جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بابا افضل، فرزانه سده ششم، در عين آنکه نقطه مرکزي هستي يا وجود انسان را نفس وي مي انگارد، در همان حال او را هم صاحب خرد مي بيند به گونه اي که جدا کردن اين دو، يعني نفس و خرد ره يافته از هم امري محال است. در ديدگاه بابا افضل ادراک و دريافت همان حقيقت است، از اين رو در انديشه اين حکيم، خودآگاهي حرکتي است که انگيزه و شوق آن در خود نفس انسان پديد مي آيد. نفس به جهت هم سرشت بودن (همجنسي) با اسباب ياري دهنده روحاني، فقط از اين اسباب مي تواند بهره مندي شايسته يابد تا با شايستگي از نقصان و فرا افتادگي در چاهسار دنيا رهايي يابد و به جاودانگي و رستگاري دست پيدا کند. در انديشه بابا افضل از آنجا که هر موجودي خاصيتي دارد که فقط در مرتبه همان خاصيت مي تواند کمال خاص خود را پيدا کند، با سعادت ها و شقاوت هايي که نه سعادت محض اند و نه شقاوت محض رو به رو مي شويم.اما انسان متفکر خردمند در نهايت سلوک معرفتي خود و در پناه خرد مي تواند به امن مطلق دست يابد.

موضوع مقاله، تاملي عرفان شناختي در داستان ماهان کوشيار در هفت پيکر نظامي است. اين پژوهش درپي جواب دادن به اين سوال است که در شعر نظامي، داستان ماهان کوشيار از چه ساختاري برخوردار است و چه مولفه هايي دارد؟ اين مولفه ها در انديشه و شعر او به چه صورتي به کار رفته است؟ «شناخت» و «عرفان»، چه راه کارهايي براي سير داستان انجام داده اند؟ در اين مقاله، تحليل محتوايي (Content Analysis) شيوه بررسي اشعار است که با استفاده از آن و تجزيه و تحليل داده هاي متن، به ابعاد گوناگون سوال هاي طرح شده پاسخ داده شده است. انسان گرايي و رهايي انسان از مشکلات موجود-البته با ساختار و چهارچوبي که نظامي هنگام طرح داستان ايجاد کرده است- و راه کارهايي که عرفان و شناخت انسان ارائه کرده است، از مهم ترين مباني تحليل اين داستان محسوب مي شود.

عرفان عاشقانه، رابطه بين خدا و انسان را از رابطه بين حاکم و محکوم، خواجه و رعيت و حتي عابد و معبود، به عاشق و معشوق و معشوق و عاشق فراتر برده و از اين رو نمايشگاه عالي ترين روابط انسان با خداي خويش است. بر بنياد اين نگرش عرفاني، انسان معشوق و محبوب خداوند است که در لحظه اي خاص و طي تجربه اي شگرف با وام گيري از عشق الهي، به ناگاه در عين معشوقي، عاشق و در عين محبوبي، محب مي گردد. عرفان وحدت شهودي نيز، عرفاني است مبتني بر تجربه وحدت و مدعي اينکه طي اين تجربه، عارف از ماسوي اله غافل و تنها متوجه حق مي گردد. در اين عرفان ثنويت بين حق و خلق تصريح و بر اين اساس، امکان جمع با عرفان عاشقانه ممکن مي شود. عرفان وحدت وجودي نيز عرفاني است مبتني بر اين مدعا که عارف طي تجربه عرفاني خويش به معرفتي مشعر بر وحدت و يگانگي خلق و حق دست يازيده و در مي يابد که ثنويت بين خدا و ماسوي اله درعين وقوع، اصيل و بنيادي نيست. بنابر آنچه رفت، اين مقاله مي کوشد تا در عين صحه گذاشتن بر اين مدعا که عرفان مبتني بر وحدت شهود، مستعد عرفان عاشقانه است، عليه مدعاي«عدم امکان جمع ميان عرفان مبتني بر وحدت وجود و عرفان عاشقانه»، دو دليل، يکي مبتني بر واقع و ديگري، مبتني بر عقل، اقامه کند.

مفتاح الغيب قونوي مهم ترين اثري است که در علم عرفان نظري نگاشته شد و مصباح الانس فناري نيز چونان شرحي تفصيلي بر مفتاح الغيب در استدلالي کردن مباحث عرفاني سهم بسزايي دارد. اما فصل پاياني بخش فاتحه مصباح الانس، اختصاص به مباحث سير و سلوک دارد که فناري در اين فصل، طريقه خواجه عبداله انصاري را در منازل السائرين مطرح مي کند که در واقع بازنويسي طرح فرغاني در منتهي المدارک است، زيرا فرغاني منازل سير و سلوک خواجه عبداله انصاري را بر وفق مباني مکتب استادش قونوي، تقرير و عرفان عملي را از منظر عرفان فلسفي مورد بررسي قرار داده است. امام خميني (ره) نيز در تعليقات خود بر اين فصل از مصباح الانس، برخي از منازل سلوکي خواجه عبداله را با تقرير فرغاني مد نظر قرار مي دهد و نکات بديعي را، خصوصا از منظر عرفان نظري، گوشزد مي کند. اين تعليقات را به واقع مي توان قرائت امام از منازل سلوکي فرغاني خواند که در مجموع، همدلانه نگاشته شده است.

پژوهش حاضر، تبيين معناي تاويل عرفاني واژه «خليفه» در سوره بقره مي باشد. نظر به اهميت بررسي واژگان و اصطلاحات قرآني، اين پژوهش پس از بررسي معناي لغوي اين واژه با تدبر در آيات 30 الي 39 سوره بقره به دريافت مفهوم عرفاني «خليفه الهي» اقدام نموده و با استفاده از مفاهيم واژگان و عبارات کليدي موجود در آيات مذکور، به نظر مي رسد به معناي عرفاني اين لقب در انسان دست يافته است. در همين راستا، ساختار وجودي «آدم» و رسالتش نيز مفهوم يابي شده است. در اين تحقيق، تاثير تعليم حقيقي «الاسماء کلها» در ساختار انسان مورد بررسي قرار گرفته است. نتيجه به دست آمده اين است که: تجلي کامل اسماء الهي در وجود نوع انسان، شايد عامل اصلي براي تحقق صفت «خليفه الهي» در او باشد. وقوع اين امر، فرمانبرداري قواي همه عالم را از انسان در پي خواهد داشت که در قالب سجده ملائکه بر آدم در قرآن از آن تعبير شده است. در حقيقت ائمه عليهم السلام کساني هستند که اسما و صفات «رب العالمين» در معناي اتم و اکمل خود، در آنها از قوه به فعل در آمده است و اين معناي تاويل عرفاني «علم الاسماء کلها» است.