جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقد تاریخ فلسفه و معرفت­شناختی قطعا جسارتی بزرگ می­خواهد چرا که آثار و تبعات این امر نتایج خطرناکی می­تواند در پی داشته باشد. زمانی که از هرگونه موجود متافیزیکی و فرا انسانی و بطور کل تبیین هرگونه مبحث معرفت­شناختی در تشریح راهبرد دانش خود چشم­پوشی کنیم آنگاه نتیجه کار می­تواند به سمت نیهیلیسم و پوچ­گرایی و بی­نظمی و آنارشیسم سوق پیدا کند که چه برای فرد و چه برای جامعه می­تواند خطرناک و سمی باشد. درحالیکه ما انتظار داریم در اندیشه رورتی با چنین اندیشه پوچ­گرایانه­ای روبرو شویم، برعکس فیلسوف مورد نظر ما مدعی است که اندیشه وی به آنچه که ذکر شد سوق داده نخواهد شد. بلکه درصدد لذت، شادکامی و خوشبختی برای انسان هست؛ زیرا اگرچه دیگر صحبت از حقیقت و خیر مطرح نیست ولی با گسترده­تر کردن هرچه بیشتر همبستگی بین "ما"های انسانی درصدد تغییر این جاده و سوق به سمت یک اتوپیای انسانی است. هدف ما از نگارش این مقاله بررسی و تحلیل جایگاه مبانی معرفت شناختی اخلاق در اندیشه رورتی است.

پاتنم در استدلالی نشان می‌دهد که پذیرش برون‌گرایی معنایی مستلزم کذب فرضیۀ شکاکانۀ مغزهای درون خمره، و درنتیجه عدم موفّقیت شکّاک در اثبات مدّعای خود خواهد بود. بااین‌حال استدلال پاتنم به لحاظ معرفتی دوری بوده و منتِج نیست. مقالۀ حاضر به ارزیابی تلاش رایت و نونان در ارائۀ تقریری قابل‌قبول از استدلال پاتنم اختصاص دارد. بر اساس ارزیابی این استدلال‌ها مشخّص شد که (1) استدلال‌های رایت و نونان در بهترین حالت تنها می‌توانند نشان دهند که من مغزی درون خمره نیستم امّا بدون استفاده از مقدّمه‌ای کمکی قادر به اثبات این مطلب نیستند که ما مغزهایی درون خمره نیستیم؛ (2) برخلاف ادّعای رایت، این مقدّمۀ استدلال او که در زبان مغزهای درون خمره عبارت «مغز درون خمره» به مغز درون خمره ارجاع نمی‌دهد، و نتیجۀ حاصل از آن، یعنی این‌که زبان من متفاوت از زبان مغزهای درون خمره است، منجر به دوری‌بودن استدلال او می‌شود؛ و (3) تلاش نونان برای مصون ماندن از اشکال دوری‌بودن منجر به حصول نتیجۀ مطلوب نشده و استدلال او نیز همانند استدلال رایت به‌لحاظ معرفتی دوری است.

نهضت ترجمه متون فلسفه یونان به زبان عربی در قرون دوم و سوم هجری، به ویژه در دوره خلافت منصور دوانیقی، موجب شد فرهنگ اسلامی در قرون چهارم و پنجم هجری با ظهور فیلسوفانی چون ابن سینا درخشش بسیار یافت. فلسفه غرب، دست­کم از قرن هفدهم در مسیری حرکت کرده است که با آنچه در فلسفه اسلامی داریم، تفاوت ماهوی دارد و اگر بخواهیم شناخت عمیقی نسبت به آن داشته باشیم، نیاز داریم به اینکه یا مسلط بر زبان­های غربی باشیم یا از ترجمه متون اصلی فلسفه غرب استفاده کنیم. به هر حال متون فلسفی غرب به زبان­های مختلف مثل انگلیسی، آلمانی و فرانسوی نوشته شده­اند و یک پژوهشگر فلسفه به­رغم تسلط بر زبان انگلیسی، برای آشنایی با آثاری که به زبان­های دیگر اروپایی نوشته شده­اند، نیازمند کمک مترجمان است. در این مقاله اهمیت ترجمه متون فلسفه غرب و برخی الزامات آن بیان شده است.

هیدگر معتقد است الثیا نزد یونانیان به معنای ناپوشیدگی است که امری ذاتی برای موجودات است و به زبان شعر به بیان در می آید، اما افلاطون با قائل شدن به عالم مُثل، حقیقت را به مثابه مطابقت مطرح و آنرا به عقل انسانی منتقل کرد. به همین دلیل، حقیقت خصوصیت ذاتی اش را از دست داد و تبدیل به مطابق شناخت با متعلق خود و بنابراین دوگانگی های مرسوم فلسفه شد. ملاصدرا هر چند شباهت های بنیادین با هیدگر دارد، اما حقیقت را دارای معانی چندگانه ای می داند و در مرحله سوم تفکر فلسفی خویش با رسیدن به تشأن، با تفسیر خاصی که از فلسفه افلاطونی می کند دوگانگی های مرسوم فلسفه قبل از خودش را کنار می گذارد و به وحدت گرایی می رسد و حقیقت نزد افلاطون را امری دارای مراتب وجودی قلمداد و آنرا می پذیرد. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با ابزار کتابخانه ای، ضمن نگاه کوتاه به حقیقت نزد افلاطون، به بررسی نگاه هیدگر و ملاصدرا و در نهایت استخراج انتقادات صدرایی به تفکر هیدگری درباب حقیقت خواهیم پرداخت.

در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی و استنتاجی نوشته شده، ابتدا دلالت‌های فلسفی استعاره‌ ذهن همچون رایانه از سه منظر وجودشناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی استنتاج شد؛ سپس به استنتاج عناصر برنامه‌ درسی از دلالت‌های فلسفی مذکور اقدام و درنهایت به نقد دلالت‌های استعاره‌ مذکور در تعلیم‌ و تربیت پرداخته شد. نظر به اینکه ما بر اساس استعاره‌ها فکر می‌کنیم، بر اساس استعاره‌ مذکور ذهن امری منفعل است و به متربّی نگاه ماشینی دارد؛ از فردیّت، تشخّص و اختیار متربّی نشانی نیست؛ ارزش‌یابی‌ مبتنی بر این رویکرد نیز بر سنجش سطوح پایین هدف‌های آموزشی و سنجش حافظه به جای یادگیری عمقی استوار است. نقدهایی که مطرح شده نشان می‌دهد که چنین نگرشی به انسان از منظر فلسفی و به‌ویژه از منظر تربیتی پذیرفتنی نیست. استعاره‌ فوق‌الذکر تنها بر اساس قرائت ضعیف از کارکردگرایی می‌تواند در تبیین کارکرد ذهن یا مغز مفید باشد و دلالتی بیش از این ندارد.

موضوع اخلاق و مبانی آن (فلسفه اخلاق) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بحث اخلاق همراه با دو شاخه دیگر حکمت عملی(سیاست و تربیت) به دلایلی از مدار بحث حکماء خارج شد. دلایلی چون یقینی نبودن احکام اخلاقی از یکسو و ترفند ابن‌سینا برای مأنوس کردن حکمت نظری(فلسفه) با جهان اسلام از طریق سپردن حکمت عملی به شریعت. این دلایل سبب شد حکمت عملی از جمله مباحث سیاست و اخلاق از حوزه مباحث فلسفی خارج شده و هیچ‌گاه جایگاه شایسته خود را نه در فلسفه و نه در شریعت پیدا نکرد. همین امر سبب شد بحث حسن و قبح از سوی حکماء به حوزه کلام رانده شده و در مباحث نبوت و امامت محدود گردد. در عصر جدید که مباحث فلسفه اخلاق در کانون مسائل فلسفی قرار گرفت اندیشمندان مسلمان تلاش کردند مبانی اخلاقی را استحکام بخشند. دراین مسیر سه جریان قابل ذکر هستند: علامه طباطبائی با طرح مبحث اعتباریات، استاد مطهری با طرح مبحث حسن و قبح عقلی و من علوی و امام موسی صدر با طرح رویکرد اجتماعی به اخلاق. در این نوشتار ضمن اشاره به تاریخچه مذکور، دیدگاه امام موسی صدر معرفی و تحلیل می‌گردد. صدر اندیشمندی است که ضمن آشنایی با فلسفه‌ی اسلامی هرگز در چارچوب‌های آن محدود نمانده و برای حل مشکلات اجتماعی از جمله مبانی اخلاق با رویکرد آزادانه‌ای به سراغ قرآن و سنت رفت و یک مبنای الهی ـ اجتماعی (اعتماد عمومی) برای اخلاق پی‌ریزی کرد. در انتهاء بحث اعتماد اجتماعی به عنوان کلیدواژه رویکرد صدر مورد تحلیل و ارزیابی قرار خواهد گرفت.