را به شيعه نسبت داده و در هيچ‌يك از منابع شيعه يافت نشده است، آلوسى با كمال جسارت آن را به «ابن شهر آشوب» نسبت مى‌دهد و مى‌گويد: «آن را در كتاب «مثالب» آورده است» (ج 1 ص 23 فائده ششم از مقدمه). با بررسى دو نسخه خطى از كتاب «مثالب» در كتابخانه‌هاى هند اثرى از آن يافت نشد، بلكه در بخشى از كتاب، مسألۀ تحريف با انكار شديد، مطرح شده بود. وى مسائل فقهى نيز به طور گسترده بيان مى‌كند و آراى فقها و مناقشات و مجادلات آنان را يادآور مى‌شود، چنانكه از تفسير به كتاب فقه تبديل مى‌شود مانند آيه 236 سورۀ بقره. در مسائل كلامى هم سخن را به درازا مى‌كشاند و تعصب خود را نيز ابراز مى‌دارد. در تفسير آياتى كه متعلق به طبيعت و آسمانها و زمين مى‌باشد، با نقل كلام اهل حكمت و هيئت چنان كلام را بسط مى‌دهد كه از مدار تفسير خارج مى‌شود و نظر خود را به اثبات مى‌رساند، مانند آيات 38-39 و 40 از سورۀ يس، و آيه 12 سورۀ طلاق. اسرائيليات و روايات دروغ و جعلى، يكى از مشكلات برخى تفاسير پيشينيان بوده است، آلوسى در اين باب ضمن نقل آنها، به نقد و بحث مى‌پردازد و دروغ بودن آنها را آشكار مى‌سازد مانند آيه 12 سورۀ مائده و رواياتى كه بغوى در اين مورد نقل مى‌كند. آلوسى متعرض قراءات نيز مى‌گردد، امّا مقيد به متواتر بودن آنها نيست. همچنانكه مناسبات بين سور و آيات را نيز بيان مى‌دارد. در روح المعانى، اسباب النزول آيات، مورد توجه قرار مى‌گيرد. در بحث‌هاى نحوى نيز آلوسى سخن را به دراز مى‌كشاند و جاى جاى تفسير آشكار است. وى از تفسير رمزى و عرفانى نيز چشم نمى‌پوشد و پس از تفسير ظاهرى آيات، در حدّ توان به آن مى‌پردازد، در اين مورد از تفاسير نيشابورى، قشيرى، ابن عربى و مانند آن، بهره مى‌گيرد و گاهى نيز در وادى خيال و وهم سرگردان مى‌ماند. خلاصه اينكه، روح المعانى، دايرةالمعارف تفسيرى طولانى و مفصل است كه تقريبا از حجم و حدود تفسيرى خارج شده است. مى‌توان گفت: تفسير آلوسى، گسترده‌ترين تفسيرى است كه پس از فخر رازى به شيوۀ كهن ظهور يافته است، بلكه نسخۀ دوم تفسير رازى است ولى با اندكى تغيير. روش كلى وى در ورود به تفسير بدين‌گونه است كه: ابتدا به نام سوره، مكى، مدنى بودن و اقوال موجود در اين قسمت، مى‌پردازد، سپس به ذكر فضل سوره و خواص آن همت مى‌گمارد، بعد از آن تفسير سوره را آيه به آيه و كلمه به كلمه، بيان مى‌دارد، كه در آن به لغت، ادبيات، قرائت، مناسبت بين آيات و سور و اسباب نزول، مى‌پردازد و در مباحث لغوى و ادبى به اشعار عرب استشهاد فراوان دارد. جلد شانزدهم به تفسیر سوره کهف از آیه 75 تا آخر، سوره مریم و سوره طه می‌پردازد.