جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به طور کلی در بحث امکان شمول آیین هندو در زمره اهل کتاب یا «من له شبهة کتاب» دو بحث اصلی مطرح می‌شود: نخست اینکه آیا اهل کتاب صرفاً در چهار دینی که نامشان در قرآن تصریح شده خلاصه می‌شوند، که در این مقاله به این نتیجه می‌رسیم که چنین نیست و ادیان دیگری نیز هستند که ممکن است جزء اهل کتاب باشند ولی نامشان در قرآن نیامده است، از جمله آیین هندو و حتی اگر این را هم نپذیریم، حداقل این است که آیین هندو را می‌توان در زمره «من له شبهة کتاب» تلقی کرد. در این صورت، بحث دوم این خواهد بود که: میزان نزدیکی آیین هندو با ادیان اهل کتاب تا چه حد است؟ این جستار پس از بررسی آموزه‌های این آیین در سه حوزه الاهیات، وحی و پیامبری، و آخرت‌شناسی به این نتیجه می‌رسد که هرچند پوسته ظاهری بسیاری از اسطوره‌ها و مناسک این آیین، شرک‌آمیز و خرافی است، ولی توحید عمیق و صریحی در متون مقدس و آموزه‌های اصلی آن وجود دارد. همچنین، برخلاف نظریه مشهور، آیین هندو نه فقط منکر وحی الاهی نیست، بلکه یکی از مبانی مهمش باور به الهام آسمانی (آکاشه‌وانی) است. البته در باب آخرت‌شناسی، آیین هندو تناسخ‌گرا است و از دیدگاه دیگر ادیان اهل کتاب دور می‌شود. در عین حال، در متون مقدس این آیین صراحتاً به بهشت (سْوَرگه)، جهنم (نَرَگه) و روز قیامت (مَهاپْرَلیَه)، البته با دیدگاه خاص خود، تصریح شده است. لذا در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که این آیین بر اساس مبانی مذهب امامیه، ظرفیت شمول در اهل کتاب را دارد، یا حداقل از جمله ادیان «من له شبهة کتاب» است.

آموزه آخرت از تعالیم مهم کتاب مقدس و قرآن کریم است. در هر دو متن، آیات متعددی درباره آخرت آمده است. با این حال، معنا و ماهیّت آخرت در این دو کتاب تفاوت‌هایی با هم دارد. این تفاوت ماهوی در نهایت به تفاوت در رویکرد این دو کتاب در مطرح‌کردن آموزه معاد انجامیده است. این مقاله با هدف نشان‌دادن تفاوت اساسی رویکرد این دو متن در مطرح‌کردن آموزه معاد نوشته شده است. روش این مقاله، تحلیل محتوای عرفی است و نویسندگان از این طریق به کشف چارچوب مفهومی این آموزه در هر دو متن اقدام کرده‌اند. بر اساس این روش، کتاب مقدس با استفاده از چارچوب مفهومی خاصی آموزه آخرت را مطرح کرده که چنین است: مرگ، بازگشت مسیح، رستاخیز، روز خدا، نامه‌های عمل، داوری، نوسازی زمین و آسمان، زندگی بازپسین، بهشت، جهنم. چارچوب مفهومی قرآن کریم هم چنین است: مرگ، رجوع به خدا، قیامت، محاسبه و داوری، نامه عمل، گواهی و گواهان، حکم و حسرت و شادی، حیاة‌الآخرة، بهشت، جهنم. چارچوب مفهومی هر دو کتاب تا حدی مشابهت دارد. وجود مفاهیمی چون «نامه عمل»، «گواهان»، و «داوری» نشان می‌دهد که رویکرد و هدف اصلی و کلّی هر دو کتاب در مطرح‌کردن آموزه آخرت، اخلاقی است. با این حال، قرآن کریم در این زمینه بیشتر و آشکارتر از کتاب مقدس به دنبال این هدف است. در عوض، کتاب مقدس زمینه‌های الاهیاتی را بیش از قرآن در مطرح‌کردن آموزه آخرت دنبال می‌کند. اناجیل با تأکید بر بازگشت عیسی و زنده‌شدن مردگان به دنبال توجیه ایمان مسیحی هستند.