جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقشه‌ی جریان‌های سلفی در مصر، به ویژه پس از افزایش و توسعه‌ی چشمگیر آنان بعد از انقلاب 25 ژانویه، بسیار متنوع و پیچیده و نیازمند بررسی عمیق و دقیق است. پیش از آن‌که به تفصیل وارد جزئیات نقشه و طرح فکری و سیاسی جریان‌های سلفی شویم، در ابتدا تلاش می‌کنیم به تعریف «سلفیت» به عنوان یک جریانی اسلامی که دارای ریشه‌ها و شاخه‌های مهمی است، بپردازیم.

«محمد عابد الجابری» یکی از اندیشمندان معاصر عرب است که سهمی ویژه در تحول فهم و برداشت از تاریخ اسلام در مطالعات معاصر دارد. وی با ارائه‌ی پروژه‌ی نقد عقل عربی، به نقد فرهنگ و تمدن اسلامی‌پرداخت و در جریان‌های فکری مغرب و جهان اسلام جایگاه ویژه‌ای یافت. این نوشتار درصدد پاسخ به این پرسش است که جایگاه محمد عابد الجابری در جریان‌های فکری مغرب چیست؟ جریان‌های مهم در جهان اسلام عبارت است از: ناسیونالیسم، کمونیسم، سلفی‌گری، لیبرالیسم، تشیع، بنیادگرایی اسلامی، صوفیه. در مغرب، سه جریان عمده‌ی لیبرالیسم، سلفی‌گری و صوفیه وجود دارد. جابری در جریان‌های فکری مغرب، در جریان مختلطی از این سه ارزیابی می‌شود. هدف ما در این پژوهش، تحلیل جایگاه جابری در جریان‌های فکری مذکور در مغرب است. روش در این پژوهش، تحلیلی- توصیفی خواهد بود.

جریان‌های سلفی تکفیری، نه در قالب جریان فکری و اعتقادی، که در قالب جریان تروریستی بین‌المللی مورد توجه افکار عمومی جهانی قرار گرفته است. این جریان‌ها، که ریشه‌های انحرافی خود را در تاریخ اسلام جست‌وجو می‌کند، با تکفیر ادیان الهی و مذاهب اسلامی، اصل ترور و هراس را جایگزین اصل جهاد کرده و نوعی ایدئولوژی تروریستی از اسلام به افکار عمومی بین‌المللی عرضه نموده است. این جریان‌ها به دلیل ارائه‌ی تصویری غیرواقعی، وهم‌آلود و کاریکاتوری از اسلام اصیل، زمینه‌های تقویت اسلام‌هراسی را در غرب به وجود آورده است. شکل‌گیری و گسترش جریان‌های تکفیری به عواملی چندسویه وابسته است که شناسایی و بررسی آن‌ها نقش مؤثری در جلوگیری از فعالیت‌های این جریان‌ها داشته است. براساس یافته‌های این پژوهش، فقدان حاکمیت نظام‌های مردم‌سالار، تعارض‌های قومی- مذهبی، دخالت عوامل خارجی و حمایت قدرت‌های بزرگ از جریان‌های سلفی تکفیری، از عوامل اصلی شکل‌گیری این جریان‌ها به شمار می‌رود.

در دل تحولات جهان عرب موسوم به «بیداری اسلامی»، انقلاب مصر و فراز و فرود اخوان‌المسلمین در تشکیل دولت و سرانجام، بازگشت نظامیان به قدرت،‌از موضوعات بسیار جالب توجهی است که جا دارد مورد بررسی قرار گیرد. مقاله‌ی حاضر در صدد است با محوریت این ادعا، که بحران در انسجام سیاسی دو نهاد اسلامی الازهر و اخوان‌المسلمین مصر، مهم‌ترین مؤلفه‌ی موثر در تحولات مصر پسامبارک بوده است، به بررسی دلایل این بحران و پی‌‌آمدهای آن بپردازد. از مهم‌ترین دلایل این بحران می‌توان به شکاف اندیشه‌ای و به تبع آن، شکاف سازمانی این دو اشاره کرد و پی‌‌آمد آن نیز شکست اخوان در دولت‌سازی و ناکامی الازهر در استقلال از دولت بوده است.

شکل‌گیری و گسترش جریان‌های تکفیری، با توجه به داشتن ویژگی‌هایی مانند نقل‌گرایی، عقل‌ستیزی، وحدت‌گریزی، خشونت‌گرایی و بی‌توجهی به استکبار، چالش‌های متعددی ضد گفتمان انقلاب اسلامی (با مؤلفه‌هایی مانند وحدت‌گرایی اسلامی، استکبارستیزی، عقل‌گرایی و...) به وجود آورده است. (ضرورت)مقاله‌ی حاضر به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش است که چالش‌های سیاسی- فرهنگی جریان‌های تکفیری ضد گفتمان انقلاب اسلامی و راهکارهای مقابله با آن چیست؟ (پرسش اصلی) چالش‌های سیاسی- فرهنگی جریان‌های تکفیری ضدگفتمان انقلاب اسلامی، شامل مواردی همچون تضعیف راهبرد وحدت اسلامی، حاشیه‌رانی مبارزه با اسرائیل، خشونت‌گرایی، تضعیف بسترهاى گفت‏وگو‏ و تضعیف جایگاه فکری و ایدئولوژیکی انقلاب اسلامی می‌شود. متقابلاً راهکارهای مقابله با این جریان‌ها نیز شامل مواردی همچون دیپلماسی و همگرایی اسلامی، روشنگرى درباره‌ی نقش سیاست‌هاى استکبارى، تلاش برای تقویت جریان‌های فکری سیاسی معتدل در جهان اسلام، آگاهی‌بخشی درباره‌ی جریان‌های تکفیری و... می‌شود. (یافته)در این مقاله، برای تبیین بحث، از «نظریه‌ی بحران» «توماس اسپریگنز»، با روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. (چارچوب نظری و روش)