جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مسائل مابعدالطبیعه، مسأله جواهر مفارق و نحوه شناخت مفارقات است. پیچیدگی بحث شناخت جواهر مفارق تا حدّی است که فیلسوفان هنگام بررسی و تأمّل در باب آن، آراء متفاوت و گاه متعارضی را ارائه می‌دهند. از جمله اندیشمندان دوره میانه، می‌توان به ابن‌سینا و توماس آکوئینی اشاره کرد که هر یک از ایشان با ذکر دلایلی و شواهدی چند دو نظر مقابل در خصوص شناخت جواهر مفارق اعلام می‌دارند، چنانکه در برخی موارد شناخت جواهر مفارق را برای نفس انسانی ممکن می‌دانند و در مواردی نفس انسانی را قادر به شناخت نمی‌دانند. با این وصف اگرچه آراء دو اندیشمند مردّد و ناسازگار می‌نماید اما با تحلیل آراء ایشان و به دنبال ارائه تقسیم ثُنائی برای شناخت، یعنی شناخت حقیقت و شناخت حقیقی، می‌توان تعارض ظاهری را مرتفع ساخت و در نهایت اعلام داشت که به اعتقاد هر دو اندیشمند نفس انسانی قادر به شناخت حقیقت جواهر مفارق است، با این تفاوت که از نظر ابن‌سینا شناخت حقیقت منوط به افاضه عقل فعال بیرونی است، حال آنکه از نظر آکوئینی شناخت حقیقت مستلزم اِعداد عقل فعال درونی است؛ و از سوی دیگر هر دو اندیشمند اتفاق نظر دارند بر اینکه شناخت حقیقی جواهر مفارق برای نفس انسانی امکان‌پذیر نیست، بلکه شناخت حقیقی مختص جواهر مفارق و خداوند است، و در نهایت اینکه از طریق علم حصولی نمی‌توان به شناخت حقیقی مفارقات نائل شد.

کشف تفاوت‌های نظام‌های گوناگون منطق‌ موجهات، از جمله مزایای ابداع معنا‌شناسی کریپکی بود. یکی از نمونه‌های بارز آن، تعبیر ضرورت به اثبات‌پذیری در منطق‌های اثبات‌پذیری است و به قول بولوس در کتاب The Logic of Provability، با کشف این منطق، می‌توان گفت باب فهم مطالب جدید در زمینه برهان باز شد. در این مقاله با رویکردی فرمال و با روش توصیفی – تحلیلی و مقایسه‌ای، نظام‌های اصل‌موضوعی گزاره‌ای GL، Grz و H، و سمانتیک جهان ممکنی آن‌ها بر مبنای سمانتیک کریپکی مورد بررسی قرار گرفته، و نیز نظریه برهان حساب رشته‌ای GL (در حساب پئانو) و GLS (در مدل استاندارد) ارائه، و در نهایت، فراقضایای صحت، سازگاری و تمامیت GL تقریر و اثبات شد.

تومیسم از قرن سیزدهم تا امروز استمرار داشته است و گاهی این مطلب حمل بر بی­بدیلی این سنت شده است. از جمله، این سنت فلسفی در قرن بیستم به قالب­های مختلفی درآمد ؛ برای مثال، گاهی صبغه «استعلایی» گرفت و گاه «اگزیستانسیالیست» شد. با این حال به علل و دلایلی این سنت کمتر با فلسفه تحلیلی ارتباط داشت. اما به مرور، پس از کارهایی فیلسوفانی چون پیتر گیچ، الیزابت انسکام و انتونی کنی، زمینه برای داد و ستد بیشتر این دو سنت مهیاتر شد. سپس جان هالدین در سال­های 1990 به اتکای میراث فیلسوفان تحلیلی پیش از خود تعبیر «تومیسم تحلیلی» را جعل کرد. هدف نوشته حاضر ارائه تصویری از این جنبش و توجه دادن به برخی وجوه آن است. بنابراین، مختصراً دوره­های تومیسم مرور می­شوند. سپس به زمینه­ها و جوانه­های تومیسم تحلیلی اشاره می­شود. گام بعدی توضیح درباره تومیسم تحلیلی و توضیح درباره بعضی عناصر و وجوه شکل­گیری آن است. تومیسم تحلیلی منتقدان خود را دارد؛ بنابراین به مواردی از نقدها به این جنبش و پاسخ به آنها اشاره خواهد شد. در انتهای مقاله، در ضمن جمع‌بندی، به «فلسفه اسلامی تحلیلی» نقب می‌زنیم.

به دنبال روی دادن پدیده­های ناگواری چون بیماری­های فراگیر، سیل، زلزله، جنگ و نظایر آن و قربانی شدن انسان­های زیاد در یک برهه­ی زمانی کوتاه و ناتوانی انسان در کنترل و مهار آن پدیده­ها، ذهن انسان­های خداباور در رابطه با صفات الهی، به ویژه خیر محض بودن و نیز عنایت او نسبت به جهان هستی، دچار چالش هایی می شود که در طول تاریخ علم به صورت چالش شر مطرح شده است. رفع این چالش از افکار عمومی، همیشه دغدغه­ی متفکران خدا­باور بوده است و آن­ها را بر آن داشته تا به نحوی بین خدای خیر محض و جهان مادیِ مملو از شرور، ارتباط صحیحی برقرار نموده و نشان دهند شر ناشی از نواقص موجود در عالم ماده است و ربطی به خدای خیر ندارد. در این مقاله تلاش می­شود پاسخ فیلسوفانه­ی ابن­سینا و عارفانه­ی ملاصدرا و عرفا تبیین شود و بر این نکته تأکید شود که چون شر از ناحیه­ی کثرت و ماهیت مطرح می­شود، امری ذهنی است و وجود خارجی ندارد، اگرچه عدمی هم نیست و همانطور که کثرت و ماهیت به تبع وجود و وحدت، در خارج موجود است، شر به تبع وجود در خارج موجود می­شود. ضمناً نشان داده می شود پاسخ عرفانی ملاصدرا تکمله­ی پاسخ فلسفی ابن­سینا و سازگار با مبانی حکمت متعالیه­ی وی است و در واقع پاسخ فلسفی ابن­سینا در حکمت بحثی مفید فایده است و پاسخ عرفانی ملاصدرا در حکمت شهودیِ تأیید شده در حکمت سینوی و بسط یافته در حکمت صدرایی کارایی دارد.

دیدگاه نوخاسته‌گرایی شباهت‌هایی با دیدگاه حکمت متعالیه در باب رابطه نفس و بدن دارد. در عین حال و علی‌رغم این شباهت‌ها، به نظر می‌رسد تفاوت‌هایی اساسی در تصویر هستی‌شناسانه حکمت متعالیه و نوخاسته‌گرایی در این باره در کار باشد. مسأله اصلی مدنظر این مقاله، تشخیص این تفاوت‌هاست. نتیجه این تلاش را به طور خلاصه می‌توان چنین بیان داشت که مبانی هستی‌شناختی نوخاسته‌گرایی، سازگار با یافته‌های علمی است در حالی که این امر درباره حکمت متعالیه صدق نمی‌کند و این مهم، تفاوت‌هایی اساسی را میان تصویر هستی‌شناختی حکمت متعالیه و نوخاسته‌گرایی در باب رابطه نفس و بدن رقم می‌زند؛ تفاوت‌هایی که ریشه در مغایرت تصویر کلاسیک یا ارسطویی با تصویر جدید علمی از جهان دارند.

پژوهش حاضر، پژوهشی میان­رشته­ای و در راستای کاربردی­سازی فلسفه از طریق همکاری آن با روانشناسی و ادبیات است. در این پژوهش به امید در آرای دو متفکر بزرگ پرداخته شده است؛ مولانا عارف و ادیب مسلمان و مارسل، فیلسوف اگزیستانسیالیست مسیحی. هدف از این پژوهش، ارائۀ بن­مایه­هایی برای کار مشاوران فلسفی و روان­درمانگران است. به همین سبب، دیدگاه ریچارد اسنایدر نظریه­پرداز و بنیانگذار امیددرمانی در روانشناسی معاصر نیز در پژوهش حاضر معرفی شده است تا امکان نزدیک کردن آرای مولانا و مارسل در باب امید، به مباحث مورد توجه امید درمانی، فراهم آید و از تشابهات به دست آمده برای کار مشاوران فلسفی استفاده شود. بر اساس یافته های پژوهش، امیدی که مولانا از آن سخن می­گوید، امیدی روشن و هدایتگر است که اگر از آن استفادۀ به جا شود، می­تواند به یک صفت اخلاقی مثبت در انسان تبدیل شود؛ امیدی که برخواسته از نیاز انسان به خداوند است و همواره در جهت پیشرفت معنوی انسان، راهگشا خواهد بود. مارسل نیز امید را ابزاری برای ایمان و تقرب به وجود اعلی می­شمارد که سبب آمادگی معنوی فرد در جهت خدمت به دیگر انسان­ها می­شود. این آمادگی معنوی، انسان را از دام جهان درهم شکسته­ای که مارسل از آن سخن می­گوید، رهایی می­بخشد. با مقایسۀ نظریۀ امید اسنایدر و دیدگاه مولوی در باب امید، به وجوه تشابه میان دیدگاه آنان در مؤلفه­های امید دست می­یابیم. بررسی نظریۀ امید اسنایدر و دیدگاه مارسل در باب امید نیز تشابه فکری این دو متفکر را در باب نقش حیاتی امید در زندگی، نشان می­دهد.