جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیه مباهله یکی از مهمترین آیات قرآنی است که موضوع آن مباهله مسلمانان با مسیحیان نجران است. در این مقاله با توجه به اهمیت موضوع، آیه مباهله به روش توصیفی – تحلیلی از دیدگاه امامیه و اشاعره بررسی شده است و از مهمترین یافته های آن این است که اشاعره و امامیه بر حضور حسنین ، حضرت فاطمه و علی (علیهم السلام) در مباهله و دلالت «ابنائنا » برحسنین و«نسائنا» بر فاطمه زهرا(س) اذعان دارند. همچنین امامیه واکثر علمای اشاعره مصداق «انفسنا» را علی(ع) می دانند ولی بعضی اشاعره آنرا سبب افضلیت ایشان نمی دانند و درمورد افضلیت امام دو دسته شده اند :1- تقدیم در خلافت، تقدم در فضیلت است زیرا تقدیم مفضول برافضل محال است .2-تقدم در خلافت دلیل بر افضلیت نیست و به همین دلیل مجبور شده اند که قائل به جواز تقدیم مفضول بر فاضل شوند و دلایلی را برای آن ذکر کرده اندکه همه ناتمام می باشد.

وحی و کیفیت نزول آن از آغاز بعثت پیامبر(ص)، کانون توجه اندیشمندان بوده است. فرابشری بودن مبداء وحی و بشری بودن دریافت کننده آن، فرآیند فهم حقیقت وحی، کیفیت نزول، قرائت و تبیین آن....را دشوارتر نموده است، اختلاف در تفسیر و قرائت این پدیده نزد وحی پژوهان از جمله فلاسفه و نواندیشان عقل گرا شاهدی بر این مدعا است. این پژوهش روش فهم اندیشمندان وحی پژوه در ارائه قرائتی از وحی را بستر شکل گیری اختلاف دانسته، در بحثی مقارن به مقایسه وحی شناسی در نوگرایان دینی چون نصرحامد ابوزید که مبداء وحی را فرابشری اما حقیقت خارجی آن را برگرفته از فرهنگ زمانه، تاریخی و تجربه بشری می داند و ملاصدرا به نمایندگی از جریان ستنی دینی که مبداء و حقیقت خارجی وحی را الهی و مقدس می داند، می پردازد.

مسئله مجاز در تاریخ مباحث کلامی و تفسیری از مسائل پرچالشی بوده است که هر فرقه ای بر اساس ادله خود، سعی در اثبات یا نفی آن نموده است و لاجرم منکران مجاز با انکار آن، در مواضعی دچار تشبیه و تجسیم گردیده اند. در این میان سلفی ها در شناخت صفات الهی، غالباً راه انکار مجاز را پیش گرفته اند، چرا که توجیه عقلانی در مجاز را فاقد اعتبار می دانند. چنین دیدگاهی موجب شد تا با استفاده از سخنان علمای اهل سنت و بوسیله مؤلفه مجاز و نقش آن در معناسازیِ صفات الهی، مبانی و اصول سلفیه را در صفات مورد نقد و بررسی قرار داده و اشکال اساسی سلفی ها را در سوء فهم آیات و روایات تحلیل نماییم که بعد از تحلیل و بررسی ثابت شد جلوه های معناشناسه مجاز از چنان قوت و قدرتی برخوردار است که نشان می دهد این فرایند، بیش از آنکه یک فن ادبی در حوزه ادبیات باشد، یک فرایند معنایی در حوزه زبان خودکار است که در ایجاد دائمی مفاهیم بدیع و تغییرات معنی ساز امری بس دخیل است.

تقیه از اعتقادات کلامی _ فقهی شیعه است و یکی از اقسام آن‌که امروزه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد تقیه مداراتی است. وجود اختلافات مذهبی در جهان اسلام و هجمه و تخریب بی‌سابقه‌ای که در عصر حاضر نسبت به شیعیان صورت می‌گیرد، تبیین تقیه مداراتی به‌عنوان نشانه اهتمام مذهب شیعه به همزیستی مسالمت‌آمیز و اتحاد صفوف مسلمین را ضرورتی انکارناپذیر نموده ست. این نوع تقیه که از آموزه‌های دینی نشأت می‌گیرد، موردقبول اکثر فقهای امامیه است و امام خمینی (ره) آن را راهی در جهت جلب محبت مخالفین بدون خوف ضرر در جهت وحدت کلمه مسلمانان می‌داند. تحقیق حاضر تقیه مداراتی و احکام آن از دیدگاه امام خمینی (ره) را موردبررسی قرار داده است. ایشان مشروعیت تقیه مداراتی را از روایات و قواعد مستنبط فقهی اخذ نموده و معتقد است که تقیه با اهل سنت از بهترین عبادات محسوب می‌شود. در اندیشه فقهی امام (ره) إتیان مأمور به تقیه‌ای مجزی بوده و نیاز به اعاده و قضای آن نیست، ضمن آنکه بنا به‌مقتضای عموم ادلّه جمیع آثار صحت بر اعمال تقیه‌ای مترتّب می‌گردد.

حق تعیین سرنوشت یکی از حقوق شهروندی است که برخی گمان می‌کنند این حق را کنوانسیون‌های حقوق بشر، برای انسان به ارمغان آورده‌اند؛ با توجه به اینکه حقوق مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بدون شناخت انسان بر پایه همان آموزه‌ها قابل‌درک و تحلیل نیست می توان ادعا نمودکه مکتب امامیه با توجه به ویژگی هایی که برای انسان برمی شمرد ،حق تعیین سرنوشت را به رسمیت شناخته ویکی از حقوق مسلم انسان ها می داند.تحقیق حاضر با روش توصیفی – تحلیلی، به تحلیل آیات و روایات و بررسی انسان شناسی امامیه پرداخته و به این نتیجه رسیده است که مبانی انسان‌شناختی ،شامل مبانی ارزشی و نگرشی امامیه ، لزوم حق تعیین سرنوشت را برای انسان ها اثبات می‌کند. انتخابگری انسان ، انچنانکه امامیه طرح می کند، مبانی نگرشی انسان شناسی حق تعیین سرنوشت است، انسان ها سرنوشت خود را انتخاب می کنند و در قبال این انتخاب مسئولیت دارند. کرامت ذاتی انسان به‌عنوان مبنای ارزشی انسان‌شناسی نیز ثابت‌کننده حق تعیین سرنوشت برای تک‌تک شهروندان به دلیل انسان بودن و فارغ از مشخصه‌های ظاهری و باطنی است، جایگاه خلیفه اللهی انسان نیز دیگر مبنای ارزشی ثابت کننده حق تعیین سرنوشت است.

علم غیب مسئله ای کلامی و فرا مذهبی است، که نقش زیر ساختی نسبت به دیگر مباحث کلامی دارد، متفکران اسلامی از جمله متکلمین معتزله واشاعره با توجه به پیشینه قرآنی-روایی آن و اهمیت و جایگاه حساسی که در نظام اعتقادات اسلامی دارد، از دیر باز تا کنون با عنایت ویژه، وبا مبانی ورویکردهای متفاوت بر آن نظر انداخته اند. این جستار برآن است، از رهگذر نمایاندن آراء واندیشه های معرفت شناسانه دو چهره شاخص به نمایندگی از دو مکتب کلامی فوق، قاضی عبدالجبار معتزلی(359-415ق)و ابو حامد غزالی اشعری(450-505ق )بحث علم غیب غیر انبیاء را مورد بحث وبررسی قرار دهد. بررسی تطبیقی این مسئله از نگاه پیروان این دو مکتب کلامی، علاوه بر بازتاب اندیشه آنها در باره امکان آگاهی غیر انبیاء ازغیب وقلمرو آن، اشتراکات مبنایی شیعه با اشاعره وافتراق مبنایی شیعه با معتزله را در باره آموزه علم غیب غیر انبیاء از جمله امامان نشان خواهد داد.

سلیمان بن جریر طبری شیعه را قائل به دو آموزه بداء و تقیه می‏داند و می‏نویسد شیعه با ترویج این آموزه‏ها، همواره خود را پیروز نگه داشته است. معنایی که وی از بداء به شیعه نسبت می‏دهد مستلزم انتساب لوازمی چون جهل به خداوند است. خواجه نصیرالدین طوسی (597-672ق) در جواب این شبهه به انکار بداء روی می‏آورد. خبر مورد نظر ابن جریر را خبر واحد و غیر مفید علم (در اعتقادات) و عمل(در فقه) می‏داند و آن را ناظر به خلافت اسماعیل نسبت به امام صادق(ع) می‏داند که مطابق آن – چون امام رفتاری از اسماعیل را مشاهده کرد که از وی نمی‏پسندید- جانشینی خود در امامت را به امام موسی کاظم(ع) سپرد. این پاسخ‏های خواجه در میان امامیه مخالفان و موافقان جدّی دارد. نوشتار حاضر می کوشد با رویکرد توصیفی و انتقادی بعد از ذکر دیدگاه های موافقان و مخالفانِ هر یک از پاسخ های خواجه طوسی، به داوری و برقراری وفاق میان آنها بپردازد و سرانجام نشان خواهد داد که خواجه طوسی در پاسخ های خود، معنایی از بداء را منکر شده، که امامیه هرگز به آن معتقد نبوده است.

مفسّران فریقین درباره مراد از «فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ ...» در آیه54 سوره مائده، دیدگاه‌های مختلفی را مطرح نموده‌اند. چنانکه اکثر مفسّران شیعه و شماری از مفسّران اهل سنّت، «امام علی(ع)» را بعنوان مصداق بارز آیه شریفه دانسته‌‌اند. و در مقابل این دیدگاه برخی نیز احتمالات دیگری را درباره مصداق آیه شریفه مطرح کرده‌اند. از جمله: «امام مهدی(عج) و یاران ایشان»؛ «ابوبکر»؛ «سلمان فارسى و قوم او»؛ «قوم و طائفه ابو‌موسى اشعرى»، برخی نیز گفته‌اند؛ آیه شریفه عام است و اختصاصى به شخص یا قومى خاص ندارد. امّا از آنجا که آیه متضمن صفاتى است که اطلاق آن، بر غیر امام علی(ع) سزاوار نیست، لذا در این مقاله، که با شیوه تحلیلی و توصیفی نگاشته شده است، ضمن بررسی دیدگاه‌های کلامی مفسّران فریقین و تحلیل آنها، با توجه به سیاق آیه و روایات معصومین(ع)و أسناد تاریخی، تطبیق آیه بر مصداقی غیر از آن حضرت مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

قاعده «اهم و مهم» امروزه در همه عرصه‌ها سیطره خویش را نمایان ساخته و در مذاهب پنج‌گانه فقهی به شیوه‌های مختلفی مورد استناد واقع می‌شود و اساس آن، ادله و مبانی‌ای است که مذاهب مذکور برای حجیت این قاعده ذکر کرده‌اند. همه مذاهب خمسه، در اصل وجود این قاعده و لزوم برگزیدن امر اهم بر مهم هنگام تزاحم احکام در مقام عمل مشترک‌اند، لیکن ادله و مبانی شرعی قاعده در آن‌ها متفاوت است؛ یعنی در برخی ادله همچون کتاب و سنت مشترک‌اند و در ادله دیگر چون اجماع، عقل، قیاس، استحسان، مصالح مرسله و سد ذرایع اختلاف دارند. درنهایت، با توجه به معنای اصطلاحی «اهم و مهم» که در ادله و مبانی مذکور نمود یافته است، به این نتیجه رسیده‌ایم که این قاعده را عمدتاً بایستی در تزاحم احکام موردبررسی قرار داد. در باب تزاحم نیز توجه به مصالح و مفاسد، ترتب احکام، زمان و مکان از مواردی است که احراز کننده قاعده «اهمیت» شمرده می‌شود.

سوال از چیستی آدمی همواره در طول تاریخ مطرح بوده است .مسلما نوع پاسخی که به این مساله داده می شود ، در برگزیدن سبک رفتارها وشیوه زندگی انسان بسیار موثر خواهد بود. از آنجا که امروزه شاهد گسترش تفکر سلفی گری می باشیم و با توجه به اینکه ابن تیمیه را می توان به عنوان پدر فکری سلفیه نام نهاد ، ضروری به نظر می رسد تا دیدگاه وی را در رابطه با مساله فوق مورد بررسی قرار دهیم . در این راستا با روش کتابخانه ای و تحلیلی – توصیفی، از مکتوبات به جا مانده از ابن تیمیه مدد جسته ایم . ابن تیمیه انسان را متشکل از روح وجسم می داند که در عین حال بخش اصلی وجود وی را ، روح اوکه موجودی قائم بنفسه و حادث است ، تشکیل می دهد . وی با توجه به این که در معرفت شناسی ، ظاهر گرا و در حوزه هستی شناختی حس گرا می باشد ، نگاهی کاملا مادی به انسان دارد و از آنجا که هر گونه مماثلت و تشابهی را میان خداوند و انسان در بحث صفات نفی می نماید ، در نتیجه نمی تواند مساله خلافت الهی وی را بپذیرد.