جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیه نوزدهم سوره توبه، مشهور به آیه «صادقین» است. شأن نزول آن، بیان فضلت وبرتری پیامبر اسلامj است. شماری از مفسرین امامیه معتقدند که بر پایه‌ی دلالت التزامی و توّسع معنایی، این آیه را می‎توان دال بر عصمت ائمه اطهار نیز قلمداد نمود. لازم به ذکر است که در میان مذاهب اسلامی مذهب امامیه قائل به عصمت امامان هستند. ازنظر امامیه همه امامان معصوم‌اند ولیکن زیدیه عصمت را منحصر به اصحاب کساء دانسته و به ائمه‌ی دیگر قابل تسرّی نمی‎دانند. هردو گروه نیز استدلال‌های خاص خود رادارند. مقاله پیش رو، تلاش می‎کند بر پایه‌ی تفسیر تطبیقی آیه «صادقین» به این پرسش که آیا می‎توان بر مبنای این آیه، طبق تفاسیر امامیه و زیدیه، استدلال متقن و موّجهی برای عصمت ائمه اهل‌البیت ارائه نمود یا خیر؟ نشان خواهد داد که استدلال امامیه بر اساس این آیه در راستای اثبات عصمت ائمه‌ی اهل‌البیت و گستره شمول آن، قابل دفاع‌تر از دیدگاه زیدیه است که عصمت را منحصر به اصحاب کساء می‎دانند.

یکی از روش‎های مهم در تفسیر، روش تفسیر علمی است که به کمک آن اعجاز علمی قرآن نیز ثابت می‎شود، مفسران بسیاری بویژه در قرن حاضر، در این راه قدم گذارده‌اند. روش تحقیق: این نگاشته با روش تحلیل لفظ و محتوا و رویکرد مقایسه‎ای، نظرگاه دو مفسر گرانقدر جهان تشیع یعنی آیت‌الله طالقانی و علامه طباطبایی در تفسیر علمی آیات را مورد بررسی قرار داد. یافته‎ها: این بررسی نشان داد آیت‌الله طالقانی در تلاش است با تبیین آیات علمی و تطبیق یافته‌های علمی روز بر آیات قرآن، بین علم و دین پیوند برقرار سازد، علامه طباطبایی نیز به تبیین و تفسیر آیات علمی قرآن و تبیین پدیده‌های طبیعی همت گماشته و بسیار با احتیاط و با نظرداشت سیاق و سباق، به تفسیر علمی آیات پرداخته، اما در این میان، آسیب‎هایی متوجه تفسیر پرتوی از قرآن شده که در المیزان مشاهده نمی‎شود، از جمله تطبیق آیات قرآن بر نظریاتی که هنوز اثبات قطعی نشده مثل نظریه داروین، آسمآن‏های نه گانه و مواردی از این دست، همچنین دور شدنْ از دلالت‌های لفظی آیات و برشماری مصادیقی برای آیات که بسیار بعید می‌نماید؛ مانند نظریۀ وراثت در آیه 34 آل عمران و 233 بقره، حمل معنای "ناصیه" بر مغز در آیه 56 هود، به قرینه معنای مجازی آیه ناصیه در 16 علق، نظرداشت معنای "آنچه" برای "ما"ی موصوله در آیه 6 سوره شمس، در حالی که منظور از "ما" ذات باری تعالی است و مواردی از این دست، اما المیزان از چنین مواردی پیراسته است.

جامعیت قرآن در شمار مبانی دلالی تفسیر قرآن کریم قلمداد می‎شود. به سبب اهمیت این موضوع، مفسران و اندیشمندان قرآنی به تبیینِ چیستی و بررسی آن پرداخته‎اند که در این میان بررسی تطبیقی دیدگاه علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی به‌عنوان مفسران تأثیرگذار و صاحب منهج و روش شناخته‌شده حائز اهمیت هست. با توجه به چهار نظر و دیدگا‎ه حداکثری، حداقلی، اعتدالی و مقایسه‎ای که در این زمینه وجود دارد؛ در این نوشتار به بررسی تقریرات مختلف نظر علامه طباطبایی که در تفسیر المیزان به آن‏ها اشاره‌کرده‌اند، پرداخته می‎شود و با جمع‎بندی آن‏ها، دیدگاه اعتدالی را به ایشان نسبت می‎دهیم. همه تقریراتی که علامه طباطبایی به آن‏ها اشاره‌کرده‌اند را می‎توان در عبارت ذیل جمع نمود که مراد ایشان از جامعیت قرآن این است که: «با توجه به هدف هدایتی قرآن، جامعیت آن متناسب با برآوردن نیازهای هدایتی قرآن و تأمین سعادت دنیوی و اخروی آن به‌عنوان آخرین کتاب آسمانی، هست.» همچنین با بررسی نظر آیت‌الله جوادی آملی و تفصیلی که به آن پرداخته‌اند، نظر ایشان به دو قسم مقام لفظی و جمعی تقسیم می‎شود که در ظاهر قرآن با نظر علامه یکسان و طبق مقام جمعی حقیقت قرآن، متفاوت با دیدگاه علامه طباطبایی هست؛ ایشان در مقام جمعی با کمک روایات و تکیه‌بر چهار شاهد قائل به دیدگاه حداکثری از قرآن شده‎اند و نظری برخلاف علامه طباطبایی ارائه داده، با نقدی که بر کلام استادشان داشته‎اند، آن را ردّ کرده‎اند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تطبیقی به این مسئله می‌پردازد.

در دین اسلام، شرک ورزیدن به خداوند متعال از گناهان کبیره محسوب می‎شود و اهمیت این موضوع تا جایی است که قرآن کریم می‎فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِیمًا» (نساء: 48). درآیه 89 سوره مبارکه اعراف، پس‌ازاینکه حضرت شعیبm به قوم خود می‎فرماید: «وَمَا یَکُونُ لَنَا أَنْ نَعُودَ فِیهَا»، عبارتی را بیان می‎فرماید که شبهه برانگیز است.ایشان بلافاصله پس ازجمله ذکرشده، می‎فرمایند: «إِلَّا أَنْ یَشَاءَ اللَّهُ رَبُّنَا»؛ این جمله این مفهوم را به ذهن متبادر می‎کند که حضرت شعیبm ویاران وی درصورتی‌که خداوند اراده کند، به آیین کفر بازمی‌گردند و از این مطلب مهم‌تر این نکته است که خداوند در شرایطی به کفر امر می‎فرماید. این مطلب، با آموزه‎های ادیان آسمانی به‌ویژه قرآن و سنت در تضاد است.مفسرین تلاش کرده‌اند به این شبهه پاسخ دهند ولی هرکدام به قسمتی از پاسخ پرداخته‌اند و جمع‌بندی کاملی انجام‌نشده است. در مقاله پیش رو دلایل متقنی را در رد این شبهه بر اساس روش توصیفی-تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‎ای ارائه خواهیم داد.

«جری و تطبیق» آیات قرآن، یکی از مسائل مهم، در علم تفسیر است. اصطلاحِ «جری و تطبیق» بدین‌ معنا، که هیچ آیه‎ای از قرآن در زمان و مکان محصور نمی‌‌ماند، بلکه‌ در هر موردی‌ که‌ با مورد نزول‌، ازنظر ملاک ‌و مناط‌ یکسان‌ باشد، جاری‌ می‎شود که درواقع اصطلاحی برگرفته از روایات اهل‌بیت( است، در نظر ابتدایى، گمان مى‏رود که روایت جری، شمول آیه را به مورد تطبیق شده در روایت، محدود نموده است، حال‌آنکه این تطبیقات در روایات از باب ذکر مصادیق آیه هست و هرگز آیه به آن تطبیقات، محدود نمى‏گردد. ادله حجیت این قاعده، علاوه از دلیل عقلی، عمده دلایل آن روایات است. در این مقاله تلاش شده با بررسی تطبیقی ادله و دیدگاه‎های فریقین، مفاد این قاعده همانند شیعه، نزد اهل سنت نیز اثبات گردد، مفسرین اهل سنت گرچه اصطلاح «جری و تطبیق» را به کار نبرده‌اند اما مفاد آن را باور داشته و دارند؛ چون با این قاعده جاودانگی قرآن، و نقش هدایتی آن در جامعه بشری، توجیه‌پذیر است. اندیشمندان اهل سنت برای سرایت حکم آیه، از زمان نزول به موارد مشابه و هم نظیر، در بستر زمان بجای قاعده جری، راهکارهای عموم نص، عموم معنایی و امثال آن را ارائه می‌‌کنند.

مشهور میان دانشمندان اسلامی این است که نظام تقویمی مورد تأیید قرآن، نظام قمری است. حتی برخی از علما بر این باورند که نه‌تنها تقویم شمسی مدنظر قران نیست، بلکه مشروعیت هم ندارد چون بنای اسلام بر اساس آیه کریمه «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فی‏ کِتابِ اللَّهِ (توبه: 36)»، بر تقویم قمری است و هرگونه تقویم دیگری مطرود است. در این مقاله بر آنیم تا اعلام کنیم گاه‌شمار شمسی نیز دست‌کم در کنار تقویم قمری از اعتبار خود برخوردار است. زیرا گرچه از منظر قرآن فلسفه منازل قمر، ابزار محاسبه، سنین و تاریخ‌نگاری است. لیکن با تعابیری مثل جریان شمس و قمر، مدار شمس و قمر، پدیدارشان فصول، تغییرات صیف و شتا، اختلاف شب و روز، ولوج روز و شب، مشارق و مغارب که در ارتباط با خورشید و ماه به‌عنوان دو آیت الهی است، مشعر به اعتبار، تقویم شمسی است. در این مقاله سعی بر آن است تا آیات مربوط با حرکت شمس و قمر به‌عنوان دو عامل زمان‌ساز، با روش نقلی (روش تحقیق)، نگاه قرآن از رهگذر تفاسیر فریقین (منابع تحقیق) به پژوهش بپردازیم تا موضع قرآن نسبت به تقویم شمسی تبیین شود. (هدف تحقیق). با بررسی‌های صورت گرفته ما را به این نتیجه رهنمون می‌سازد که قرآن با تعبیر منازل قمر و عدة الشهور، دلالت بر چرخه دوازده‌ماهه قمری و مبنای اعمال دینی است. اما در کنار این حقیقت، واقعیت دیگری به نام تقویم شمسی نیز موردتوجه خود دارد و هیچ‌گاه درصدد بی‌اعتباری داده‌های تقویمی شمسی نیست. (یافته تحقیق). تقویمی که برای امور اجرایی، سیاسی واداری کشور و نیز امور معاشی و معادی انسان‌ها کارایی دارد.