جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از چالش‌های مطرح در فرهنگ دیرینۀ بین‌النهرین، امکان مشارکت یا مکاشفه بین موجودات لاهوتی و ناسوتی است. جَستار حاضر درحالی‌که با تکیه بر شواهد کافی وجود چنین امکانی را در این فرهنگ مسلّم فرض می‌کند، به روش توصیفی - تحلیلی به دنبالِ شناسایی اشکال احتمالی مکاشفه در فرهنگ اساطیری بین‌النهرین است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند مکاشفه در اساطیر سومری، اَکّدی، بابلی و آشوری نوعی دادوستد معنوی بین عوالم لاهوت و ناسوت و دریچه‌ای برای مخابره یا القای خواسته‌ها، رازها و اخبار ایزدان بر موجودات خاکی اعم از بشری و غیربشری است. مکاشفه در اینجا غالباً شکل تک‌گویی و گاهی سیمای گفتگوی دوطرفه به خود می‌گیرد و می‌تواند برای انسان در کِسوت تجاربی چون سفر روح، رؤیای صادقه، دریافت صدا و غیب‌گویی رُخ دهد. ظاهراً جلوه‌هایی از معنا و اشکال مکاشفاتِ بین‌النهرینی به‌تدریج در ادیان سامی رخنه کرده‌ است که این تأثیر را می‌توان ثمرۀ قطعی همسایگی اقوام سامی با سومریان دانست؛ از این‌رو بررسی موقعیت‌های مکاشفه‌ایِ اساطیر بین‌النهرین برای فهم عمیق‌تر ماهیّت مکاشفه در ادیان متأخرتر حائز اهمیّت به نظر می‌رسد.

بررسی میزان دانش اهریمن در تقابل با اهوامزدا از دیدگاه آیین زروانی و همچنین مقایسه آن با باورها و سنت‌های اسکاندیناوی موضوعی است که بدان پرداخته نشده است. بر اساس اندیشه زروانی، اهریمن فرزند ناخواستۀ ‌زروان، نادان، پس‌دانش و کندذهن است و اهورامزدا فرزند دلخواه و محبوب او اسراردان، روشن، آگاهِ مطلق و همه‌آگاه است. اهریمن در متون و سنت‌های کهن اسکاندیناوی نیز اسراردان، بادانش، زیرک، نوآور و ابزارساز است؛ به ‌گونه‌ای که گاه حتی با دانش خود گره‌گشای مشکلات خدایان می‌باشد. در مقالۀ حاضر کوشیده‌ شده است با دیدی منتقدانه و بر اساس مستندات و اندیشه‌های مستخرج از شاهنامه فردوسی و سایر منابع کهن، دیدگاه زُروان دربارۀ دانش اهریمن بررسی شود و با روش اثباتی و بر اساس تحلیل محتوا، نخست نشان داده می‌شود ویژگی‌های اهریمن از نظر دانش و اسراردانی در متون کهن و پهلوانی ایران در مقایسه با شاهنامه چگونه است؟ همچنین این ویژگی چه پیوندی با دانش اهریمن در متون و سنت‌های اسکاندیناوی دارد؟ در این پژوهش متون و ابیاتی که آشکارا بر دانش اهریمن در کهن باورهای ایرانی و اسکاندیناوی گواهی می‌دادند، به گونه مقایسه‌ا‌ی بررسی شده است. در پایان این نتیجه حاصل شد اهریمن آن‌گونه که زروان خدا پیش‌‌بینی می‌کرد، نادان و کم‌هوش نیست و با استناد به همین شواهد بهره ‌بالایی از دانش، آینده‌نگری و آگاهی و اطلاع از آینده نیز دارد؛ همچنین اهریمن در متون و سنت‌های‌ کهن اسکاندیناوی نه‌تنها پس‌دانش و نادان نیست، بلکه خود را اسراردان، بادانش، باهوش، نوآور و ابزارساز و گاه ‌گره‌گشا می‌نمایاند. درمجموع می‌توان گفت میزان دانش اهریمن ایرانی با توجه به تنوّع آفرینش‌گری و عمله و اعمال هوشیارانه او، بیشتر و چشمگیرتر از میزان دانش اهریمن اسکاندیناوی است.