جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انقلاب اسلامی ایران مهم­ترین واقعه قرن بیستم است که علاوه بر ایجاد تغییرات گسترده و اساسی فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در ایران، منطقه و جهان را نیز دچار تحولاتی اساسی نمود، ایدئولوژی و بنیان فکری یک انقلاب، نقش مهمی در پیشبرد آن ایفا می‌کند، لذا مطالعه ایدئولوژی یک انقلاب، از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از راه‌های مطالعه ایدئولوژی هر انقلاب، مراجعه به شعارها و پیام‌ها و نیز نتایج حاصل از حکومت برآمده از دل آن می باشد. در تحلیل شعارها و پیام‌های انقلاب اسلامی برای جهان معاصر، می­توان زمینه­های مشترکی را نام برد که از یک‌سو دربردارنده­ اهداف انقلاب اسلامی است و از سوی دیگر به­عنوان آرمان­های انقلاب برای دنیای معاصر شناخته شده است، انقلاب اسلامی ایران، شاید بیش­ترین بازتاب و عمیق­ترین تأثیرات را در سطح جهان، خصوصاً جهان اسلام داشته و دارد.

گروه­های تکفیری یکی از چالش‌های مهم جهان اسلام و حتی عرصه بین­المللی هستند. به‌دنبال حوادث تروریستی در اروپا، مقام معظم رهبری دو نامه به جوانان غربی نوشتند تا ماهیت این گروه­ها را برای آن‌ها روشن نمایند. آنچه در این مقاله بررسی می‌شود این است که چرا برخی افراد به این گروه­ها می­پیوندند در حالی که رویکردهای خشن و غیرعقلانی این گروه­ها توجه تحلیل­گران و افکار عمومی را به خود جلب کرده است. در این بین، پیوستن جوانان اروپایی به این گروه­ها، جای تأمل و بررسی بیشتری دارد.در پاسخ به این پرسش می­توان جاذبه‌های گروه­های تکفیری را در این موارد جست‌وجو کرد: جاذبه­های مالی که در پرداخت دستمزد به اعضای این گروه­ها مشاهده می­شود؛ جاذبه­های روانی ‌هیجانی که می­توان آن‌ها را در مواردی مانند هویت­بخشی و انتقام­گیری از غرب مشاهده کرد؛ جاذبه‌های ایدئولوژیک گروه­های تکفیری در شعارهایی مانند ارائه اسلامی اصیل است؛ علاوه بر این می­توان جاذبه­های جنسی، تبلیغاتی، ساختاری‌سازمانی و سیاسی را در پیوستن افراد به گروه­های تکفیری مشاهده کرد

جریان‌های سلفی تکفیری، نه در قالب جریان فکری و اعتقادی، که در قالب جریان تروریستی بین‌المللی مورد توجه افکار عمومی جهانی قرار گرفته است. این جریان‌ها، که ریشه‌های انحرافی خود را در تاریخ اسلام جست‌وجو می‌کند، با تکفیر ادیان الهی و مذاهب اسلامی، اصل ترور و هراس را جایگزین اصل جهاد کرده و نوعی ایدئولوژی تروریستی از اسلام به افکار عمومی بین‌المللی عرضه نموده است. این جریان‌ها به دلیل ارائه‌ی تصویری غیرواقعی، وهم‌آلود و کاریکاتوری از اسلام اصیل، زمینه‌های تقویت اسلام‌هراسی را در غرب به وجود آورده است. شکل‌گیری و گسترش جریان‌های تکفیری به عواملی چندسویه وابسته است که شناسایی و بررسی آن‌ها نقش مؤثری در جلوگیری از فعالیت‌های این جریان‌ها داشته است. براساس یافته‌های این پژوهش، فقدان حاکمیت نظام‌های مردم‌سالار، تعارض‌های قومی- مذهبی، دخالت عوامل خارجی و حمایت قدرت‌های بزرگ از جریان‌های سلفی تکفیری، از عوامل اصلی شکل‌گیری این جریان‌ها به شمار می‌رود.

«محمد عابد الجابری» یکی از اندیشمندان معاصر عرب است که سهمی ویژه در تحول فهم و برداشت از تاریخ اسلام در مطالعات معاصر دارد. وی با ارائه‌ی پروژه‌ی نقد عقل عربی، به نقد فرهنگ و تمدن اسلامی‌پرداخت و در جریان‌های فکری مغرب و جهان اسلام جایگاه ویژه‌ای یافت. این نوشتار درصدد پاسخ به این پرسش است که جایگاه محمد عابد الجابری در جریان‌های فکری مغرب چیست؟ جریان‌های مهم در جهان اسلام عبارت است از: ناسیونالیسم، کمونیسم، سلفی‌گری، لیبرالیسم، تشیع، بنیادگرایی اسلامی، صوفیه. در مغرب، سه جریان عمده‌ی لیبرالیسم، سلفی‌گری و صوفیه وجود دارد. جابری در جریان‌های فکری مغرب، در جریان مختلطی از این سه ارزیابی می‌شود. هدف ما در این پژوهش، تحلیل جایگاه جابری در جریان‌های فکری مذکور در مغرب است. روش در این پژوهش، تحلیلی- توصیفی خواهد بود.

نقشه‌ی جریان‌های سلفی در مصر، به ویژه پس از افزایش و توسعه‌ی چشمگیر آنان بعد از انقلاب 25 ژانویه، بسیار متنوع و پیچیده و نیازمند بررسی عمیق و دقیق است. پیش از آن‌که به تفصیل وارد جزئیات نقشه و طرح فکری و سیاسی جریان‌های سلفی شویم، در ابتدا تلاش می‌کنیم به تعریف «سلفیت» به عنوان یک جریانی اسلامی که دارای ریشه‌ها و شاخه‌های مهمی است، بپردازیم.

انقلاب 25 ژانویه 2011 مصر، نقطه عطفی میان دو دوره مهم در تاریخ مصر و نیز در بین تمام نیروهای سیاسی و اجتماعی آن به ویژه جنبش‌های اسلامی به شمار می‌رود. برخی از این جنبش‌ها که تا پیش از این از ترس ابزارهای قلع و قمع نظام سیاسی حاکم در عهد مبارک در دالان‌های تقیه سیاسی پنهان شده بودند، در این دوره قدرتمندانه، به صورت جدی و با استراتژی‌های خاص ظهور پیدا کردند و برخی که تا پیش از این به دور از دسته‌بندی‌های سیاسی و اشکال مختلف آن، تنها به فعالیت‌های تبلیغی می‌پرداختند، این بار آنچه را در دل داشته و بدان معتقد بودند، آشکار ساخته و اعلام ‌نمودند که دین چیزی جز سیاست نیست و برپایی دولت اسلامی واجب کفایی است. برخی از جنبش‌ها نیز که تا پیش از این، از خشونت ابراز پشیمانی و توبه سیاسی کرده بودند و در کنار نظام سابق از سادات با عنوان شهید نام می‌بردند، این بار، کشتن سادات را، عمل به واجب فراموش شده (جهاد) عنوان کردند و اساسا عامل قتل وی را زمینه ساز انقلاب 25 ژانویه دانستند.

از دیدگاه امام خمینی(ره)، همگرایی، از اهداف بزرگ دین، ابزار پیشبرد اهداف دیگر و عنصر کلیدی تشکیل جامعه‌ی فاضله است که در ایجاد و استقرار عدالت نقش محوری دارد. راهکارهای امام خمینی برای ایجاد، تثبیت و گسترش همگرایی در جهان اسلام، پرسش اصلی این مقاله است. پاسخ، براساس چارچوب نظری «امهات مطالب یا اسّ المطالب» و نظریه‌ی سه لایه‌ای بودن دین، با روش اکتشافی- استقرایی ارائه شده است. از نظر امام خمینی، تحقق برادری در سه سطح باورها، اخلاق و رفتار در سطح جهان اسلام و گام دوم، که بیشتر مرتبط با سطح سوم، یعنی سطح رفتار است، مبارزه با قدرت‌های مستکبر و ظالم است. این دیدگاه مبتنی بر سیره‌ی انبیای الهی:، اهل‌بیت: و آموزه‏های قرآن کریم است که در «نپذیرفتن ولایت یهود و نصارا»، «دوری از نزاع»، «اخوت ایمانی»، «اعتصام به حبل‌الله»، «کنار گذاشتن ترس و واهمه»، «همبستگی برادروار» و «مبارزه با ظلم و ظالم» تجلی می‌یابد. اعلام برائت از مشرکین در اجتماع ایمانی حج ابراهیمی، الهام گرفتن از عاشورا، پیروی از منجی موعود، بخش‏هایی دیگر از کارایی دیدگاه امام خمینی1 را نشان می‏دهد که در این مقاله از آنها بحث شده است.

در دل تحولات جهان عرب موسوم به «بیداری اسلامی»، انقلاب مصر و فراز و فرود اخوان‌المسلمین در تشکیل دولت و سرانجام، بازگشت نظامیان به قدرت،‌از موضوعات بسیار جالب توجهی است که جا دارد مورد بررسی قرار گیرد. مقاله‌ی حاضر در صدد است با محوریت این ادعا، که بحران در انسجام سیاسی دو نهاد اسلامی الازهر و اخوان‌المسلمین مصر، مهم‌ترین مؤلفه‌ی موثر در تحولات مصر پسامبارک بوده است، به بررسی دلایل این بحران و پی‌‌آمدهای آن بپردازد. از مهم‌ترین دلایل این بحران می‌توان به شکاف اندیشه‌ای و به تبع آن، شکاف سازمانی این دو اشاره کرد و پی‌‌آمد آن نیز شکست اخوان در دولت‌سازی و ناکامی الازهر در استقلال از دولت بوده است.

شکل‌گیری و گسترش جریان‌های تکفیری، با توجه به داشتن ویژگی‌هایی مانند نقل‌گرایی، عقل‌ستیزی، وحدت‌گریزی، خشونت‌گرایی و بی‌توجهی به استکبار، چالش‌های متعددی ضد گفتمان انقلاب اسلامی (با مؤلفه‌هایی مانند وحدت‌گرایی اسلامی، استکبارستیزی، عقل‌گرایی و...) به وجود آورده است. (ضرورت)مقاله‌ی حاضر به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش است که چالش‌های سیاسی- فرهنگی جریان‌های تکفیری ضد گفتمان انقلاب اسلامی و راهکارهای مقابله با آن چیست؟ (پرسش اصلی) چالش‌های سیاسی- فرهنگی جریان‌های تکفیری ضدگفتمان انقلاب اسلامی، شامل مواردی همچون تضعیف راهبرد وحدت اسلامی، حاشیه‌رانی مبارزه با اسرائیل، خشونت‌گرایی، تضعیف بسترهاى گفت‏وگو‏ و تضعیف جایگاه فکری و ایدئولوژیکی انقلاب اسلامی می‌شود. متقابلاً راهکارهای مقابله با این جریان‌ها نیز شامل مواردی همچون دیپلماسی و همگرایی اسلامی، روشنگرى درباره‌ی نقش سیاست‌هاى استکبارى، تلاش برای تقویت جریان‌های فکری سیاسی معتدل در جهان اسلام، آگاهی‌بخشی درباره‌ی جریان‌های تکفیری و... می‌شود. (یافته)در این مقاله، برای تبیین بحث، از «نظریه‌ی بحران» «توماس اسپریگنز»، با روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. (چارچوب نظری و روش)

اسلام‌گرایانِ عضو حزب عدالت و توسعه پس از این قدرت‌یابی در ترکیه (2002م)، رویکردهای جدیدی در سیاست داخلی و خارجی در پیش گرفتند. یکی از کشورهایی که روابط ترکیه با آن در پرتو مبانی فکری حزب جدید حاکم بر ترکیه، دست‌خوش تغییرات جدی گردید، سوریه است. با روند تحولاتی که از سال 2002م تاکنون در ترکیه به وجود آمده است، این پرسش به ذهن متبادر می‌شود که سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه در دوره‌ی سوم نسبت به دوره‌ی دوم چه تفاوت‌هایی داشته است و چه عواملی منجر به ایجاد این تغییرات شد؟ این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی و با مقایسه و تشریح عملکرد و رفتار سیاست خارجی و داخلی دولت عدالت و توسعه از سال 2002م تا 2011م و 2011م تا 2015م نشان می‌دهد که ترکیه پیش از 2011م، دیپلماسی عمل‌گرایانه و اقتصاد‌محور را پی گرفته بود، ولی تحولات و رویکردهای حزب عدالت و توسعه از 2011م به بعد، موجب امنیتی شدن چهره‌ی ترکیه در عرصه‌ی تعاملات داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی شده است.