جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وضعیت فرهنگی در افغانستان امروز، فرهنگ اسلامی این کشور را با چالش‌های جدی روبه‌‌رو نموده است. این موضوع برای شیعیان افغانستان نیز، از یکسو تهدید و از سوی دیگر فرصت است. تحلیل قوت‌های فرهنگی شیعیان افغانستان زمینه‌ی استفاده از فرصت‌های فراهم‌شده را آماده نموده و آنها را از مخاطرات فرهنگی دور نگه می‌دارد. چگونگی مدیریت وضعیت فرهنگی حال و آینده‌ی شیعیان در چنین شرایطی، مسئله‌ی جدی و اساسی به شمار می‌رود. بر این اساس، مقاله‌ی پیش رو به برنامه‌ریزی راهبردی فرهنگی شیعیان افغانستان پرداخته است. برنامه‌ریزی راهبردی فرهنگی براساس وضعیت‌شناسی شیعیان افغانستان با مدل راهبردی (توز)، بر مبنای نظریه‌ی فرهنگ اسلامی با روش توصیفی استنباطی انجام ‌شده است. در این پژوهش، با تجزیه ‌و تحلیل داده‌های پژوهش، یعنی قوت‌های فرهنگی، راهبرد تأسیس نهاد بزرگ شیعی با اتکا به ظرفیت‌ها و قوت‌های فرهنگی مانند پایبندی به مناسک دینی و مذهبی، پیروی از اهل‌بیت:، ظرفیت ‌عاشورا و انتظار، ظرفیت‌ ظلم‌ستیزی و حق‌طلبی، فرهنگ عزتمندی پیشنهاد گردیده است.

خشونت‌گرایی، یکی از معضلات اصلیِ کنونی جوامع اسلامی به ‌شمار می‌رود. این وضعیت، پرسش‌های بی‌شماری را به میان می‌کشد؛ یکی از پرسش‌های اساسی این است که عوامل اجتماعی- فرهنگی پیدایش گروه‌های خشونت‌گرا در دنیای اسلام کدام‌اند؟ پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی این موضوع را بررسی نموده و عامل اصلی ظهور این گروه‌ها را در دنیای اسلام، فشارهای روحی- روانی می‌داند که به شکل متراکم و از طریق بحران‌های فرهنگی- معرفتی، محرومیت نسبی و ناکامی‌های اجتماعی و سیاسی، بر امت اسلامی تحمیل می‌گردد. این فشارها هنگامی که با تعارضات قومی، مذهبی و طبقاتی ترکیب می‌شود، زمینه‌ی بروز خشونت و درگیری‌های اجتماعی را دوچندان می‌کند.

افراط­گرایی نوعی بنیادگرایی خشن است که از مهم­ترین مسائل جریان­شناسی دینی پاکستان شده و ابعاد امنیتی در سطح ملی، منطقه­ای و بین­المللی پیدا کرده است. این موضوع با رویکردهای گوناگون معرفتی- ایدئولوژیک یا سیاسی- اجتماعی بررسی گردیده است. در این مقاله، با توجه همزمان به این دو رویکرد، عواملی بررسی می‌گردد که سبب می­شود گروه­های اسلامی در پاکستان هویتی از جنس بنیادگرایی افراط­گرا پیدا کنند. چارچوب نظری در این بررسی، نظریه‌ی سازه­انگاری است که به عوامل هویتی با رویکرد اجتماعی توجه ویژه دارد. عوامل مؤثر بر هویت از نگاه سازه­انگاران عبارت است از: فرهنگ و ارزش­ها، هنجارها و قواعد رفتاری، عقاید و باورها، کنش متقابل بین­الاذهانی (نمادین). در تحلیل بنیادگرایی در پاکستان، هر یک از این عوامل دخیل‌اند. فرهنگ قبیله‌ای، از مهم­ترین عناصر فرهنگی پاکستان در زمینه‌ی بنیادگرایی افراطی به شمار می‌رود. ایدئولوژی گذشته­گرا و تأسیس خلافت، از مهم­ترین افکار و ایدئولوژی بنیادگرایان افراط­گرا در پاکستان است. ضعف ظرفیت سازشی، خشونت­گرایی، ضعف فرهنگ گفت‌وگو و نبود تساهل در تعامل با دیگران، در بنیادگرایان افراطی در پاکستان وجود دارد. در پایان نیز در بررسی کنش متقابل نمادین براساس رابطه‌ی کنشگر- ساختار، به تعامل نیروهای بنیادگرا با ارتش، دولت و همچنین قدرت­های خارجی پرداخته می­شود. این تعامل در قالب امنیت سخت­افزارانه و نرم­افزارانه تحلیل می‌گردد.

بی‌گمان، پدیده‌ی تکفیر، ریشه در بنیان‌های فکری جاهلیت دارد. این تفکر پس از رسوخ در تفکر مسلمانان و منابع دینی فقهی و کلامی، طرفدارانی یافت و به صورت نظریه و نگرش درآمد. شکل‌گیری آن بیشتر معلول گرایش‌های سیاسی حول محور خلافت پس از پیامبر(ص) بوده است. عوامل دیگری مانند گرایش‌های حدیثی صرف و دوری از دخالت دادن عقل و خردگرایی و دوری از محوریت علمی اهل‌بیت(علیهم‌السلام) و رفتارهای تکفیری امویان در جوانه زدن این اندیشه در اسلام مؤثر بوده است. در قرن چهارم، فرقه‌های گوناگون شیعی در افریقا مورد تکفیر واقع شده، به قتل رسیدند؛ تکفیر متقابل فرق اهل سنت، به ویژه در شافعیان با حنفیان، تا قرن هفتم با تکفیر همراه بود. افکار «ابن‌تیمیه» و طرفدارانش، فصلی جدید از تکفیر در مسلمانان به وجود آورد که دامنه‌ی آن، پی‌آمدهای خون‌باری برای مناطق اسلام داشته است. پیوند اندیشه‌ی تکفیر با پدیده‌ی استعمار، فصل پیچیده‌تر و پی‌آمد تخریب گسترده‌ در جهان اسلام در پی داشته است. این مقاله، ضمن جریان‌شناسی تاریخی پدیده‌ی تکفیر، به پی‌آمدهای ناگوار آن با هدف روشنگری و چاره‌جویی می‌پردازد.

علویان، عنوانی است که برای همه‌ی علویان و بکتاشیان در ترکیه به کار می‏رود. علویان با وجود برخی اختلافات عقیدتی با شیعیان، در برهه‏ای از تاریخ، با توجه به تقابل عثمانی‌ها با ایشان، به حکومت صفویه در ایران نزدیک شدند. اگر چه با تحکیم تشیع فقاهتی در ایران، از سویی و دوری علویان از فقه و شریعت، از سوی دیگر، علویان، به تدریج، از حکومت ایران فاصله گرفتند، ولی با شکل‌‌گیری انقلاب اسلامی ایران و با نگاهی به ژئوپلتیک تشیع و وجود برخی اشتراکات علویان ترکیه و شیعه‌ی امامیه، این پرسش مطرح می‏شود که در برآورد استراتژیک جمهوری اسلامی ایران، علویان ترکیه چه جایگاهی می‏توانند داشته باشند و فرصت‏ها و تهدیدات آنها برای جمهوری اسلامی چیست؟ در پاسخ به این پرسش، نویسنده‌ی این مقاله استدلال می‌کند که با وجود برخی شباهت‏ها بین علویان و شیعه‌ی امامیه و در نتیجه، ایجاد برخی فرصت‏های نزدیکی و همکاری علویان و شیعه‌ی امامیه و همچنین جمهوری اسلامی ایران، محدودیت‏ها و موانع نزدیکی بین علویان و شیعه‌ی امامیه، بیش از ظرفیت‏ها و زمینه‏های همکاری است و در نتیجه، امکان نزدیکی استراتژیک این دو بعید به نظر می‏رسد. این مقاله می‌کوشد با استفاده از منابع کتابخانه‏ای موجود در خصوص اعتقادات و جایگاه علویان ترکیه،‌ به توصیف و تحلیل زمینه‏ها، فرصت‏ها و موانع همکاری علویان و شیعه‌ی امامیه بپردازد.

روابط سیاسی ایران و سوریه به عنوان دو کشور راهبردی در خاورمیانه، حداقل پیشینه­ای به بلندای عمر انقلاب اسلامی ایران دارد. از زمان پیروزی انقلاب تاکنون، پژوهش­های بسیاری درباره‌ی تعاملات این دو کشور انجام شده است. این تعاملات و مناسبات با شکل­گیری بهار عربی و تشدید بحران در سوریه به اوج رسیده و پرسشی با مضمون «دلایل حمایت ایران از محور مقاومت در بحران سوریه چیست؟» ایجاد کرده است. به نظر می­رسد ایران در گام نخست، به دنبال اهداف ایدئولوژیک و مذهبی و سپس در پی حفظ منافع ملی خویش باشد. این پژوهش به دنبال واکاوی دقیق و کاربردی اهداف و رویکردهای ایران در حمایت از «محور مقاومت» در قبال بحران سوریه است و در نظر دارد، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به این هدف دست یازد. بررسی­های پژوهش نشان می­دهد جمهوری اسلامی ایران با ایجاد توازن بین عناصر آرمان­گرایی و واقع­گرایی و با تلفیق دو رویکرد ایده­آلیسم و رئالیسم، به دنبال حفظ محور مقاومت اسلامی، کاهش نفوذ امریکا و اسرائیل در منطقه، مشارکت فعال در تثبیت نظم­های سیاسی- امنیتی خاورمیانه و سرانجام، دفاع از امنیت منافع ملی است.

درک نظام سیاسی یا الگوی سازمان‌بندی قدرت در جوامع، منوط به شناخت قدرت و ساختار سیاسی در هر کشور است و در این خصوص، همواره، اندیشمندان الگوهای متفاوتی به منظور تحلیل نظام‌های موجود در کشورهای جهان ارائه کرده‌اند. نظام سیاسی عربستان سعودی، مطابق استانداردهای رایج در علوم سیاسی، در قالب پادشاهی موروثی و مطلقه تعریف شده و افزون بر این، یکی از ویژگی‌های متمایز این کشور در مقایسه با دیگر حکومت‌های مشابه، آن است که قبیله‌ای از سال ۱۹۳۲م تاکنون، محور قدرت در این کشور قلمداد شده است و خاندان آل‌سعود، به صورت رسمی بر همه‌ی عرصه‌های قدرت در عربستان مسلط است. از آن جایی که شناخت دقیق نظام سیاسی و پویش‌های درونی حاکم بر عربستان به عنوان یکی از کشورهای مهم خاورمیانه و جهان اسلام بسیار حائز اهمیت است، نگارنده درصدد است بررسی کند که در این نظام سیاسی مبتنی بر پادشاهی موروثی و مطلقه، چگونه خاندان آل‌سعود با تکیه بر عنصر قبیله در این کشور حکمرانی می‌کنند؟

شکل گیری رژیمی بر پایه اندیشه جعلی صهیونیستی و نداوم آن در سرزمین فلسطین اشغالی، همچنان مهم ترین چالش جهان اسلام است(مسأله) اما چرا این رژیم براساس پیش بینی مقام معظم رهبری تا بیست سال دیگر از بین خواهد رفت؟(سئوال) علت فروپاشی رژیم اشغال گر قدس طی دو دهه آینده به بحران های تاریخی،سیاسی و فرهنگی آن ارتباط پیدا می کند.(فرضیه) مقاله حاضر جهت آزمایش این فرضیه و دستیابی به پاسخ پرسش پیش گفته(هدف)، روشی توصیفی-تحلیلی بر بستر تاریخ را پیش روی خود دارد.(روش) بحران های این رژیم از درون و از دو ناحیه انتفاضه مستمر(درون-فلسطینی) و پدیده پساصهیونیسم(درون-یهودی) به سقوط رژیمی می انجامد که تاکنون براساس حمایت های استعماری و نه توان داخلی، باقی مانده است.این بحران ها هم اینک، به چنان شدت و حدتی رسیده که برای رفع یا حل آن،سفارت آمریکا را به قدس شریف منتقل کرده اند اما این اقدام آغاز سقوط بیست ساله اسرائیل غاصب را نوید می دهد. (یافته)

در دهه‌ی اخیر، حوادثی در برخی از کشورهای اسلامی رخ داد که جرقه‌ی آن ابتدا در سال2010م در تونس زده شد. محصول این رخداد، زایش گروه‌های جهادی رادیکال، به ویژه گروهک تروریستی داعش، در عراق و سوریه و در مجموع، جهان اسلام بود. این نوشتار به دنبال واکاوی علل و زمینه‌های داخلی و خارجی شکل‌گیری جریان‌های تکفیری با روشی اسنادی و تحلیلی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد اگر چه پیش از این، زمینه‌های شکل‌گیری جریان‌های تکفیری رادیکال در محیط بحران فراهم بوده، ولی صف‌آرایی کنشگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نیز در بروز و تشدید بحران و همچنین ظهور و شکل‌گیری جریان‌های تکفیری نقش اساسی و مؤثر ایفا نموده است. ظهور جریان‌های تکفیری، به شدت، مناسبات ‌خارجی سوریه را در دو سطح درون‌منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تحت تأثیر قرار داده و زمینه‌ را برای منازعات و واگرایی روابط خارجی این کشور فراهم نموده است.

پیدایش جریان صهیونیسم و جریانهای مربوط به وهابیت از جمله داعش مربوط به دورة معاصر باز می‌گردد. پرسش اصلی پژوهش این است که وجوه اشتراک صهیونیسم و داعش چیست؟ در پاسخ می‌توان گفت: صهیونیسم و جریان افراطی تکفیری داعش دارای وجوه اشتراک زیادی هستند که از جهات مختلف آنها را به هم نزدیک می‌کند، از جمله: کیفیت و ترکیب جمعیتی جمع‌آوری شده از اقصی نقاط جهان، برتری‌طلبی، نژادپرستی، دست پروردگی استعمار، نقش غرب در ایجاد این دو غده سرطانی، بخشی‌نگری به دین براساس منافع خویش، تطابق راهبردهای سیاسی صهیونیسم و داعشیسم، ثروت اندوزی، تعهد بر عدم مزاحمت و برخورد با یکدیگر و تعهد بر همکاری‌های متقابل، مبارزه و مقابله با مقاومت اسلامی در منطقه، مشترک بودن دوستان و حامیان آنها، وحشت آفرینی، تهدید و ارعاب، بهره‌مند شدن از کمک‌های امریکا و تکیه بر ابزار تبلیغاتی مبنی بر اینکه مبنای اعتقادی هردو جریان تروریستی «هدف وسیله را توجیه می­کند». روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است.