جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قوه واهمه می­تواند از دو حیث هستی‏‌شناختی و معرفت‏‌شناختی مورد تحلیل عقلی قرار گیرد. در بررسی به‏‌عمل‌‏آمده به‌‏دست می­‌آید که در نظام فلسفی حکمت صدرایی و سینوی، هیچ­گاه حقیقت قوه واهمه به‌‏عنوان یکی از مبادی ثانویه افعال و ادراکات نفسانی انکار نشده است، بلکه این قوه در هریک از این دو نظام فلسفی جایگاه و هویت خاص و متفاوتی یافته است. برخی اصول و مبانی فلسفی حکمت متعالیه بر ابعاد مختلف هستی‏‌شناختی قوه واهمه تأثیر گذاشته و موجب اختلاف‌نظر در هویت و رابطه وجودی آن با نفس، موهوم، عقل و دیگر قوای ادراکی گشته است. این دو حکیم در ابعاد معرفت‌شناختی این قوه اشتراکات فراوانی داشته، صرفاً در ماهیت و هویت وجودی موهوم و ادراک وهمی با یکدیگر اختلاف‏‌نظر دارند

هدف این مقاله، پژوهش درباره جایگاه نظریه ادراکات اعتباری در تفسیر المیزان است. این مقاله بررسی می‌کند که علامه چگونه از نظریه ادراکات اعتباری در المیزان بهره برده و چگونه در این تفسیر، از آیات قرآن کریم برای توجیه و تحلیل این نظریه استفاده شده است. روش‌های بکاررفته در این پژوهش عبارت‏ اند از: روش‌های استقرایی، تحلیلی و مقایسه‌ای. مدعای مقاله این است که نظریه ادراکات اعتباری، بنیان نظری روش تفسیری علامه طباطبایی در المیزان است. همچنین از این نظریه برای تفسیر آیات قرآن کریم و از آیات الهی برای تبیین و توجیه این نظریه استفاده شده است. علامه در المیزان به بخش دوم این نظریه درباره انقسامات اعتباریات به ‏تفصیل پرداخته است. از این مقاله به‏دست می­آید که: لازم است تفسیر المیزان از منظر نظریه ادراکات اعتباری به ‏مثابه بنیان نظری علامه طباطبایی مورد پژوهش‌های مستقلی قرار گیرد

در عصر شیخ اشراق، حکمت تحولی بس عظیم و گسترده از جنبۀ روش‏شناسی به خود دیده است. دراین‏میان، سهروردی با اعمال شیوه‌ای نوین، در گشودن افق‌های تازه بر روی حکمت اسلامی در جهت فراچنگ آوردن حقایق، نقشی بسیار مهم و بی‏بدیل ایفا کرده است. رویکرد سهروردی هرچند متأثر از نحله‌های مختلفی رقم خورده است، نباید آثار و دیدگاهای مشائیان را در بسترسازی این تحول شگرف اندک انگاشت. تحقیق حاضر با محوریت روش‌شناسی و با رویکردی فلسفی به بررسی آرای فیلسوفان مشاء و اشراق پرداخته، با نام‏گذاری و دسته‏‌بندی اقسام اثرپذیری اشراق از مشاء، از جمله اثرپذیری ایجابی در نظر، اثرپذیری ایجابی در رویکرد و اثرپذیری سلبی در نظر، به کاوشی درخور این موضوع موفق گردیده است. ازاین‏رو، این نوشتار به چگونگی تلفیق عقل و شهود در سیره حکمای برجسته مشائی از جمله کندی، فارابی و بوعلی پرداخته، خط مشی آنان را در اثرگذاری بر شیخ اشراق در جهت خروج از فلسفه تک‏‌روشی تا نیل به مکتبی استدلالی ـ اشراقی ترسیم کرده است. همچنین معتقد است بن‏‌مایه‌هایی که بسترساز حرکت شیخ اشراق در جهت تحول فلسفه در بعد روش‌شناسی از آن بهره‌مند گردیده، استعداد نهفتۀ مکتب مشائی آن را رقم زده است. ازاین‏‌رو، فلسفه اشراق نه در عرض مکتب مشاء و بریده از آن، و نه دستخوش تغییرات جزئی و ظاهری الفاظ و اصطلاحات مکتب مشائی از سوی شیخ اشراق به ثمر نشسته، بلکه مکتب اشراقی سهروردی در امتداد مکتب مشاء و از تحول و تکامل در مکتب مشاء تأسیس شده است و در حقیقت باید تکامل‌‏یافته­ آن مکتب به‌شمار آید

در این مقاله اثبات شده است که صدرالمتألهین در موارد فراوانی از مباحث اسما و صفات الهی از مکتب عرفانی ابن‌عربی الهام گرفته و گاهی نیز عین عبارت آنها را بی هیچ یادی از منبع آن آورده؛ گویی خود، عبارت‏‌پرداز آن بوده است. او با الهام از گفتار عرفا باور دارد که ذات حق تعالی ذات بی‏تعیّن، و اسمای الهی، تعیّنات آن ذات در مراتب ظهور، و انسان نیز خلیفة الله و مظهر اسم جامع «الله» است. وی همچنین نظریۀ عرفانی اعیان ثابته و تقسیم عرفانی اسمای الهی را از نظر احاطه و عدم احاطه می‌پذیرد. به باور او از میان اقوال هشت‌گانه در مسئله علم پیشین حق تعالی به اشیا نیز تنها قول عرفا قابل پذیرش است. وی در مسئله کلام الهی از ابن‌عربی الهام گرفته است، ولی در دیگر مباحث اسما و صفات الهی، بیش از همه از محقق قیصری تأثیر پذیرفته است

چکیده فارابی یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان اسلامی است که همت خود را نه‌‏تنها در طرح‏ریزی یک مابعد الطبیعه منسجم صرف کرده، بلکه آن را مقدمه‌ای برای ساخت جامعه‌­ای الهی و عقلانی بر پایه­ انسان متصل به خدا (انسان حقیقی و بالذات) قرار داده است. انسان در مدینه فاضله­ فارابی اصل است و تمام ساختارهای مدینه بر پایه­ معرفت عقلانی ـ وحیانی به ساحت­های وجودی او شکل گرفته است. این اصالت انسان در اندیشه فارابی به‏‌هیچ‌‏وجه به‏‌معنای اصالت انسان مستقل از مبدأ نیست تا او را به‌‏مثابه موجودی منقطع از مبادی خود فرض کند (انسان مجازی و بالعرض) و جامعه را نیز بر همین اساس بنا سازد. اصل بودن انسان در اندیشه این فیلسوف بر فصل ناطقیت انسان تأکید دارد. ازاین‏رو، مدینه­ فاضله­ وی، هم در بعد اخلاق، قانون، فرهنگ، معرفت و هنر، و هم در تعریف مفاهیم کمال و سعادت، کاملاً بر اساس دو الگوی عقل و وحی شکل گرفته است تا انسان را از گذر زندگی روزمره در مدینه به سعادت موردنظر فیلسوف و نبی سوق دهد

ملاصدرا با کمک جسم مثالی و خواص آن، گام بلندی برای تبیین خردپسند بسیاری از آموزه‌های شرع مقدس اسلام دربارة معاد جسمانی برداشت. اما به اعتقاد مدرس زنوزی، بسیاری از ادلة نقلی معاد را نمی‌توان تنها با جسم مثالی توجیه و تبیین عقلی کرد. به همین دلیل، ایشان برای تکمیل نظریة ملاصدرا و تبیین عقلانی همة آموزه‌های معاد، نظریه‌ای بدیع ارائه نمود. بر اساس این نظریه، بدن عنصری پس از جدا شدن از نفس جزئی خود، تحت تدبیر نفس کلی قرار می‌گیرد و به تکامل جوهری و استکمال ذاتی خویش ادامه می‌دهد تا اینکه به‌‏تدریج به بدنی تبدیل می‌شود که صلاحیت صعود به‌‏سوی نفس جزئی و اتحاد مجدد با آن را می‏یابد. این دیدگاه، مخالفت‌ها و موافقت‌هایی را از سوی فیلسوفان بعدی، به‏‌ویژه پیروان حکمت متعالیه به دنبال داشت. در این مقاله، کوشیده‌‏ا‌‌یم با پاسخ دادن به اشکال‌های واردشده بر دیدگاه زنوزی، تفسیر صحیحی از آن ارائه کنیم

درباره هر چیزی دست‏کم دو پرسش مطرح است: 1) آیا وجود دارد؟ 2) چیست؟ یعنی دو حیثیت در خصوص اشیا مطرح است: چیستی و هستی. حال پرسش مهم این است که: تحقق عینی اشیا به هستی آنهاست یا به چیستی؟ کدام‏یک اصل در تحقق عینی است و دیگری صفت یا حال و یا چگونگی آن است؟ گرچه درباره نظریه شیخ اشراق احتمال‏‌هایی داده شده است، با توجه به عبارات ایشان، اصالت را در همه موجودات حتی خداوند به ماهیات می‌دهد و وجود در موجودات را امری اعتباری و ذهنی محض می‌داند. هدف پژوهش حاضر که با روش عقلیِ تحلیلی نگاشته شده، رسیدن به نقاط اشتراک فلسفه اشراق و فلسفه مشاء و حکمت متعالیه است که نتیجه آن، ارائه سست بودن پایه‌های فلسفه اشراق برای ایجاد نظام محکم فلسفی است