جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زنان مسلمان در صدر اسلام تلاش داشتند در عرصه­­های اجتماعی حضور یابند و تاریخ اسلام نیز نمونه­هایی از این حضور تأثیرگذار را ثبت کرده ­است. با توجه به حساسیت حضور زنان در جامعة امروز و مسئولیت‌پذیری آنان و شناخت محدوده این حضور اجتماعی، این نوشتار درصدد بررسی حضور اجتماعی زنان در عرصه­های گوناگون هم‌چون صحنه­های سیاسی ـ نظامی و علمی ـ فرهنگی در دوران حکومت امام علی(ع) در سال‌های سی و پنج تا چهل هجری است. در این نوشتار از منابع تاریخی، روایی و ادبی استفاده و روش تحقیق، تاریخی ـ تحلیلی و بر اساس جمع­آوری اطلاعات کتابخانه­ای و نرم افزارهای تاریخی، تدوین شده است. اثبات حضور تأثیرگذار اجتماعی زنان در عرصه­های یاد شده در عصر حکومت امام علی(ع)، از دستاوردهای این تحقیق می‌باشد.

یکی از عارفان سده ششم و هفتم هجری قمری، معافا بن اسماعیل موصلی شافعی(551 ـ 630 ق) است. وی دارای آثار متعددی به عربی در فقه و حدیث و تفسیر و عرفان بوده است. اثر مهم وی در عرفان «أنس المنقطعین إلی عبادة ربّ العالمین» نام دارد. این کتاب شامل ۳۰۰ باب است که در هر باب دست‌کم یک حدیث و یک حکایت و یک قطعه شعر مندرج شده است. متن اصلی کتاب «أنس المنقطعین إلی عبادة رب العالمین»، در قالب یک مقدمه، 300 حدیث شریف نبوی، 300 حکایت و حدوداً 1121 بیت شعر و یک خاتمه در خصوصِ منزلت و عظمتِ پیامبر اسلام محمّد مصطفی(ص)، و بیان شرحی مختصر از احوال و صفات ایشان سامان یافته است. ساختار کلی کتاب بدین صورت است که درباره یک موضوع اخلاقی، عرفانی، فقه و کلامی، یک حدیث و نیز گاه آیاتی چند از قرآن، یک حکایت و اشعار مختلف آورده شده و همه حکایات و اشعارِ مرتبط با حدیث، ذیل آن نقل شده است. از این کتاب نسخه‌های خطی بسیاری باقی مانده است. این نوشتار همراه با نگاه اجمالی به زندگی و آثار و اندیشه­های معافا، به معرفی مختصر مهم­ترین ویژگی­های کتاب پرداخته است.

پوچ‌گرایی تفکری است که همه‌ ارزش‌ها را بی‌ارزش کرده و به بحران عمیق معنوی در زندگی بشر منجر شده است. پوچ‌گرایی مبتنی بر اصولی است که از نظر فلسفی باطل‌اند. در این مقاله ما در پی ابطال مبانی پوچ‌گرایی در حوزه اندیشه استاد مطهری هستیم. مهم‌ترین مبانی پوچ‌گرایی که به بی‌هدفی و بی‌معنایی زندگی منجر می‌شوند، عبارت‌اند از: بی‌خدایی، مسئله مرگ، مسئله خلقت، اعتقاد به جبر، درد و رنج، مسئله‌ زمان، عقل‌بسندگی، شکست‌ها و ناکامی‌ها، مسئله شر و از خود بیگانگی. از نظر استاد مطهری خلقت انسان هدفمند است، اعلا هدف آفرینش انسان رسیدن به مقام عبودیت در سایه معرفت است. انسان با یاد خدا و ذکر خدا، مانع از خودبیگانگی و خودباختن می‌شود. با نظر به صفت حکمتی که برای خدای متعال قائلیم، شکست‌ها و ناکامی‌ها را با دیده‌ مثبت، بر اساس مصلحت و مشیت الهی نگریسته و آن‌ها را برای رسیدن انسان به خیرهای برتر و اعلا می‌دانیم. از این‌رو انسان الهی شری نمی‌بیند و همه چیز را چون تحت تدبیر و اراده الهی است، زیبا می‌بیند. درد و رنج را برای انسان مؤمن مایه آگاهی، بیداری، تهذیب نفس و تصفیه‌ اخلاق، و مرگ را نقطه عطفی در مسیر حرکت اشتدادی وجود انسان و دروازه‌ای به دنیایی بزرگ‌تر می‌داند. خداوند با مختار آفریدن انسان، او را در انتخاب راه زندگی‌اش آزاد گذاشته؛ چون در صورت جبری بودن انسان، تکلیف در دنیا و جزا در آخرت به کلی باطل می‌شود. روش ما در این پژوهش فیش‌برداری و استخراج و تحلیل نقدها از آثار استاد مطهری بوده است.

جانشینی پیامبر(ص) یکی از مهم‌ترین مبانی اعتقادی مسلمانان به شمار می­رود. در میان شیعیان به این دلیل که جانشین پیامبر(ص) همانند خود او مبین و حافظ دین بوده و وارث علم پیامبر(ص) است، تعیین خصوصیات این جانشین نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است. هم‌چنین علم ائمه((ع)) به جهت ارتباط آن با توحید و نقش آن در دیگر خصوصیات امامت از جمله مسائل مهم کلام اسلامی به شمار می­آید. بر این اساس این موضوع همواره مورد توجه شیعیان بوده و در قرون اخیر از جهات گوناگونی مورد توجه قرار گرفته است. با این وجود در تعیین محدوده علم ائمه((ع)) میان دین‌پژوهان اختلاف نظر وجود دارد؛ با توجه به این‌که دیدگاه ایشان در این خصوص، در طول زمان دچار تحول شده است. در این‌ مقاله دیدگاه دو تن از علمای شیعی با تتبع در تألیفات متعدد آنان از جمله "المیزان" و "رساله علم امام" از علامه طباطبایی و "الإرشاد" و "اوائل مقاله" و... از شیخ مفید مورد بررسی قرار گرفته است. شیخ مفید از متکلمان و دانشمندان متقدم قائل به محدودیت علم امام و علامه طباطبایی از مفسران و عالمان متأخر، با نگرش روایی قائل به علم نامحدود برای ائمه((ع)) می‌باشند. (گرچه مرحوم علامه ابتدائاً در تفسیر المیزان علم نامحدود را مختص خداوند می‌داند) نگارنده با بررسی ادله و لوازم هر دو دیدگاه به این نتیجه می‌رسد که تفاوت‌ها در مبانی و ادله عقلی و روایی هر دو دانشمند موجب نتایج و برداشت‌های متفاوتی در این مسئله شده است.

شیخ طوسی در تفسیر تبیان با رویکردی عقلانی به تفسیر آیات پرداخته و از قواعد تفسیری گوناگون بهره برده است. این مقاله با در نظر گرفتن قواعد مختلف، کوشیده است رویکرد شیخ طوسی را استخراج کند. عدم تحریف قرآن، مناسبات درونی آیات و سیاق، حکمت وجود متشابهات در قرآن، انواع مجاز در قرآن از جمله آیات اعتقادی و ... ، عام و مطلق، تخصیص و تقیید از جمله قواعدی است که رویکرد شیخ طوسی در آنها بررسی شده است. اساس این قواعد از لابلای آیات قرآن در تفسیر تبیان استخراج گردیده و مشخص می‌سازد که شیخ طوسی با رویکردی عقلانی به تفسیری جامع پرداخته و با مبانی عقلی به تعارضات ظاهری یا انتساب صفات جسمانی به خداوند متعال و ... پاسخ داده و در استدل‌های کلامی نیز با رویکرد عقلی به مخالفین پاسخ داده است.

از دیرباز تا کنون مسئله جبر و اختیار مورد بحث متفکرین بوده است. موضوع وجود اختیار در موجوداتی غیر از انسان همچون فرشتگان و حیوانات و نباتات مطرح شده است. در مورد جمادات با تکیه بر آیاتی از قران کریم، روشن می­شود که اختیاری از سنخ وجود آن­ها در ابتدای خلقت جهان برای پذیرش یا رد امانت و قوانین طرح شده توسط خداوند متعال، را دارا بوده­اند. آیات مربوط به تسبیح موجودات نیز بیان می­دارد که آن­ها دارای شعور و آگاهی نسبی می­باشند و با توجه به روایات، اختیار ترک تسبیح را دارند. از طرفی با روی کار آمدن فیزیک مدرن و نظریات کوانتومی، بر خلاف فیزیک کلاسیک که مدعی جبر در ذرات بود، با بررسی حالات ذره­های زیراتمی می­توان در مورد وجود یا عدم وجود اختیار در بین ذرات نیز نظریاتی را مطرح نمود.