جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اهمیت تشکیل حکومت و تعیین حاکم بر اساس شریعت اسلام، فقیهان برای حاکم اسلامی شرایط و ویژگی‌هایی را بیان کرده‌اند که بسیاری از آنها مورد اتفاق است و اختلاف چندانی در آن وجود ندارد. در اﻳﻦ میان ﺷﺮط ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮای ﺣﺎﻛﻢ از دیرباز یکی از مفاهیم مهم ﻣﺸﺘﺮک ﻓﻘﻪ اﻣﺎمیه و اﻫﻞ ﺳﻨﺖ بوده است و تأثیر زیادی در مشروعیت حاکم اسلامی دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی، شیوۀ مواجهۀ نظری و عملی فقیهان با حاکم جائر در روزگاران مختلف را بررسی می‌کند. بدیهی است با تطبیق و تقریب نظرات مشهور فقیهان امامیه و اهل سنت، رسیدن به فهم مشترک از مفهوم عدالت و لزوم شرطیت آن برای حاکم اسلامی و مقابله با حاکم جور در صورت وجود شرایط، امکان‌پذیر است. وجه جامع مشترک مفهوم عدالت در نظرات فقیهان امامیه و اهل سنت، ملکه‌ای نفسانی است که شخص را ملازم با تقوا و مروت قرار می‌دهد. هرچند برخی از فقیهان اهل سنت برای جلوگیری از هرج‌و‌مرج اطاعت از حاکم جور را واجب می‌دانند؛ ولی شرط‌بودن عدالت برای حاکم مورد وفاق جمیع فقیهان امامیه، ائمه مذاهب اربعه و مشهور فقیهان اهل سنت است

کتاب «عصر حیرت؛ جستاری کلامی پیرامون حکمرانی فقهی و تمدن سازی دینی در عصر غیبت و سیطره مدرنیته» به قلم مهدی نصیری منتشر شد این اثر طبق پیش بینی بازتاب وسیعی داشت. از طرفی باتوجه به دیدگاه فکری نویسنده و جریان تفکیک، از دیگر سوابق ایشان درسردبیری کیهان و مدیریت مجله صبح و مبارزه باغربگرایی و...، این کتاب هم زیر سوال بردن پایگاه مشروعیت دینی نظام جمهوری اسلامی است و ازطرفی برخلاف مسیر سیاسی که نویسنده تاکنون شهرت خود را مرهون ان مسیر است. هرچند وی درکتاب ارتباط این تفکر را باتفکر حجتیه نفی می کند اما به صورت طبیعی نتیجه تفکر تفکیک غیر از این نمی تواند. قبلا هم جناب محمدرضا حکیمی علیرغم نوشتن تفسیر آفتاب در تجلیل از امام راحل، بعد ازرحلت ایشان وانتشار کتاب تفکیک، انتشار تفسیر افتاب را متوقف وجایگزین ان را درمجموعه اثارش(شماره12) را کتابی دیگر قرارداد. زیرا: بنیانگذار جریان تفکیک، مرحوم میرزامهدی اصفهانی و شارح و مروج ان، مرحوم حلبی بنیانگذار انجمن حجتیه است، به طور طبیعی تفکیک و حجتیه لازم ملزوم یکدیگر هستند مگر کسی ان را جریان فکری منسجمی نداند و یا نخواهد به همه ان ملتزم باشد که طبعا راه تازه ای خواهد بود همچنانکه برخی نو تفکیکیان ادعای ان را دارند. ولی همچنان باور درست این است که تفکیک وحجتیه لازم وملزوم هم هستند و واقعیت خارجی فعالان این جریان ها در عرصه فرهنگی وبعضا سیاسی شاهد صدق آن. بعد انتشار کتاب ازمیان نقدها 3 نقد در زیر اورده می شود. از اقایان رسول جعفریان، علیرضا پیروزمند و رضاغلامی. درابتدا معرفی کتاب وفایل ان از شبکه اجتهاد: به گزارش "پایگاه اطلاع رسانی کتاب ناب" به نقل از شبکه اجتهاد، کتاب «عصر حیرت؛ جستاری کلامی پیرامون حکمرانی فقهی و تمدن‌سازی دینی در عصر غیبت و سیطره مدرنیته» جدیدترین اثر مهدی نصیری، نویسنده، پژوهشگر و مدیر مسئول فصلنامه اعتقادی ـ معرفتی سمات است که به‌تازگی نسخه الکترونیکی از سوی نویسنده منتشر شده است. ادعای مهدی نصیری در این کتاب این است که غیبت امام معصوم (ع) به ویژه وقتی که با تمدن فراگیر و مسیطر جدید همراه می‌شود، مانع تحقق دولت و جامعه و تمدن تراز دین است و حتی در صورت استقرار یک حکومت دینی با محوریت ولایت فقیه، امکان تحقق چنان تمدنی در حد مطلوب و قابل قبول وجود ندارد و تنها نسبت محدودی از آن مقدور و میسور است. نصیری معتقد است: این ادعا به هیج وجه نافی وظیفه اصلاحگری در عصر غیبت و تلاش برای به دست گرفتن قدرت سیاسی در صورت امکان نیست، اما مسأله این است که امر اصلاح و تلاش برای تحقق احکام و آرمان‌های دینی در روزگار عدم دسترسی به امام معصوم به ویژه در شرایط سیطره تمدن ماتریالیستی و اومانیستی مدرن با موانع و تنگناهایی مواجه است که دایره مقدور و ممکن آن را محدود می‌کند و عدم توجه به این محدودیت می‌تواند نتایج زیان باری، هم برای دین و هم نظام دینی، داشته باشد. این کتاب در هشت فصل و چهار پیوست به نگارش درآمده است. فصل اول: نقش انحصاری حجت معصوم خداوند در ارائه و اقامه دین به نحو مطلوب. فصل دوم: عصر غیبت، عصر حیرت. فصل سوم: عصر غیبت، عصر فروبستگی. فصل چهارم: سقیفه، ضربه‌ای کاری و اساسی بر پیکر اسلام و زخمی التیام‌نیافتنی تا ظهور. فصل پنجم: آخرالزمان، عصر ظلمت و تباهی. فصل ششم: بروز اختلافات کلامی و فقهی و… بین فقهای شیعه دلیلی روشن بر حیرت در عصر غیبت. فصل هفتم: سیطره مدرنیته، مانعی مضاعف بر سر راه تحقق تمدن اسلامی در عصر غیبت. فصل هشتم: عصر غیبت، عصر بلا تکلیفی و حیرانی مطلق و قعود نیست. پیوست‌ها عبارتنداز: پیوست اول: بررسی روایات نفی قیام قبل از ظهور. پیوست دوم: ظهور حضرت مهدی علیه السلام منوط به تحقق جامعه و تمدن تراز دین نیست. پیوست سوم: فواید و نتایج این بحث. پیوست چهارم: طرح چند سؤال و اشکال و پاسخ آن‌ها.

امام خمینی نخستین فقیه شیعی است که از ضرورت تشکیل حکومت اسلامی صحبت نمود و برای اولین بار موفق به تشکیل حکومت اسلامی گردید. براساس نظریه سیاسی ایشان، فقهای جامع الشرایط به واسطه ولایتی که از جانب معصومین به آنها اعطا شده، از حق اعمال ولایت برخوردارند.

تاریخ اسلام در طول حیات اجتماعی خود، جریانهای متعددی را در زمینه حکومت، ولایت، خلافت و امامت، در سینه خویش ثبت کرده است. جامعه اسلامی پس از وفات پیامبر اسلام (ص) با دو اندیشه مختلف سیاسی روبرو شد؛ اندیشه مبتنی بر خلافت و اندیشه مبتنی بر امامت. حکومت خلافتی با سپری شدن دوره خلفای چهارگانه، به حکومت سلطنتی بنی‏ امیه، بنی‏ مروان، بنی‏ عباس و سپس دولت عثمانی تبدیل گشت. بیشتر این حکومتها و نظامهای سیاسی به لحاظ تئوریکی منبعث از اندیشه سیاسی اهل سنت بودند. جریان حکومت شیعی در جامعه اسلامی به گونه ‏ای دیگر ظهور کرد. شیعه به غیر از حکومت چهار سال و نه ماهه امام علی علیه ‏السلام و دوره کوتاه خلافت امام حسن مجتبی علیه ‏السلام و حکومت علویان در طبرستان، فاطمیان در مصر و آل‏ بویه در ایران، حکومتی دینی، مبتنی بر اندیشه سیاسی شیعه را مشاهده نکرد. برخی از علمای شیعی نیز مانند خواجه نصیرالدین طوسی، علامه حلی، علامه مجلسی، شیخ بهایی و دیگران با نفوذ سیاسی، علمی و اجتماعی خود در دربار مغولان و دولت صفویه توانستند پاره ‏ای از عقاید و هنجارهای شیعی را تحقق بخشند. برخی دیگر از متفکران شیعی مانند شیخ مفید،سیّد مرتضی، محقق اردبیلی، صدر المتألهین شیرازی، ملا مهدی نراقی، شیخ محمّد حسن نجفی، شیخ انصاری و... در تألیفات فقهی، فلسفی و کلامی به فلسفه، فقه و کلام سیاسی پرداختند، ولی با این همه، اندیشه شیعی تنها توسط امام خمینی قدس‏ سره به طور گسترده در صحنه اجتماعی حضور یافت و از مهجوریت صدها ساله، رها گردید.

مردم سالاری دینی در ایران، حاصل پیشرفته ترین مباحث نظری از مشروطه تاکنون در حوزه ی فقه سیاسی از یک سو و واقعیت های عملی آن در جهان اسلام معاصر است. در موقعیتی که بیش از دو دهه از حیات مردم سالاری دینی در ایران می گذرد، خوف و رجاء یا امیدها و بیم های آن چیست؟ مقتضیات محیط درونی و فشارهای منطقه ای و بین المللی در قالب استراتژی خاورمیانه ای آمریکا و یا امواج جهانی شان، چه ضرورت های را پیش روی آن می نهد؟ رهیافت فقه سیاسی، چگونه رابطه ی دموکراسی را با یکی از ابعاد سه گانه ی آن یعنی فقه در صحنه ی عملی به تصویر می کشد و حاصل کشاکش اندیشه ی فقهی و واقعیت های دو دهه ی آن در ایران به کدامین نقطه رسیده است؟ بر این اساس بررسی این معضلات و مسائل در رکن موضوع شناسی از تکلیف شناسی فقه سیاسی، راه برون شدی از وضعیت موجودی را نشان می دهد. مولف پس از شرح کلیاتی در باب روش و چارچوب نظری به شیوه ی توکویل در تحلیل دموکراسی در آمریکا، در ترکیبی از حالت خوف و رجا؛ به بررسی امیدواری ها و بیم هایی که در مردم سالاری دینی ایران وجود دارد، می پردازد و به تناسب راه حل های اولیه ای را ارائه می دهد.

به طور کلی می توان سه نوع مردم سالاری تصور نمود: 1. در نوع نخست از مرد سالاری، به دلیل نیازی که به قانون و حکومت احساس می کنند با شرکت در انتخابات، نمایندگانی برای خود انتخاب می کنند تا آنان به وضع قانون بپردازند. در این نوع مردم سالاری، قانون حاکم اصلی است. 2. یک نوع دیگر از مردم سالاری را می توان تصور نمود که قانون و نظام و حاکمیت در آن، درون یک ایدئولوژی قرار می گیرد. به عنوان نمونه، کمونیست ها؛ رای، انتخابات و قانون را در چارچوب حزب کمونیست به رسمیت می شناسند. 3. نوع سوم مردم سالاری به گونه ای است که بر اساس یک جهان بینی خاص، که ما از آن به دین تعبیر می کنیم، به وجود آید. در این نوع، مردم بر اساس دین، حکومت تشکیل داده و به وضع قانون می پردازند.

کتاب «ضرورة وجود الحكومة أو ولاية الفقهاء في عصر الغيبة» اثر آيت الله لطف الله صافى گلپايگانى، كه با استفاده از ادله عقلى و نقلى ضرورت اعمال ولايت توسط فقيه در عصر غيبت براى تعطيل نشدن احكام فقهى و اجتماعى به اثبات رسيده است. آيت الله صافی گلپایگانی فقیه، اسلام شناس و انديشمند بزرگ معاصر می باشد.‌ نگارنده با استفاده از آيات و روايات، نخست ابعاد ولايت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام و ساير ائمه علیهم السلام را بررسى نموده و آن‌ گاه به وسيله همان ادله بر ضرورت ادامه امر ولایت در عصر غيبت توسط فقهاى جامع الشرايط پرداخته است.

«تنبیه الامة و تنزیه الملة»، مشهورترین رساله درباره مبانی فکری و ابعاد گوناگون حکومت مشروطه، بر اساس نگرش شیعی، نوشته میرزا محمدحسین غروی نائینی (متوفی ۱۳۵۵) و به زبان فارسی است. هدف اصلی کتاب، نفی استبداد و اقامه دلیل بر درستی حکومت مشروطه، بر اساس مکتب تشیع و پاسخ به اشکالات و شبهات مخالفان مشروطه است. نویسنده در سراسر کتاب، با دیدگاهی که اسلام را توجیه کننده استبداد و حاکمیت استبدادی می‌ داند، به شدت مخالفت می‌ کند. میرزا در این کتاب حاکمیت اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله را با دلیل و برهان قاطع اثبات کرده و پرده از چهره حکومت های استبدادی برداشته است، او زندگی در زیر سلطه استبداد را مساوی با برده بودن می‌ داند. ایشان از قائلین به ولایت مطلقه فقیه است که در این کتاب تمام مناصب و شؤون اعتباری امام معصوم علیه السلام را برای فقیه جامع الشرایط ثابت می‌ داند.

کتاب «بازگشت به نهج‌ البلاغه» اثر آیت الله خامنه‌ اى سخنرانى نوشته شده ایشان در کنگره نهج‌ البلاغه است. این اثر هر چند که سخنرانى و براى همایش نهج‌ البلاغه آماده شده است، ولى اثرى محققانه و ارزشمند مى‌ باشد که مولف در آن سه موضوع را از دیدگاه امام مورد بررسى قرار داده است. مقدمه ناشر درباره نهج‌ البلاغه و مولف کتاب مى‌ باشد. «نهج‌ البلاغه، آینه اندیشه‌ هاى سیاسى، تربیتى و کارنامه حکومتى امام پاکان و پیشواى پروا پیشگان، على (ع) است که در بحران سده اوّل اسلام و هنگامه برخورد دو جهان بینى کاملا متضاد، در معرض دید تاریخ قرار گرفت... رهبر معظّم انقلاب اسلامى حضرت آیت اللّه خامنه‌ اى که از آغاز نسبت به نهج‌ البلاغه عنایت ویژه داشته و در تحقیق و تدریس آن پیشگام بودند، در دوران ریاست جمهورى خویش ریاست شوراى عالى علمى بنیاد نهج‌ البلاغه را پذیرفتند و این بنیاد همواره مورد حمایت‌ هاى علمى و معنوى ایشان بوده است. لذا در سه کنگره از کنگره‌ هاى بین المللى نهج‌ البلاغه براى ایراد نطق افتتاحیه شرکت فرمودند که اینجا شاهد آن‌ ها هستید.» مقاله اول با نام «حکومت در نهج‌ البلاغه» مى‌ باشد. مفهوم حکومت یکى از مباحثى است که مورد بحث قرار گرفته است. مسأله اول، مسأله مفهوم حکومت است. مسأله بعدى، مسأله ضرورت حکومت است. مسأله سوم، منشأ حکومت است. مسأله دیگرى که در نهج‌ البلاغه بسیار حائز اهمیت است، این است که آیا حکومت، یک حق است یا یک تکلیف و امیرالمؤمنین «ع» در بیانى خلاصه و موجز، حکومت را هم یک حق مى‌ داند و هم یک تکلیف. مقاله دوم، «نگاهى به ویژگى‌ هاى دوران زمامدارى على (ع)» است.

«العودة الی نهج البلاغة» مجموعه سه سخنرانى از آيت‌ الله خامنه‌ اى (حفظه‌ الله) است كه به همت بنياد نهج‌ البلاغه به عربى ترجمه شده است. اين كتاب نگاهى جديد به نهج‌ البلاغه است كه نويسنده در ضمن طرح چند مبحث مهم، به موضوعات مختلفى پيرامون اين كتاب گران‌ سنگ مى‌ پردازد. عناوين سخنرانى‌ هاى ايشان به ترتيب عبارت است از: 1- «نگاهى به ويژگى‌ هاى دوران زمامدارى على (ع)» 2- «لزوم گسترش تعليمات نهج‌ البلاغه در جهان اسلام» 3- «حكومت در نهج‌ البلاغه»