جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کلام سیاسی در جهان اسلام جزء علوم نوپایی است که اندیشه و عقیده دینی یک فرد مسلمان یا مذهبی از مذاهب اسلامی در باب مسائل سیاسی را به‌صورت نظام‌مند بحث و منعکس می‌کند. ازاین‌رو بررسی و تحلیل اندیشه‌های سیاسی اهل‌سنت به‌عنوان مذهب غالب در جهان اسلام که در بیشتر مقاطع تاریخی حکومت را در دست داشته‌اند، در قالب این علم ضروری می‌نماید. علی‌رغم این سخن مشهور که مهم‌ترین مسئله سیاسی یعنی حکومت جزء فقه اهل‌سنت است نه اصول و عقاید، اما نگارنده ضمن باور به این نکته که پایه‌های حکومت در کلام و متن اندیشه‌های اهل‌سنت ریشه دارد، در این گفتار سعی کرده است ریشه‌ها و زمینه‌های اعتقادی و مبانی خلافت در اندیشه سیاسی اهل‌سنت را بازخوانی نماید. مفاهیم اساسیِ چون عدالت صحابه، مرجعیت سلف، مسئله کسب، نفی اختیار، تقدم نقل و ضرورت نقلی حکومت و... اموری هستند که خلافت و اقتدار را در طول تاریخ در متن کلام اهل‌سنت تمهید نموده است. در این نوشتار تلاش شده است با استفاده از این مفاهیم، چیستی کلام سیاسی و مبانی خلافت در اندیشه اهل‌سنت مورد خوانش و تفسیر قرار گیرد.

چیستی حق یکی از مباحث مهم فلسفه حق بوده و درباره آن نظریات مختلف مطرح شده است که از جملۀ آن‌ها دیدگاه علامه طباطبایی بر مبنای نظریۀ اعتباریات است. وی بر اساس طبقه‌بندی ادراکات انسانی به حقیقی و اعتباری، برخی از مصادیق اعتباریات را بیان کرده و «حق» را نیز جزء آن‌ها برشمرده است. در بررسی چیستی حق بر اساس نظریۀ اعتباریات، این نتیجه به دست آمد که حق به معنای اختصاص است و چون اختصاص دو قسم تکوینی و اعتباری است، حق نیز به دو نوع تکوینی و اعتباری تقسیم می‌شود؛ اما آنچه در دانش حقوق کاربرد دارد نوع دوم یعنی حق‌های اعتباری است. بنابراین حق در کاربرد حقوقی خود به معنای اختصاص و از اعتباریات بعد از اجتماع است. آثار نظریۀ اعتباریات در تبیین ماهیت حق این است که اولاً ساختار طبقه‌بندی حق با تقسیم مشهور حق به طبیعی و وضعی تفاوت پیدا کرده و حقوق اعتباری در نظریۀ اعتباریات شامل هر دو قسم حقوق طبیعی و وضعی می‌شود؛ ثانیاً بین حقوق اعتباری و حقوق تکوینی ربط و پیوند برقرار بوده و حق‌های اعتباری به نحوی بر حقایق و واقعیات ابتنا دارد. در این پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.

بیدل در زمانه‌ی عسرت به چه کار می‌آید؟ شعر و تفکر بیدل سخن قدسی است که آدمی را به سوی تفکّر معنوی راه می‌برد؛ همچنین طرز و طراز زندگی انسانی را یادآوری و پاسبانی می‌کند. در عصر بدترین بدی‌ها، ره‌بردن به تفکّر معنوی و کسب هدایت از آن آسان نیست اما باید یاد آن را زنده نگه داشت و از آن آموخت. زیباییِ دلکش و جذبه‌ی شعر همواره خواننده را در قبضه‌ی خود می‌گیرد و به خلوت خود فرامی‌خواند. در دعوت شعر بیدل، خواننده با محاکات انکشاف هستی مواجه می‌شود که با اعتماد و اعتصام به آن می‌تواند از چنگ استیلای عصر بدی دوری گزیند. رهروان هستی با پیکربندی مجدد امکان‌های شعری بیدل می‌توانند آفرینش رهیافتی نو را تجربه و دنبال کنند. تحلیل مطالب فوق در دو بخش کلی ساماندهی شده است: در بخش اول، پرسش امکان‌های شعری در عصر عسرت بر مدار گفت‌وگو با نظرات فلسفی تقریر یافته است. سپس در بخش دوم، تحلیل امکان‌های تفکّر معنوی بیدل بر محور سه گوهر انسانی ارایه شده، که عبارت اند از: دل و خرد و سخن. پرورش و انکشاف سه گوهر ذاتی مذکور اهمیت کانونی دارد؛ چون بنیان انکشاف حقایق به شمار می‌آیند و امکان محاکات و پیکربندی مجدد را تمهید می‌نهند.

این جُستار، مبانی پارادایمی «عقلانیت فلسفی» در فلسفه دکارت و ملاصدرا را می‌پژوهد. منظور از عقلانیت فلسفی، چشم‌انداز عقلانی نسبت به تحلیل فلسفی مسائل بنیادینِ هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، روش‌شناسی و انسان‌شناسی است که مبتنی بر روش، اصول و پیش‌فرض‌های خاص است. دکارت پدر فلسفه جدید است و عقلانیت مدرنِ به‌معنای خاص آن، میراث فلسفه اوست. صدرا پایه‌گذار «حکمت متعالیه» است که امروزه از مهم‌ترین مکاتب فلسفۀ اسلامی به‌شمار می‌رود. تحلیل بنیادهای عقلانیت فلسفی، محور پارادایم فلسفیِ هردو فیلسوف بنیانگذارِ هم‌عصر، اما با رویکردهای متفاوت است. دکارت عقل‌جزئی (راسیونل) را مبنای عقلیِ فلسفه‌اش قرار داد، صدرا، پارادایم فلسفیِ خود را بر پایه عقل ‌کلی (شهودی) بنا کرد. «عقلانیت فلسفی» دکارت که ابزاری، عرفی و مفهومی است، متمرکز بر امور جزئی است و دستاورد آن، اپیستمولوژی، طبیعت‌گرایی، تجددگرایی و عقلانیت خودبنیاد است. «عقلانیت فلسفی» صدرا که کلی، شهودی و مبتنی بر وحی است، اولویت‌اش متافیزیک، تئولوژی و عقلانیت خدابنیاد است. «کوگیتو»، بنیاد «عقلانیت عُرفیِ» دکارت و «اصالت‌الوجود»، بنیاد «عقلانیت قُدسیِ» صدرا است. این دو نوع عقلانیت، از نظر روش، معنا، هدف و غایت، دلالت‌های خود را دارند؛ چون دارای بنیادها، پیش‌فرض‌ها و ویژگی‌های خاص هستند. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی است.