جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیه پانزدهم سوره احقاف از جمله آیاتی است که در جهت اثبات شش ماه بودن اقلّ مدت حمل، غالبا مورد استناد عالمان اسلامی بوده‌است. اما چالش‌های مختلفی همچون سی ماه نبودن دوران حمل و شیردهی همه انسانها، عدم‌کراهت مادران از حمل و وضع فرزندان، و... پذیرش این دیدگاه را با مشکل مواجه کرده‌است. ازهمین‌رو برخی مفسران، با عهد دانستن «ال» در «الانسان» مراد آیه را انسانی خاص دانسته‌اند. پژوهش حاضر که به روشی توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای سامان یافته‌است ضمن موافقت با خاص‌بودن مراد این آیه، پس از رد دلایل کسانی که «پیامبراکرم»؟صل؟ «ابوبکر» یا «سعدبن‌ابی‌وقاص» را مصداق آیه معرفی کرده‌اند، به استناد روایات صحیح و کثیرالنقل موجود معتقد‌است که نزول آیه در مورد امام‌حسین؟ع؟ قابل‌قبول‌تر می‌نماید. براین‌اساس نه تنها ظواهر الفاظ موجود در آیه مطابق با وقایع عمر ایشان می‌باشد، بلکه این دیدگاه با سیاق آیه، آیات و سوره نیز تایید می‌گردد.

رابطه دنیا و آخرت، رابطه‌ای است که بین اوّل و آخر انسان در یک مسیر وجود دارد. در حقیقت، دنیا و آخرت، دو چهره یک واقعیت هستند. با نگرش منظومه‌ای به معارف صحیفه سجادیه، در می‌یابیم که گاهی نشئه دنیا در راستای آخرت ترسیم شده و نظام اعتباری دنیا به نظام حقیقی آخرت منتهی گشته است؛ گاهی دنیا در تقابل با آخرت قرار گرفته به طوری که گرایش به یکی، مایه دوری از دیگری خواهد بود؛ گاهی نیز با این نگاه که اساساً جهان‌بینی قرآن، جمع بین حسنات دنیا و حسنات آخرت است، جمع میان دنیا و آخرت مطرح شده است؛ به گونه‌ای که باید از هر دوی آنها بهره برد تا به مجموع سعادت دنیا و آخرت رسید. روش: این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی، به مطالعه روشمند صحیفه سجادیه، با بهره گیری از آیات و روایات، و نیز بررسی تفاسیر و شروح معتبر صحیفه، در موضوع دنیا و آخرت، پرداخته و نسبت و رابطه نظام مند دنیا و آخرت را از دیدگاه مبارک حضرت امام سجاد؟ع؟ نشان داده است. یافته ها: نگرش امام سجاد؟ع؟ در صحیفه سجادیه به نسبت و رابطۀ دنیا و آخرت، در یک محور «دنیا در راستای آخرت» است که با این نگاه، حیات طیبه و پارسایی در دنیا، مقدمه ورود به بهشت است، و اساساً دنیا تجارتخانه‌ای برای آخرت و راه رسیدن به بالاترین مراتب آن می‌تواند باشد. در محور دیگری «دنیا در تقابل با آخرت» قرار می‌گیرد و محبت دنیا مانع رسیدن به «ما عندالله» و قرب الهی تلقی می‌شود؛ چنان که رغبت به دنیا مانع آمادگی برای آخرت، کمالات اعتباری دنیا مانع رسیدن به اندوخته‌های جاوید آخرت، و انس با اهل دنیا مانع انس با خدا و اولیای او، یاد دنیا عامل فراموشی یاد آخرت قلمداد می‌گردد. آن حضرت در محور سوم یعنی «جمع میان دنیا و آخرت و امکان»، مطلوب انسان را حسنه دنیا و آخرت، حیات و ممات طیب آن، اصلاح دنیا و آخرت، و عافیت دنیا و آخرت به نحو توأمان می‌داند؛ آن گونه که نه امور مادی و دنیوی، انسان را از امور اخروی و معنوی غافل کند نه بالعکس.

قرآن به عنوان کتابی فوق بشری و معجزه‌ای جاویدان معرفی شده است. اما در بین مفسران مصداق اعجاز قرآن مورد اختلاف واقع شده است. برخی اندیشمندان فصاحت و بلاغت قرآن را تحدی قرآن می‌دانند. اما این نظر شبهات متعددی بر قرآن و تحدی قرآن وارد می‌‌سازد. علامه طباطبایی انحصارتحدی به فصاحت ادبی را منافی با آیات تحدی می‌داند و مخالف انحصارگرایی در تحدی قرآن شده‌است. میرزای اصفهانی تحدی قرآن را تنها مخالفت علم الهی با علوم بشری می‌داند. ایشان معتقد است چون قرآن خود را هادی می‌داند، پس باید تحدی آن تا ابد آبشخور هدایت بشریت باشد. وی با افتراق بین تحدی و اعجاز توانسته تحلیلی تاریخی از شهرت فصاحت ادبی به عنوان تحدی قرآن ارائه دهد.

در میان دیدگاه‌های مختلفی که در تعریف عقل وجود دارد، دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی، به عنوان موسّس مکتب معارف خراسان، نگرشی بدیع و قابل توجه است. وی عقل را بی‌نیاز از تعریف و معروف هر عاقلی می‌داند و بر این باور است که آنچه آیات، روایات و لغت در خصوص عقل بیان می‌دارند مطابق با وجدان هر عاقلی است. معرفت عقل از نخستین قدم‌ها در مسیر بندگی خداوند متعال است. و اگر خطایی در آن رخ دهد، گام‌های بعدی نیز انسان را از هدفش دور می‌نماید. با شناخت صحیح عقل، سایر پایه‌های دین هم بر این اصل بنا می‌شود. در همین راستا نیز درک حسن و قبح عقلی راه گشاست. در این مقاله به طور اجمال به بیان تعریف عقل و همچنین حسن و قبح عقلی از دیدگاه مرحوم میرزای اصفهانی پرداخته شده است. ابتدا به تعریف عقل پرداخته و معنای لغوی و اصطلاحی ان را بررسی کرده سپس با توجه به شواهد روایی، حسن و قبح را از دیدگاه آن مرحوم تبیین شده است. سه وجه معنای لغوی، تنبه وجدانی و استناد به قران و روایات اهل بیت؟عهم؟ سه پایه اساسی مبانی میرزا مهدی اصفهانی است که در اینجا نیز سعی شده این سه وجه لحاظ گردد.

این مقاله در مورد معنای دو کلمۀ قطع و یقین، حجیت آنها، تفاوت علم با قطع و دیگر نکات مربوط به این آموزه‌ها و مفاهیم است که نگارنده در بیان شماری از عالِمان شیعی به ویژه سید علی مدنی و میرزا مهدی اصفهانی آنها را تبیین می‌کند.

از ویژگی‌های اصلی یک متن، انسجام اجزاء و تناسب میان کلمات آن می‌باشد. این تناسب باعث می‌شود ارتباط معنایی، لفظی، نحوی و یا منطقی میان جمله‌های متن برقرار شود. عوامل بسیاری باعث انسجام در متن می‌شوند یکی از این عوامل که کاربرد زیادی در متون دارد، مراعات نظیر است. دعای جوشن صغیر از این صنعت بدیعی بسیار بهره می‌برد که کاربرد زیاد آن باعث انسجام بخشی در متن این دعا شده است. مقاله حاضر می‌کوشد با روش توصیفی- تحلیلی، دعای جوشن صغیر را با تکیه بر نقش و کارکرد صنعت مراعات نظیر مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و به انسجام حاصل از مراعات نظیر بپردازد. بدین ترتیب در ابتدا به مباحث نظری و تعریف انسجام و مراعات نظیر از منابع کتابخانه‌ای می‌پردازد سپس خلاصه‌ای از دعای جوشن صغیر واهداف آن ذکرمی‌شود و در انتها نظریه انسجام را با تکیه بر شاهد مثال‌های مستخرج از دعای جوشن صغیر در سایۀ مراعات نظیر مورد تحلیل قرار می‌دهد. از دستاوردهای این پژوهش این است که کاربرد کلمات، مفاهیم و موضوعات در دعای جوشن صغیر، از انسجام خارق العاده‌ای برخوردار است و مراعات نظیر در واژگان مربوط به انسان و زندگی اجتماعی آن نمود بارزی در متن دارد. در حوزه صفات الهی نیز مجموعه‌ واژگانی گوناگونی یافت می‌شود که سهم چشمگیری را به خود اختصاص می‌دهند، همچنین در مورد نظام هستی و پدیده‌های هستی نیز مراعات نظیرهایی استخراج می‌شود که قابل توجه است. با بررسی این دعا مشخص می‌شود که تلفیق مراعات نظیر با عناصر بدیعی دیگر مانند: تضاد باعث ایجاد هماهنگی و تناسب معنایی میان الفاظ و واژگان و عبارت‌ها در فرازهای این دعا می‌شود.

نویسنده در این نوشتار، در بارۀ معنای اضلال خداوند که در برخی از آیات متشابه قرآن آمده، توضیح می‌دهد که این گمراه گری به رفتار بندگان بر می‌گردد که با وجود معرفت راه هدایت و ضلالت، به سوء اختیار خود ضلالت را بر می‌گزینند. نگارنده دیدگاه خود را به کلام امیرالمؤمنین و امام باقر؟ع؟ مستند می‌کند.

مقاله حاضر با روش توصیفی _ تحلیلی به تطبیق دیدگاه تفسیری دو مفسر فریقین، ابوالفتوح رازی و بیضاوی، ذیل آیه ابتلاء (البقره/124) می‌پردازد. تمایز دیدگاه تفسیری دو مفسر نامبرده به اختلاف مبنایی مذهبی و اعتقادی ایشان در موضوع امامت خصوصا در لزوم نصب و تعیین امام (به نص الهی یا انتخاب شورا)، و نیز مصداق و ویژگی خاص عصمت و علم امام بر می‌گردد. از بررسی این دو دیدگاه به دست می‌آید که هر دو مفسر قائل به اختصاص مقام امامت برای حضرت ابراهیم؟ع؟ علاوه بر مقام نبوت هستند و بنا به پاسخ خداوند مبنی برعدم تخصیص عهد الهی به ذریه ظالم آن حضرت، اعتقاد به تداوم این مقام در ذریه غیر ظالم آل ابراهیم؟ع؟ دارند؛ اما وجه تمایز آنکه بیضاوی همچون اکثر اهل سنت و خصوصا دیدگاه اشاعره معتقد به نصب امام بعد از پیامبر اکرم؟صل؟ به نص الهی و تعیین مصداق مشخص نیست، بلکه قائل به انتخاب شورا و بیعت مردم است و توصیه‌های پیامبر اکرم؟صل؟ را در این مورد تعیینی نمی‌داند. بیضاوی عهد را در آیه ابتلاء به معنای عهد عام الهی می‌داند که شامل هر منصب الهی در دین است و صرفا دلالت بر ظالم نبودن یعنی فاسق نبودنِ جانشین پیامبر به عنوان امام امت دارد؛ در حالی که ابوالفتوح رازی با استناد به دیگر آیات قرآن و نیز بنا به ظاهر و سیاق آیه ابتلاء و توجه به روایات معصومین، عهد را به معنای عهد خاص یعنی امامت خاص معصومان می‌داند که به آل ابراهیم؟ع؟ می‌رسد و بعد از پیامبر اکرم؟صل؟ صرفاً عترت معصوم پیامبر شایسته این مقام هستند.

قیاس ناپذیری امامان با دیگران، بر اساس حدیث معتبر «لا یقاس بآل محمد من هذه الامه أحد» یکی از شؤون امامت است. در این مقاله، این حدیث از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. مصادر حدیث، از منابع شیعه و سنی، ریشه‌های قرآنی و عقلی درونمایۀ حدیث، نتایج عملی حدیث، بیان عالمان در مورد آن، و حلّ موارد تعارض آن با قرآن و عقل، در این گفتار بررسی شده است.

یکی از مهمترین وجوه مطالعات سنجشی علم، مطالعه‌ی نقشه‌های علمی است که در حوزه‌های مختلف اهمیت دارد. از اهداف نقشه‌های علمی، ارائه تصویری کلان از پژوهش‌های صورت گرفته و چگونگی ارتباط حوزه‌های مختلف در طی زمان است. برای مؤثر بودن پژوهش‌ها در جهت توسعه و دستیابی به اهداف و هم‌چنین اثربخشی پژوهش‌ها برای حل مشکلات و بهبود جامعه در سطح ملی، لازم به اجرای پژوهش‌های نیازمدار و کاربردی و نیز منطبق کردن تصمیم‌گیری‌ها براساس نتایج به دست آمده از آن‌ها است. با توجه به اهمیت تولیدات علمی، این پژوهش در صدد ترسیم نقشه علمی در حوزه قرآن است تا تصویری کلی از پژوهش‌های موجود در این حوزه که به درک عمیق روابط درونی و روشن شدن خلاءها و شکاف‌های موجود کمک می‌کند، بپردازد. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و با رویکرد علم‌سنجی انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق کلیه تولیدات علمی مرتبط با قرآن در پایگاه استنادی وب آو ساینس بوده است و از نمونه‌گیری خاصی استفاده نشده است. جهت گردآوری داده‌ها از قسمت جستجوی پیشرفته پایگاه استنادی وب آو ساینس استفاده شده است. داده‌ها پس از پالایش وارد نرم‌افزارهای علم‌سنجی شدند و نقشه‌های علمی ترسیم شد. جهت ترسیم نقشه‌ها از نرم‌افزارهای ووز ویوور، یوسی‌نت و بایب اکسل استفاده شد. بررسی داده‌های بازیابی شده نشان داد که پرکارترین نویسنده با تولید 34 رکورد اطلاعاتی در رتبه اول قرار دارد، بالاترین میزان تولید رکورد اطلاعاتی در مجلات هسته 530 بود، بیشترین مقالات نمایه شده به زبان انگلیسی و نوع سند Article با تعداد 1142 رکورد اطلاعاتی و 72.92 درصد بالاترین رتبه را داشت و سال 2020 با تعداد 231 رکورد اطلاعاتی بالاترین روند رشد علمی را داشت.