جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر، تدوین الگوی مفهومی مثبت­ اندیشی، بر اساس آیات سوره یوسف و بررسی میزان روایی آن است. برای دست‌یابی به این هدف، ابتدا، با رویکردی کیفی و با استفاده از روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی، 31 آیه مرتبط با مفاهیم مثبت ­اندیشی در این سوره بررسی شد. سپس، برای اطمینان از تطابق محتوای استنباطی با مستندات و تطابق مؤلفه­ ها با محتوای استنباطی از یک‌سو، و میزان ضرورت هر مؤلفه برای موضوع از سوی دیگر، اعتبار یافته‌ها سنجش شد. این اعتبارسنجی، با کمک 12 کارشناس و با محاسبه شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) به انجام رسید. بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفه‌های حوزه معنایی مثبت‌اندیشی، در سه سطح زیر عبارت‌اند از: نگرش­ های مثبت: شامل مؤلفه ­های «امکان دست‌یابی به موفقیت با وجود موانع و سختی­ها»، «ایمان به یاری خداوند در سختی­ها»، «توجه به نعمت­های الهی»؛ ارزش ­های مثبت: با مؤلفه ­های «تغییر مثبت با وجود موانع و سختی­ ها»، «توسل به خداوند در لحظه‌های سخت»، «گذشت و بخشش»، «امیدواری»، «توکل بر خدا»؛ کنش ­های مثبت: شامل «استفاده بهینه از چالش ­ها»، «شکیبایی برابر ناملایمات».

مشهور مفسرانِ مسلمان، از دیرباز بر این باور بوده‌اند که از دیدگاه قرآن، عهدین موجود تحریف شده و دارای درون‌مایه‌‎های غیر وحیانی است. در مقابل، شماری از پژوهشگران غربی و مسلمان، با تمرکز بر آیاتِ «تحریفِ کَلِم» و «تصدیق»، این دیدگاه را رد یا دلالت قرآن بر تحریف عهدین را دارای ابهام و تردید دانسته اند؛ در حالی‌که تحریف ‎آمیز ندانستن عهدین و تأیید کامل آن از دیدگاه قرآن، نوعی سطحی نگری و ارائه تبیینی نادرست از دیدگاه قرآن در این زمینه است. افزون بر این، چنین دیدگاهی، خواسته یا ناخواسته، عهدین را از دیدگاه قرآن معتبر می نمایاند و در نتیجه، پیامدهای گوناگونی را در پی دارد که هرگز نمی توان آن را از دیدگاه قرآن تأیید کرد. بر اساس یافته‎ های این پژوهش، مستندات تحریف‎ آمیز بودن عهدین، منحصر در آیات «تحریفِ کَلِم» و «تصدیق» نیست. بدون این آیات هم می‎توان تحریف عهدین و وجود درون‌مایه‌‌های غیر وحیانی را در آن اثبات کرد؛ زیرا با مطالعه تطبیقی قرآن و عهدین، ناسازگاری آن دو در بخشی از درون‎مایه‌های مشترک، به روشنی آشکار می‌شود. در نتیجه، با پذیرش وحیانی بودن قرآن، هرگز نمی‌توان گزارش‌های ناسازگار عهدین با قرآن را وحیانی شمرد. برخی از موضوعات مشترکی که قرآن و عهدین درباره آنها گزارش های ناسازگار دارند عبارت‌اند از: رؤیای یوسف و تصمیم برادران برای کشتن وی، سازنده گوساله سامری و عامل گمراهی بنی‌اسرائیل، شخصیت فکری و رفتاری داود، جزئیات ولادت عیسی و مصلوب و کشته شدن او و شخصیت الوهی یا انسانی وی.

درخصوص تاریخ نزول سوره فتح، میان مفسران اختلاف‌نظر وجود دارد. دیدگاه مشهور، نزول این سوره ‌را در سال ششم هجری و در جریان حدیبیه می­ داند. در مقابل، برخی نزول آن ‌‌را در سال هشتم و در جریان فتح مکه دانسته‌اند. از سوی دیگر، «آندریاس گورکه» (محقق آلمانی) که در پژوهشی به بازسازی گزارش عروة‌بن زبیر از واقعه حدیبیه پرداخته است، اساساً ارتباط آیات سوره فتح با صلح حدیبیه را نفی می‌کند. او بر آن است که: «در گزارش اصیل عروه نیز، نزول سوره فتح ذکر نشده و درواقع، از زمان ابن‌اسحاق و واقدی در قرن سوم، میان صلح حدیبیه و نزول این سوره ارتباط برقرار شده است.» در مقاله حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، رهیافت‌ها درخصوص زمان نزول سوره فتح بررسی و ارزیابی شده است. در نتیجه این پژوهش، با استناد به احادیث معتبر، سبب نزول، مضمون آیات و سیاق سوره و هم‌چنین تناسب آن با موقعیت تاریخی واقعه حدیبیه، دیدگاهِ «نزول سوره در بازگشت از حدیبیه»، به‌عنوان قول مختار پذیرفته شده است.

ذهنی‌گرایی در تفسیر، رویکردی است که دخالت عنصر سوبژکتیو یا دنیای ذهنی مفسر در شکل­گیری معنا را اصیل می‌داند. این رویکرد، بر آن است که هر متنی مستقل از خوانندۀ‌ آن، معنایی دارد. دیدگاه‌های برخی روشنفکران درباره تفسیر، متأثر از رویکرد ذهنی‌گرایی است.این دسته دیدگاها، با تقریرها و تبیین‌های مختلف و با چاشنی معرفت دینی، در آثار و اندیشه‌های روشنفکران اسلامی مانند مجتهد شبستری و سروش انعکاس یافته ‌است. این نوشتار، با روش تحلیلی و با استناد به سخنان این دسته از روشنفکران، به این نتیجه رسیده کهرویکرد ذهنی‌گرایانه این روشنفکران در تفسیر متون دینی، به نسبی‏گرایی در معرفت دینی انجامیده است.نسبی‏گرایی،به صورت‌های مختلف،مانند تکثرگرایی و تعدد‌پذیری قرائت‌های دینی و تحول‌پذیری معرفت دینی و عصری‌انگاری آن ظهور یافته است.از پیامدهای نسبی‌گرایی در معرفت دینی،اعتباربخشی تفسیر به رأی، نادیده‌گرفتن وجود معنای واقعی و قداست‌زدایی از متون دینی به ویژه قرآن کریم است.بی‌گمان،با پذیرش نسبی‌انگاری و تکثر قرائت‌ها از متون دینی، دیگر نمی‌توان از فهم و تفسیر صحیح و معتبر در آن متون سخن گفت.

اقتصاد مقاومتی یکی از نیازهای اصلی جامعه اسلامی در همه اعصار است و قرآن کریم به‌عنوان معجزه جاویدان نسبت به پاسخگویی به این نیاز بی‌تفاوت نبوده است. پیامبران الهی در طول دوران رسالت و حکومت خویش، با انواع تهدیدها، تحریم‌ها و بحران‌ها مواجه بوده‌اند که با استعانت از منبع وحی و با تدابیر مناسب توانسته‌اند تصمیماتی را اتخاذ کنند که هم در عصر خودشان ثمربخش بوده و هم برای سایر زمان‌ها و همه جوامع درس‌آموز و مایه عبرت بوده است. در این مقاله به‌منظور دستیابی به الگوی تحقق اقتصاد مقاومتی با رهیافتی قرآنی در پاسخ به سؤال اصلی پژوهش با بهره‌گیری از روش تدبر داستان محور در قرآن کریم، به الگوی مدیریت راهبردی حضرت یوسف علیه‌السلام در مدیریت بحران اقتصادی خشک‌سالی برای مقاوم‌سازی کشور مصر پرداخته می‌شود. رهیافت‌ها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد که این الگو مشتمل بر عناصر دروندادی همچون «چشم‌انداز توحیدی» و عناصر فرایندی همچون «استراتژی‌ها و اصول راهبردی» و عناصر بروندادی همچون «اقدامات راهبردی» بوده و درنهایت دربرگیرنده تدوین استراتژی، اجرا و ارزیابی راهبردی است با این تصویر می‌تواند به‌عنوان الگویی کارساز برای تدوین و اجرای اقتصاد مقاومتی باشد.

آیات پایانی سورۀ شعرا، پیروان شاعران را گمراه و شاعران را سرگردان و رفتار آنان را بر خلاف گفتارشان معرفی کرده است. البته در ادامه این آیات، مؤمنان صالح و کثیر الذکر، از این دسته شاعران ، استثنا شده‌اند. اینکه مقصود از مذمّت شاعران و پیروان آنان در این آیات چیست و این نکوهش‌ها در حق چه گروهی از شاعران بوده، مسئله‌ای است که تحلیل‌های متفاوتی از آن ارائه شده است. این پژوهش، با هدف تبیین مقصود این آیات، آرای گوناگون در تفسیر این آیات را گرد آورده و تلاش کرده است با تکیه بر فرهنگ و باورهای رایج عصر نزول و با ملاحظۀ سیاق آیات سابق، مناسب‌ترین تحلیل را از این آیات به دست آورد. نتیجۀ به دست آمده، آن است که این آیات در مذمّت شاعرانی نازل شده که با ادعای ارتباط با جن و شیاطین، اشعار خود را الهامات غیبی مطرح می‌کردند و عدّه‌ای، مضامین آن اشعار را به‌منزلۀ معارف آسمانی می‌پذیرفتند. آیات پایانی سورۀ شعرا، با گمراه نامیدن پیروان این دسته از شاعران، جهل و سرگردانی آنان را در مسائل مختلف غیبی و عمل نکردن‌شان را به آنچه خود می‌گویند، دو نشانه بر جهل شیاطین به معارف غیبی آسمان‌ها و دروغگو بودن شیاطین و شاعران دانسته و در نتیجه، پیروی کردن از آنان را گمراهی معرفی کرده است.