جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این جستار قصد داریم تا از نزاهت در گفتار و بیان پروردگار پیراسته از هر زشتی و ناراستی پرده برداریم؛ زیرا بر آن باوریم که ایزد پاک علاوه بر این که در جای جای کتاب مقدس خویش، قرآن کریم، بر ادب و احترام به دیگران تاکید خاص دارد خود نیز عملا در گفتارش عفت کلام داشته و قصد آبروریزی و پرده دری از هیچ کس را نداشته است. همچنین در پی آنیم تا چگونگی تعبیر خداوند از زشتی ها را هویدا سازیم؛ این که آن ذات مقدس به هنگام بیان ناهنجاری ها، زشتی ها و هر آنچه که ممکن است برای بشر زشت جلوه کند، چگونه عمل و از چه هنری استفاده کرده است. با توجه به این که بسامد نزاهت قرآن در کنایه، سخریه و تهکم بیشتر رخ نموده است، با ذکر نمونه های فراوان از این منظر آنها را به بوته نقد و تطبیق می کشیم و سعی می کنیم نزاهت و عفت کلام را در این مجال در گستره دید مخاطبان قرار دهیم، امید است تحصیل حاصل نباشد و سخن به درازا نکشد.

پدیده چشم زخم، آزار یا نقصانی که از تاثیر افکار بعضی از مردم به واسطه دیدن یا تعریف کردن آنها از چیزی به کسی یا چیزی می رسد، از جمله مسایل متافیزیکی است که از قدیم الایام وجود داشته، بسیاری از ارباب ملل و نحل به آن پایبند و معتقدند. این مساله نه تنها در اسلام و مبانی دینی و تمدن اسلامی باوری خرافی تلقی نمی شده است، بلکه قرآن و روایات نیز آن را تایید می کنند. در این جستار ضمن طرح این مساله، مبانی دینی آن را بررسی و دلایل و مستندات آن را از کتاب و سنت عرضه کرده ایم، همچنین دیدگاه های مخالف نقد و بررسی شده اند.

برخی از اسامی راویان بر اثر گذشت زمان دچار تغییرات مختلفی شده اند که در دو شیوه تغییرات شکلی و محتوایی جای می گیرند. نام شناسی به منزله علمی که به مطالعه نام ها می پردازد، می تواند راهکار مناسبی برای مطالعه تغییرات صورت گرفته در نام ها، ارایه دهد. در واقع نام شناسی با ارایه شکل صحیح نام و تغییرات مختلف آن، راه را برای مطالعات رجالی در حوزه نام ها باز می کند. روش های نام شناختی، در حوزه های مختلف رجالی از جمله استخراج پاره ای از اطلاعات راویان از نام آنها، توحید مختلفات و شناسایی نام های محرف و مصحف کاربرد وسیعی دارد. نتایج حاصله از مطالعات نام شناختی هر یک از حوزه های مذکور، می تواند کمک شایانی به روشن شدن بخشی از زندگانی راویان نکند.

در این جستار تاثیری را که برخی از آرای فلسفی صدرا بر برداشت های او از آیات قرآن داشته است، نقد و بررسی می کنیم. به این منظور کلیه کتاب های فلسفی و تفسیری وی را مطالعه و مواردی را که او تحت تاثیر آرای فلسفی مذکور مفاهیمی غیر از معانی ظاهری برداشت کرده است، جمع آوری کرده ایم. سپس با توجه به سایر آیات، روایات، قرائن عقلی و لفظی و شان نزول آیات صحت و سقم برداشت های ایشان را معین می کنیم. در آخر نیز به این نتیجه می رسیم که هیچ یک از سیزده برداشت صدرا از آیات قرآن صحیح نیست.

قوم سبت یکی از اقوام یهودی بوده است که بر اثر تقلید کورکورانه از پدران و گذشتگان خود حدود خداوند را نادیده گرفتند و از آزمایش الهی مبنی بر صید نکردن ماهی در روز شنبه سربلند بیرون نیامدند، در نتیجه به عذاب مسخ گرفتار شدند. این عذاب به لحاظ ناشناخته و شگفت انگیز بودن در میان عذاب های الهی برجسته تر است، از همین رو سوالات بیشتری نیز درباره آن مطرح شده است. با تحقیق و دقت در قرآن، حدیث و آرای دانشمندان روشن می شود که منظور از مسخ مورد بحث، مسخ جسمانی و ظاهری است و ادعای این که این مسخ، مسخ دل ها بوده یا از باب مثل بیان شده است، نمی تواند درست باشد. بر همین اساس و با تکیه بر نتایج این پژوهش می توان ادعا کرد که نظریه مجازی بودن عذاب های الهی اعم از اعتقاد به نمادین بودن یا مجازی بودن زبان آنها برای تهدید هدایتگرانه بشر، دست کم در مورد عذاب مسخ پذیرفتنی نیست.

در این جستار به روش توصیفی و تحلیل اسناد (آیات، روایات، فتاوی، قواعد عربی و منطقی) درباره عنوان محاربه و افساد فی الارض و ارتباط این دو مفهوم کلی و نسبتا کلی اشاره می شود. نخست به تعریف لغوی و اصطلاحی موضوع محاربه، سپس افساد فی الارض می پردازیم وپس از طرح مساله در یک سیر تاریخی، پیشینه این بحث مهم و مساله برانگیز را بررسی می کنیم. در پایان نشان خواهیم داد که محاربه و افساد فی الارض دو مقوله جدا و در عین حال از لحاظ مفهومی در ارتباط با هم هستند. ارتباط این دو مقوله از باب عنوان و معنون است. مجازات محاربه از نوع حد و به تناسب جرم و مجازات است، اما مجازات افساد فی الارض تحت عناوین جدید از نوع تعزیر خواهد بود.

از روشهای نوین تحقیق و پژوهش در قرآن، معناشناسی واژه های قرآنی است. در این نگرش، پس از انتخاب کلمات کلیدی قرآن، میدانهای معناشناختی هر واژه به همراه ارتباط نظاممند میان آنها بررسی شده تا برخی از لایه های معنایی آیات ظاهر می شود.در این جستار با استفاده از روش یاد شده، شماری از واژه های کلیدی اخلاق سیئه را در حوزه های لغت، تفسیر و سیاق آیات ارزیابی می کنیم و پس از تبیین هسته معنایی هر واژه، به ارتباط میان آنها می پردازیم تا با کشف معارف جدید از قرآن اندیشه نظام دار بودن آن معارف روشن شود.آنچه در این مقاله بدان اهتمام می ورزیم، این است که جهان بینی قرآن خدا مرکزی است، یعنی هیچ مفهوم عمده ای در قرآن جدا از مفهوم خدا وجود ندارد و اخلاقیات انسانی، بازتاب ضعیف و رنگباخته و تقلیدی ناقص از صفات پروردگاری است. هرگاه ستر و پوشاندنی (کفر)، بر این بازتاب قرار گیرد، سر حلقه اخلاق سیئه می شود که ضلالت، فسق، شرک، ظلم، هوی، ... را به دنبال دارد. واژه های مذکور از واژه های اصیل و توصیفی با محتوایی واقعی هستند که به صورت اصطلاحات اخلاقی مهم در سطح اول زبان اخلاقی است و در طبقه بندی نظام ارزشی قرآن، جایگاه خاصی دارند.

تفسیر جامع المیزان فی تفسیر القرآن بالقرآن یکی از برجسته ترین تفاسیر شیعی سده اخیر به شمار می آید. قرآن محوری و پایبندی به روش تفسیر قرآن به قرآن، ویژگی شاخص این تفسیر است. اگرچه روش تفسیر قرآن به قرآن کم و بیش در برخی تفاسیر قدیم و جدید نیز دیده می شود، ولی میزان توجه به این روش در تفسیر المیزان از نظر کمی و کیفی تا حدی است که می توان آن را پدیده ای ممتاز و نقطه عطفی در تاریخ تفسیرنگاری به شمار آورد. وجه تمایز اصلی تفسیر المیزان با تفاسیر دیگر عبارت است از: قرآن را منبع مستقل تفسیر قرار دادن، وا نهادن پیش داوری ها، استفاده از قرائن و شواهد درون قرآنی و تکیه بر قواعد عرفی محاوره. علامه طباطبایی به استفاده از این روش متعهد شده و به خوبی آن را به کار گرفته است (نک. طباطبایی 1362: ج 1، 12-11).یکی از الزامات این روش، توجه به سیاق در سوره ها است. قاعده سیاق یکی از قواعد عرفی زبان به و حجیت آن امری است عقلایی. در عرف محاوره گوینده حق دارد از قرینه های پیوسته لفظی استفاده و مخاطب نیز حق دارد به این قرینه ها استناد و احتجاج کند. امروزه در میان زبان شناسان اهمیت کشف قرائن درون متنی از رهگذر سیاق برای تحلیل محتوا (text analysis)، امری پذیرفته شده است. علامه به طور گسترده و در جای جای تفسیر المیزان از این روش کمک گرفته و با کلید سیاق قفل های ناگشوده بسیاری را گشوده است. در این جستار، گونه های مختلف سیاق و کارکرد آن در تفسیر المیزان را بررسی می کنیم.

در تفسیر آیات 30 تا 33 سوره ص، احتمالات و دیدگاه های متفاوتی وجود دارد که بیشتر ناشی از اختلاف در مرجع ضمایر در دو جمله «تورات بالحجاب» و «ردوها» است. برای کشف مرجع ضمایر، هر یک از مفسران به دلایلی استناد کرده اند که در این جهت چهار احتمال قابل تصور است. در این جستار با توجه به روایات و ذکر واژه «عشی» در آیه، مرجع ضمیر در جمله اول، شمس و در جمله دوم، صافنات تعیین شده است و روایت وارده و نیز ذکر صفت «اواب» درباره سلیمان (ع) با در نظر گرفتن مقام انبیا، تنها حکایت از وقوع ترک اولی از ناحیه سلیمان می کند.

در این جستار تأثیری را که برخی از آرای فلسفی صدرا بر برداشت های او از آیات قرآن داشته است، نقد و بررسی می کنیم. به این منظور کلیه کتاب های فلسفی و تفسیری وی را مطالعه و مواردی را که او تحت تأثیر آرای فلسفی مذکور مفاهیمی غیر از معانی ظاهری برداشت کرده است، جمع آوری کرده ایم. سپس با توجه به سایر آیات، روایات، قرائن عقلی و لفظی و شأن نزول آیات صحت و سقم برداشت های ایشان را معین می کنیم. در آخر نیز به این نتیجه می رسیم که هیچ یک از سیزده برداشت صدرا از آیات قرآن صحیح نیست.