جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گروهی از مسلمانان – پس از دوره صحابه و تابعین – در فن قرائت قرآن و کارایی این مهارت از شهرت چشمگیری برخوردار شدند تا آن حد که به عنوان افرادی متخصص و ماهر و صاحب نظر در امر قرائت مورد اعتنا قرار گرفتند، چرا که تمام عمر خود را صرف بحث و بررسی مساله قرائات کردند. از میان این گروه هفت نفر با عنوان «قرا سبعه» دارای معروفیت و حسن شهرت خاصی شدند. یکی از اینان نافع مدنی است که افراد زیادی قرائت وی را نقل کرده اند از میان آنها روش و قالون شهرت بیشتری دارند.از آنجا که دانشمندان علم قرائت، ورش را در قرائت حجت و موثق معرفی کرده اند و قرائت او در غرب دنیای اسلام مورد اهتمام بوده و هست. این مقاله پیگیر آن است که اصول قرائت وی را دریابد و گزینش های ورش را در مساله قرائت ارایه دهد.ویژگی مشهود قرائت ورش، قرائت به تحقیق، تاکید بر اماله و سپس مد طویل است، همان گونه که تخفیف همزه نیز در قرائت او به وضوح دیده می شود، بنابراین آنچه قرائت او را از قرائت رایج دنیای اسلام متمایز می کند، اهتمام بیشتر به برخی مسایل تجویدی است و نه آنچه به تغییر معنوی و یا حتی لفظی آیه ها و واژگان قرآن کریم منتهی شود، و به جرات می توان گفت همین ویژگی هاست که قرائت او را مورد اهتمام جدی دانشمندان علم قرائت قرار داده است.

واژه «سبیل» محوری ترین لفظ آیاتی است که بر نفی سبیل کافر بر مومن دلالت دارد و نیز در آیات دیگر قرآن کریم معانی متفاوتی را شامل می شود. گرچه سبیل در لغت به معنای غلبه و تسلط نیامده، استعمال آن با تقدیر کلمه غلبه بسیار رایج است. لذا مفسران در تعابیر خود از این لفظ با معانی مشابهی از قبیل غلبه در حجت، غلبه در آخرت؛ غلبه ظاهری و غلبه باطنی مومن بر کافر یاد کرده اند. فقیهان نیز در استنباط خود از نفی سبیل تعابیری همچون غلبه در حجت، غلبه در احکام، غلبه مطلق و ملکیت دارند.اما آنچه از سیاق قرآن شریفه برداشت می شود غلبه حکمی و در مقام تشریع و قانونگذاری است، یعنی هر حکمی که موجب تسلط کافر بر مومن شود فاقد مشروعیت است و قابل اتباع نیست. گرچه اسلوب کلام در آیه نفی سبیل قالبی اخباری است، اما در مقام انشا است و لزوم اطاعت در این قالب بسیار قوی و موکد است.

پژوهش در زبان قرآن به عنوان یک اصطلاح فنی، از مبانی فهم و تفسیر قرآن و موضوعی پراهمیت و در عین حال نو و ناپرداخته به شمار می آید. این موضوع البته مسایل متعددی همچون شیوه زبان قرآن، نقش و کارکرد آن (انگیزندگی یا معرفت بخشی)، یک وجهی بودن یا چند وجهی بودن (از بعد معناشناختی)، فیصله بخشی یا رازواری (از منظر روش شناختی) و جز آن را در بر می گیرد.مقاله حاضر پس از طرح مباحث مقدماتی و ایضاح مفهوم زبان، زبان قرآن و اشاره به زوایای گوناگون آن، شیوه زبان قرآن و سبک گفتمان هدایتی آن را مورد بررسی قرار داده است. نویسنده با مروری بر نظریه های گوناگون عرف عام و عرف خاص با رویکردهای متفاوت آن در شیوه زبان قرآن، به نقد و بررسی آنها پرداخته و سپس با تکیه بر خصوصیت های ذاتی قرآن، نظریه ویژگی محور را به عنوان شیوه زبان قرآن برگزیده است. این دیدگاه بر آن است که با توجه به دو جنبه ژرف ساخت و روساخت زبان قرآن، و به تعبیری، محتوا و هندسه ترکیبی آن، زبان قرآن زبانی منحصر به فرد و بی همسان (ویژه) است.

مساله اصلی نوشتار حاضر نحوه تکوین تخم و نطفه انسانی است. این مساله با اینکه ذاتا موضوعی تجربی – علمی است به دلیل اینکه می تواند در خدمت اهداف کاربردی از جمله هدایت انسان به وجود خدا قرار گیرد، در کلام مقدس وحی نیز بدان اشاره شده است و بنابراین بخشی از رسالت مفسران قرآن را متوجه خود نموده است. محقق با انتخاب دو تن از مفسران قرآن که دارای شم فلسفی و کلامی نیز هستند، خواسته است مقایسه ای بین آرا ایشان و عالمان علم تجربی که مدعی اند امروزه کشفیات ایشان از مسیر تکوین از جمله بدیهیات علم تجربی است، صورت بندد تا نشان دهد که چگونه اندیشه های فلسفی در ساختار تفسیر وارد می شود و چگونه به دلیل انتزاعی بودن بعضی از مفاهیم آن و بی توجهی به مبانی تجربی می تواند شان علمی یک مفسر را زیر سوال برد. این مساله در تفسیر ملاصدرا از آیات سوره مبارکه الطارق به خوبی مشهود است و در تفسیر فخر رازی که عنایت و توجهات علمی بیشتری به موضوع داشته است، کمتر دیده می شود.

دیدگاه ملاصدرای فیلسوف و مفسر قرآن کریم درباره تفسیر و تاویل قرآن و تفاوت این دو اصطلاح از دیدگاه او مساله اصلی این جستار است. از مراجعه به آثار صدرا به ویژه آثار تفسیری او چون تفسیر القرآن و مفاتیح الغیب چنین بر می آید که در دستگاه تفسیری فیلسوف تاویل گرای شیعی، تفسیر حقیقی و تاویل صحیح یگانه اند و با اینکه بر اصاله الظهور پا می فشارد به سختی متمایل به بواطن معنایی قرآن است و باطن معنا از دیدگاه او از مسیر ظاهر و با حفظ ظواهر آیات است.

یکی از مباحث مهم قرآن کریم مساله ایمان است که مایه سعادت انسان در دنیا و آخرت است. شناسایی حقیقت ایمان ما را در ارایه راهکار بهتر جهت تقویت ایمان و پیشگیری از آفات آن کمک می کند.مشهور است امامیه ایمان را مساوی علم و معرفت، اشاعره آن را معرفت توام با پیوند قلبی و معتزله آن را انجام واجبات و ترک محرمات می دانند. از آنجا که نوع متکلمان علم را اصل اساسی ایمان یا یکی از ارکان مهم آن دانسته اند در این تحقیق با رویکردی قرآنی درصدد پاسخگویی به این سوال بوده ایم که آیا ایمان همان علم است؟ رابطه این دو چیست. ارتباط ایمان و یقین از مباحث مهم مطرح شده در این مقاله است – علم اساس ایمان است هر چند ایمان فراتر از معرفت است – در تحقق درجات پایین ایمان معرفت یقینی شرط نیست.

زبانشناسان در موضوع چند معنایی و اشتراک، سخن فراوان گفته اند. قرآن پژوهان اهل سنت چند معنایی را همان اشتراک لفظی دانسته و آن را در شاخه های مختلف علوم عربی واسلامی نظیر علم لغت و منطق و اصول و علوم قرآنی و در واژگان وجوه و نظایر، بررسی کرده اند. متاخرین آنان در بررسی و تحقیق، به فهم روابط متداخل واژگان قرآنی و برخوردهای آنها با هم اهمیت داده و به دلالت عام در وجوه مختلفه واژه ها پی برده اند. از این رو، در پژوهش واژگان وجوه و نظایر، از تنگنای اشتراک لفظی به تاویل آیه یا مجاز و استعاره و... روی آوردند. دیدگاه روشن شیعه، همان اشتراک معنوی است که دستاورد اعجاز قرآن را در ناحیه لفظ و معنی رقم می زند، زیرا هر چه وجه معنایی از واژه، مصداقی برای آن مفهوم کلی است و این با حقیقت کثرت بطون قرآن سازگار است. لذا دیگر نیاز نیست که وجوه مختلف معانی واژگان قرآن را صرفا مجاز گویی یا استعاره و یا توریه و... توجیه کنیم، بلکه حقیقتی است که در مصادیق متعدد خویش ساری است، به صورت انواع دلالت ها که در اصول استنباط و زبان شناسی قرآن مطرح است.