جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش درصدد مقایسۀ دیدگاه تفسیرالمیزان و مفاتیح­الغیب در موضوع «رؤیت» است. رؤیت، دیدن خداوند با چشمِ ظاهر یا مشاهده قلبی­ است. المیزان رؤیت در دنیا با چشم ظاهر را نپذیرفته، و امکان رؤیت قلبی در آخرت، برای مؤمان را منتفی نمی‌داند. مفاتیح­الغیب با استدلال به ظواهر آیات، رؤیت در دنیا را جایز، و در آخرت را قطعی می­داند، و معتقد است که ظاهر آیات در این مورد گویا است و نیازی به تأویل آنها نیست. بنابراین حضرت موسی(ع) درخواست رؤیت خداوند در کوه طور را، از طرف خود ابراز نمود، و در حداقلی بدان نائل شد، زیرا صحنه وقوع صاعقه و مدهوش شدن آن حضرت مؤید این مطلب است. پیامبر اسلام(ص) در معراج گرچه به عالی­ترین جایگاه تقرب انسان به خداوند رسید، اما آن حضرت هم خداوند را با چشم ظاهری ندید. گزارش قرآن از «رؤیت» در معراج واقعیتی است، که درک کیفیت آن برای بشر عادی روشن نیست.

اذن و رضایت نسبت به تصرف و نقل و انتقال مالکیت‌ها و حقوق، اساس داد و ستدها را شکل می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که اعتبار سایر اقدامات معامله­گران در راستای ابراز قصد مبتنی بر رضایت وارده سالم از عیوب، تعریف می‌گردد. از جمله مسائل مهم مطرح در این خصوص، تعیین روش‌های کاشف از تحقق رضایت است. علاوه بر اذن صریح، اذن فحوی، رضای فعلی و قولی، اذن و رضایت ناشی از شاهدِ حال نیز به‌عنوان یک نظریه در فقه امامیه مطرح است؛ لیکن در خصوص شرایط، اعتبار و حجیت شاهدِ حال، دیدگاه‌های مختلفی ابراز شده است. تفاوت نظرات در کم و کیف شرایط حاکم، موجب گردیده دو نظریه موافق و مخالف پیرامون اصل اعتبار شاهدِ حال به‌عنوان مبرِّز اراده شکل بگیرد. مخالفین در مواردی بر عدم کفایت شهادتِ حال و خلاف اصل بودن آن تأکید دارند. در مقابل، موافقان در قالب نظریات متفاوت از قبیل اعتبار به شرط قطعی بودن، اعتبار به شرط نوعی بودن، اعتبار مشروط به قرائن و شواهد دیگر و اعتبار در صورت مساوقت با اذن صریح، ضمن تأکید بر اعتبار در مبنای حجیت آن، اختلاف‌نظر دارند. در راستای تحقیق پیرامون نظریات و آراء مطرح و دست‌یابی به ثمره فقهی، لازم است مرحله وجود و تحقق شاهدِ حال و مرحله حجیت آن از منظر سیره معصومان (علیهم‌السلام) به‌عنوان منابع اصلی اعتبار شاهدِ حال مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

ترویج ارزشهای اخلاقی و تزکیه نفوس هدف از بعثت رسول اکرم(ص) است. برای حرکت در این مسیر نورانی احتیاج به کسب معرفت نسبت به فضایل و مکارم همچنین رذایل اخلاقی و سپس درونی‌سازی در جهت عمل به آنها است. ویژگی منحصر به فردی که اسلام دارد، عدم ابطال‌پذیری قواعدی همچون قانون الهی تحریم رباست. لذا هدف از این مقاله تلاشی در حد توانایی جهت شناخت منافع اخلاقی منتج از اطاعت و عواقب ناشی از سرپیچی از این قانون الهی است. چنین تلاشی نیازمند جمع‌آوری اطلاعات از منابع موثق بود. که از روش کیفی و راهبرد گراندد تئوری و با استفاده از نرم‌افزار مکس کیو دا نسخه 2018 انجام و تا مرحله اشباع پاسخها ادامه یافت. از این فرآیند تعداد 184 کد باز استخراج و در 20 مقوله دسته‌بندی شد. و در نهایت 8 کد دوگانه کلیدی بشرح؛ عدالت در مقابل ظلم، رباخواری در مقابل قرض‌الحسنه، ایمان در مقابل کفر، ارباء صدقات در مقابل امحاق ربا، کسب مال حلال در مقابل اکل مال به باطل، ثبات و تعادل در مقابل بی‌ثباتی و عدم تعادل، خدامحوری در مقابل سودمحوری و تباهی جامعه ربوی در مقابل احیاء جامعه غیر ربوی، استخراج و مدل مفهومی آن ارائه شد.

استعارۀ مفهومی، از موضوعات کلیدی علم زبان‌شناسی شناختی است که اساس آن، فهم یک حوزۀ مفهومی بر حسب حوزۀ مفهومی دیگر است. معناشناسی شناختی از جمله دانش‌هایی است که راه را برای کشف و تحلیل روابط درون‌متنی روایات هموار می‌کند. معصومان(ع) برای بیان مفهوم «عقل»، مخاطبان خود را از رهگذر امور مادی و محسوسات به تأمل در امور نامحسوس فرا می‌خوانند. این فرایند موجب القای تعالیم دینی از طریق ارائۀ شباهت هستی شناختی و معرفت شناختی میان دو حوزۀ مبدأ و مقصد می‌شود. هدف پژوهش حاضر، تحلیل استعاره‌های مفهومی «عقل» در روایات است. پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که مهمترین حوزه‌های مفهومی «عقل» در روایات شامل نور و روشنایی، سرمایه و ثروت، بی‌نیازی، بخشش، نعمت، زیبایی و آراستگی، هدایت‌گری، قدرت و فرماندهی، آبادانی، درمانگری، دوستی و گشایش است که با ترکیب طرح‌واره‌های تصویری حاصل از دو حوزۀ مبدأ و مقصد، نظام شناختی هدفمند و روشنگرانه را در بافتی استعاری و قابل درک ارائه داده و سبب باورپذیری و تمرکز و انتقال هرچه بهتر آموزه‌ها شده است.

آیه شریفه نور از جمله آیاتی است که اندیشمندان مختلف به تفسیر و تأویل آن همت گماشته‌اند. صدرالمتألّهین نیز به عنوان عارف و فیلسوفی متألّه از رهگذر عرفان و فلسفه به تفسیر این آیه می‌پردازد. و ضمن توجه به معنای ظاهر آیه با تکیه بر اصولی همچون اصالت وجود و تشکیک وجود کوشیده است تحلیلی وجودی برای تبیین نزول فیض و رحمت الهی در عالم ارائه دهد. علاوه بر آن مراتب صعود انسان کامل به سوی کمال حقیقی را ترسیم نموده و تمثیل‌های موجود در آیه را با این تحلیل تطبیق داده و حقایق دینی را با حقایق فلسفی پیوند می‌دهد. بر این اساس با روشی توصیفی- تحلیلی و استنادی ابتدا مروری بر رویکرد تفسیری ملاصدرا و مبانی فلسفی و عرفانی وی در آیه مذکور خواهیم داشت و سپس به مقایسه دیدگاه وی با دیدگاه سایر مفسران شیعی می‌پردازیم. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که وی کوشیده تا حد امکان این آیه شریفه را به صورت هماهنگ با دیدگاههای فلسفی خود تفسیر کند و با رویکردی فلسفی ـ عرفانی تفسیرهایی متناسب با ظاهر آیه ارائه دهد که اغلب با تفسیر سایر مفسران هم پوشانی داشته و همگام است.

از نظر ایزوتسو، اسلام، یکی از معتبرترین ومهمترین فرهنگهای مذهبی جهان است؛ او به قرائتی عالمانه از قرآن برای درک درست آن دعوت نموده‌ است. بسیاری از مطالعات قرآنی، روش ایزوتسو را در تعامل با مفردات قرآن پیروی کرده اند؛ با این حال روش ایزوتسو در تحلیل مفاهیم کلیدی قرآن، دارای نواقصی بوده که در برخی موارد، نتایجی ناصواب را نتیجه داده است. در این تحقیق که با رویکرد توصیفی – تحلیلی صورت گرفته این نتایج به دست آمده که 1- مفهوم اصلی و مرکزی در گفتمان قرآنی، که از نظر ایزوتسو مفهوم توحید است، برای فهم محور اصلی آیات، مکفی وقانع کننده نیست و رویکرد ایزوتسو از حیث مضمون، نکته جدیدی به مطالعات قرآنی نیفزوده است. 2- تحلیل ایزوتسو از مسأله (خلق کفر)، صرفاً ارائه خوبی از ادله فرقه‌های متخاصم است و در واقع تحلیل دقیق و متمایز استدلال های مفسران است. وی،هیچ چیز جدیدی به مفاهیم کلیدی این قضیه اضافه نکرده است و صرفاً این مفاهیم را ماهرانه وخوب استخراج کرده است. او این مسأله را با دیدگاه مستقل، نتیجه‌گیری نکرده و نظری را بر نظر دیگر ترجیح نداده است.

اسلام به زوایای مختلف زندگی انسان همچون ابعاد مادی و معنوی توجه داشته است. از جمله مسائل مهم اقتصادی در اسلام، بحث وقف است. وقف در اصطلاح فقهی، عبارت است از: حبس کردن عین مال، یعنی برای ابد فروش و انتقال آن به غیر را ممنوع سازند و منافع آن را به‌طور رایگان در اختیار اشخاصی حقیقی یا حقوقی قرار دهند. از جمله مسائلی که در بحث وقف، مطرح است، ویژگی و شرایط متولی موقوفات است. از همین‌رو مسئله اصلی این مقاله، بررسی بحث کفایت در متولی موقوفات است. جهت پاسخ‌دهی به این مسئله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی آن پرداخته خواهد شد. دقت در نظرات فقهای عظام و حقوق‌دانان و اساتید و حتی عرف متشرعه به این نتیجه می‌رسیم که متولی موقوفه ناگزیر است علاوه بر صلاحیت‌های عمومی، امانت‌داری و توانایی و آشنایی و قدرت بر اداره وقف داشته باشد که می‌توان همه این مجموعه را کفایت نامید متولی در هر موقوفه به‌حسب همان موقوفه خواهد بود.

در اندیشۀ دینی، «جنّت» جایگاه ابدی نیکوکاران و کانون نعمات الهی است، لذا واکاوی گزاره­های قرآنی در توصیف بهشت و نیز ابعاد فرازمانی و فرامکانی قرآن کریم در این حوزه، ضرورتی غیر قابل انکار است. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی درصدد بررسی آیات­الجنّه در سوره­های مکّی و مدنی است. نتایج این پژوهش در دو بُعد ساختاری و مضمونی، حاکی از آن است که در بُعد ساختاری، سطح آوایی آیات الجنّه مکّی از نظم آهنگ بیشتری برخوردار است. «انذار و تبشیر» و توصیف معاد، محور اصلی سوره­های مکّـی اسـت لذا لحنها و ریتمهای آیات­، مخاطب را در درک بهتر صحنه­های قیامـت تهییج می­کند. در بُعد مضمونی، توصیف نعمات مادی در آیات­الجنّه مکّی، فراوانی و تکرار بیشتری دارد. اما در آیات الجنّه مدنی نمود ابعاد معنوی بیشتر است و واژگان مشترک در آیات­الجنّه مدنی که حلقه اتصالی را میان سور مختلف برقرار کـرده دلیلی بـرای کشـف مفـاهیم مشترک سور و بیانگر شرایط و لوازم ورود به بهشت است. قرآن ویژگی های­متعدد بهشت و امور مختلف مربوط به زمان­ها و مکان­های گوناگون را در نظام و چها­رچوبی ترسیم کرده که پس از تأمل درباره موضوع­های متعدد می­توان به وحدت موضوعی آیات­الجنّه رسید. آوا و موسیقی آیات الجنّه، متناسب با سیاق معنی و مضامین سخن و اوضاع و مقتضیات مربوط به سخن دگرگون می‌شوند و به این ترتیب رابطه دقیقی بین مضامین و ساختار آیات الجنّه حاکم است. هماهنگی آیات­الجنّه با شرایط مخاطبان، وجهی از اعجاز بلاغی قرآن است که با کاربست الفاظ و تعابیر مردم عصر نزول و بدون تأثیر پذیری از فرهنگ آنان، بُعد فرا زمانی یافته و از مرز واقع‌گویی خارج نشده است.

موضوع مرگ و چگونگی این رخداد مهم و وقایع بعد از آن برای هر انسانی هم سؤال برانگیز بوده و هم احیانا هول‌آور، و تبیین این حقیقت از مهم‌ترین اهداف ادیان آسمانی و از جمله اسلام و قرآن کریم بوده که به یقین در این کتاب بزرگ در مورد هیچ موضوع اعتقادی به اندازه‌ی مرگ و وقایع بعد از آن بحث نشده است. از آنجا که مرگ‌اندیشی در همه‌ی ابعاد وجودی انسان تأثیرگذار است، پژوهش حاضر به بررسی مبانی مرگ‌اندیشی در آیات و روایات پرداخته و در صدد آن است که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی مبانی مرگ اندیشی را از نظر آیات و روایات واکاوی نماید. بر این اساس مبانی مرگ‌اندیشی در سه محور خدا، انسان و جهان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج به‌دست آمده از سه محور یاد شده آن است که مهم‌ترین مبانی مرگ‌اندیشی عبارتند از: پیوند وثیق بین مبدأ و معاد، قدرت و علم و مالکیت مطلق خداوند، بقای خالق و فنای مخلوقات، بقاء روح انسان پس از مرگ، فطرت الهی انسان، محدود‌بودن عمر انسان و کل آفرینش، تمایل به جاودانگی در وجود انسان، موقتی‌بودن سرای دنیا و جاودانگی سرای آخرت، دنیا محل آزمایش و امتحان، وجود حیات در برزخ و آخرت و هدفمندی جهان آفرینش.

رسم ­المصحف که به آن رسم­العثمان نیز گفته می­شود؛ اصطلاحی است که به قرآن کتابت شده در زمان عثمان اختصاص داده شده است. در رسم­المصحف، نگارش کلمات زیادی با کلمات امروزۀ عربی تفاوت دارد از طرفی کلمات همسان دیگری در رسم­المصحف وجود دارند که به دو رسم متفاوت نوشته شده­اند. پژوهشگران زیادی تاکنون در مورد رسم­المصحف آثاری را برجای گذاشته­اند اما خلأ پژوهشی مستقل که جامع تمامی این آرا و نقد و بررسی آن­ها باشد نگارنده را بر آن داشت که در مقالۀ حاضر با روش توصیفی – تحلیلی آرای مختلف را در سه دسته تقسیم‌بندی نماید؛ دستۀ اول معتقدند که متن قرآن مضطرب است و باید برای آن متن واحدی ایجاد کنیم، دستۀ دوم اختلافات موجود در رسم­المصحف را اجتهادی می­دانند که در این بین تعدادی از آن­ها معتقدند نباید رسم­الخط قرآن را تغییر داد و تعدادی دیگر موافق تغییر رسم­المصحف هستند، دستۀ سوم افرادی هستند که موافق توقیفی بودن رسم‌المصحف هستند و هیچگونه تغییری در آن را جایز نمی­دانند، در بین این گروه افرادی وجود دارند که می­گویند این نوع رسم الخط قرآن کریم معجزه به­شمار می­آید. هر یک از دیدگاههای یاد شده قابلیت نقد علمی دارند.