جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله، ارتباط عقل نظری در مرتبه عقل مستفاد با عقل عملی در مقام فنا را با رویکرد فلسفی و عرفانی و با استفاده از آثار ملاصدرا و شارحان او بررسی می­کند. از دیدگاه ملاصدرا، کمال نهایی در عقل نظری، اتحاد نفس با عقل فعال در مرتبه عقل مستفاد است که در این مرتبه، جوهر نفس بر اثر حرکت جوهری، تبدیل به جوهر عقلی شده و قدرت مشاهده عالم عقول را دارد. ملاصدرا غایت کمال عقل عملی را رسیدن به مقام فنای فی­الله می­داند که سالک، هیچ چیز غیر از ذات خدا را نمی­بیند. نفس به اعتبار عقل عملی، قبل از رسیدن به مقام فنا، دارای مرتبه روح است که در این مرتبه، سالک بعد از طی مرتبه قلب، به عالم جبروت وارد شده و موجودات عقلانی آن عالم را می­بیند. بنابراین، نفس به مرتبه­ای می­رسد که به اعتبار عقل نظری، عقل مستفاد می­گوید و به اعتبار عقل عملی، مقام روح را تعبیر می­کند. روشن است که مقام فنای فی­الله بالاتر از مقام عقل مستفاد است. کمال عقل نظری در مرتبه عقل مستفاد و کمال عقل عملی در مقام فنای فی­الله از سنخ علم و معرفت است و هر دوی آنها، از نوع علم خصوری است. تقاوت آن دو در این است که درک حضوری نفس در مقام فنای فی­الله شدیدتر از درک نفس در مرتبه عقل مستفاد است. اتصاف به صفات و اخلاق الهی، در واقع مرحله پس از فناست، اما بخاطر تلازم میان فنا و بقا، می­توان آن را کمال نهایی برای عقل نظری و عملی در نظر گرفت.

مسئله چیستی و فلسفه امامت، یکی از مباحث کلیدی جهان اسلام است که از صدر اسلام تا کنون، موافقان و مخالفان بسیاری داشته و چه بسا طرفین، یکدیگر را تکفیر کرده و در پی آن انسان­های متعددی کشته شده­اند. بنابراین، به دلیل اهمیت مسئله امامت و تأثیر آن در بعد نظری و عملی مسلمانان، ضروری­ است از سوی اندیشمندان فرق اسلامی، در ابعاد مختلف این مسئله، تأمل جدی صورت گیرد. در این پژوهش، دیدگاه ابن تیمیه در باب مسئله امامت بررسی شده و با اعتقاد شیعه مقایسه شده است. این پژوهش، بر دیدگاه آیت­الله جوادی آملی نیز تکیه داشته و مسائلی مانند تعاریف شیعه و سنی از امامت، شرایط و ویژگی­های امام، تعیین امام و فضائل ائمه اطهار (ع) بررسی شده است.

امامت، یکی از مهم­ترین مسائل اختلافی میان شیعه و اهل­سنت است. اهل ­سنت نگرش و برداشتی متفاوت از شیعه، در باب امام و امور مربوط به آن دارد. آنها امامت را امری سیاسی و اجتماعی می­دانند. بنابراین، واژه خلیفه به جای امام از سوی آنها استفاده می­شود. سلفیه و ماتریدیه، دو گروه از اهل ­سنت هستند که جایگاه مهمی در دنیای امروز دارند. ماتریدیه، بزرگ­ترین فرقه اهل­ سنت و سلفیه در عین کمی پیرو نسبت به ماتریدیه، جنجال برانگیزترین فرقه در دنیای امروز است. با بررسی دیدگاه دو گروه روشن شد که هر دو گروه، ویژگی­هایی مانند اسلام، مرد بودن، آشکار بودن و قرشی­بودن را برای امام کافی دانسته و ویژگی­هایی مانند عدالت، علم جامع و عصمت را برای وی لازم نمی­دانند. اگرچه برخی در جزئیات این صفات اختلافاتی دارند، اما در اصل شرطیت یا عدم شرطیت آنها، توافق دارند. اهمیت این پژوهش از آن جهت است که این نوشتار با این موضوع، هم برای جامعه شیعه و هم اهل سنت مورد استفاده خواهد بود؛ برای شیعه، به جهت مقایسه این دو مذهب اهل­سنت از نظر شباهت و تفاوت­هایی که در نگرش آنها به ویژگی­های امام وجود دارد و برای اهل­سنت نیز از آن جهت که نوعی آگاهی­بخشی نسبت به مبانی اعتقادی­شان است، مفید خواهد بود.

مسئله نجات و رستگاری، حکایت‌گر بزرگ‌ترین آرمان حیاط بشری است. اهمیت این مسئله سبب شده که ادیان و مکاتب فکری مختلف، هر یک نگاهی متفاوت و دیدگاهی خاص در این خصوص ارائه دهند. در این مقاله با نگاهی توصیفی-تحلیلی، مسئله نجات، از منظر سه مکتب فکری حکمت متعالیه در اسلام، ودانته در هندو و ماهایانه در بودا، بررسی می­شود. نجات از منظر حکمت متعالیه، امری وجودی و تشکیکی است که به ‌واسطه‌ حرکت جوهری انسان آغاز شده و مساوق با ادراک است. بالاترین درجه آن یعنی تعقل، عبارت است از اتحاد نفس با حقایق وجودی. نجات از منظر مکتب ودانته، معرفت انسان به اتحاد نفس خویش با برهمن است؛ زیرا فنای محض در وجود مطلق است که مقصد و مقصود اصلی نجات و موکشه در این مکتب است. نجات از منظر مکتب ماهایانه، نائل شده به نیروانه است که از طریق فرونشاندن عطش تمایلات و خارج­شدن از چرخه سمساره و رنج، و به واسطه طریق هشت‌گانه بودا تحقق می‌یابد.