جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کشف تناسب و ارتباط میان آیات یکی از دغدغه‌های اصلی در طول تاریخ بوده است. همگام با تلاش قرآن‌پژوهان، برخی از محققان غربی که موافق تناسب در متن قرآن بودند، با به‌کارگیری رهیافتی نو، سعی در اثبات چهرۀ پیوستۀ قرآن داشتند. نیل رابینسون به‌عنوان چهرۀ اصلی این جریان، با استفاده از مدل خود، مبتنی بر نظریۀ بلاغت سامی، به اثبات انسجام ساختاری سوره‌های مدنی پرداخت. رابینسون با بررسی پیوند آیات این سوره‌ها، ضمن اثبات نظم و ساختار منسجم، ارتباط و اتصال لفظی و معنایی درون سوره‌ها را آشکار می‌سازد. این مدل بر پایۀ تکرار الفاظ استوار است. ابتدا به بخش‌بندی آیات پرداخته و سپس با استفاده از واژگان قلاب‌دار، دو بخش مجاور همچون زنجیره­ای به یکدیگر متصل می‌شوند. این پژوهش با روش تحلیل محتوا بر مبنای مدل آینه‌ای نیل رابینسون، به کشف پیوستگی سورۀ حدید پرداخته است. پس از تعیین بخش‌های سوره، ارتباط میان بخش‌ها به‌واسطۀ واژگان قلاب‌دار بررسی شده و در نهایت، ساختاری متقارن از بخش اول به بخش آخر و بخش دوم به بخش ماقبل آخر به‌صورت مدل آینه‌ای ارائه شده است. غرض سوره بر اساس مدل، تشویق به انفاق است.

آیه 29 سوره دخان از نفی گریه آسمان و زمین بر مرگ فرعون و یارانش سخن می‌راند. مفسران در تفسیر این آیه غالباً معنایی مجازی ارائه کرده‌اند. در این نوشتار آرای تفسیری مفسران به روش توصیفی-تحلیلی مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد و این نتیجه حاصل می‌شود که برای فهم صحیح از آیه، بایستی معنای حقیقی بکاء سماوات و ارض مبتنی بر ذوشعور بودن آنها مورد توجه قرار گیرد. در نهایت می‌توان مراد از نفی گریه آسمان و زمین را به‌معنای ادراک عدم ایمان فرعون و یارانش و ادراک بی‌اهمیت بودن مرگ ایشان توسط سماوات و ارض در نظر گرفت که موجب هیچ گونه تأثیر و تأثر درونی در آسمان و زمین نمی‌شود.

یکی از مسائل اجماعی میان مفسران قرآن و علمای اسلام از دیرباز تا کنون، اعتقاد به تحریف عهدین می‌باشد. این آموزه چندی است که مورد تردید قرار گرفته و برخی از محققان معتقد هستند در قرآن هیچ آیه که نشان دهد عهدین تحریف شده، یافت نمی‌شود و قرآن، عهدین را تصدیق می‌کند. این در حالی است که اگر به‌صورت مصداقی، آیات قرآنی را که به عهدین ارجاع داده شده، بررسی کنیم، می‌یابیم که قرآن تمام محتوای موجود در عهدین را تصدیق ننموده و برخی از محتواهای موجود عهدین از نظر قرآن مردود است. از همین رو در این تحقیق تلاش شده به‌صورت مصداقی، آیاتی از قرآن را که به نحوی ارجاع به عهدین دارد، مورد بررسی قرار دهیم تا به درک کامل‌تری از دیدگاه قرآن نسبت به عهدین دست یابیم. پرسش اصلی ما در این تحقیق آن است که دیدگاه قرآن درباره عهدین چگونه است؟ آیا قائل به تصدیق، تالیف (جعل) و یا تحریف عهدین است؟

این مقاله، واژگان و گونه‌های معرف طنز و طعن در قرآن را تحلیل می‌کند. طنز در قرآن موقعیت‌های کمیک مشابه زندگی دنیوی بشر نیست، بلکه سخنان نغز و هشدارها یا نوش و نیش‌ها، از جلوه‌های بیانی عمدتاً غیرمستقیم قرآنی است که گونه‌های استعاری، تشبیهی و تمثیلی بسیاری را شامل می‌شوند. این گونه‌ها حاوی نکته‌ای نغز هستند که گاه باعث انبساط خاطر، و گاه مایة شگفتی ذهن شنونده می‌شوند. پرسش‌های اصلی عبارت‌اند از: این گونه‌ها چه نوع سنخ‌شناسی دارند؟ طرز عمل آنها به چه ترتیب است؟ و کارکردهای دین‌شناختی و زیبایی‌شناسانة آنها کدام است؟ این مقاله ابتدا به پیشینة بحث و سپس، به واژگان معرف طنز و گونه‌ها و الگوهای طنزپردازی اشاره، و آنها را سنخ‌شناسی، و طرز عمل هر ژانر را با ذکر نمونه آیات قرآنی تحلیل می‌کند. این گونه‌ها، از نغزگویی تا حکایات کوتاه تمثیلی، و طنز پرخاشگر مانند طعنه، کنایة طنزآمیز، هجو و ریشخند و کاریکاتورسازی، طیف‌بندی می‌شوند. قرآن به کمک این ژانرها، نوعی موقعیت ایجاد می‌کند که گاه، لطیف و طنزآمیز، گاه، هجو کج‌اندیشان و کاریکاتورسازی چهرة منافقان، و گاه، تمثیلی و به‌ویژه‌ طعنه و کنایه طنزآمیز است. البته این گونه‌ها به‌طرزی کارآمد بر هم نقش شده‌اند که تمییز آنها گاه، سخت ممکن است.

لابی و لابی‌گری از اصطلاحاتی است که در دو قرن اخیر وارد علوم سیاسی شده و منظور از آن، نفوذ و پیشبرد اهداف و منافع توسط گروه‌ها و جریان‌های سیاسی یک کشور و اثرگذاری بر نمایندگان و دولتمردان در سطح داخلی و مجامع بین‌المللی از راه‌های مختلف است. امروزه این موضوع در برخی از کشورها به‌صورت امری قانونی درآمده است و گروه‌های زیادی در همین راستا در حال فعالیت هستند. با توجه به رواج، اهمیت و فواید این امر، ضرورت دارد روشن شود که دیدگاه اسلام در این موضوع چیست؟ آیا می‌توان نمونه‌هایی از لابی‌گری را در قرآن کریم و سنّت صحیح اسلامی یافت؟ آیا حکومت‌های اسلامی می‌توانند در این زمان برای پیشبرد اهداف و منافع خود از لابی‌ها بهره ببرند؟ در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و از طریق تدبّر در آیات قرآن و سنّت، کوشش شده مبانی این موضوع در دین اسلام روشن شود. ازاین‌رو می‌توان نتیجه گرفت که امروزه یکی از ضرورت‌ها، استفاده از این فرصت و ظرفیت در جهت حمایت از جبهه حق و موفقیت در مقابل دشمنی‌هاست. گواینکه با توجه به آیه 60 سوره توبه، هزینه این کار را می‌توان از موارد مصرف زکات و صدقات تأمین کرد.

قرآن کریم از زیبایی‌های ادبی و ساختارهای زبانی و موسیقایی شگفت‌آوری برخوردار است. ازجمله تجلیات اعجاز این کتاب الهی، تکرار صامت‌ها و مصوت‌هاست که تحت عنوان هماهنگی آوایی، معانی خاصی را به مخاطب القا می‌کند و علاوه بر افزایش برجستگی در کلام الهی، به جذب بیشتر مخاطب می‌انجامد. جستار حاضر تلاش دارد تا بر اساس نظریه موریس گرامون، با تبیین میزان هماهنگی فرم آیات و نقش آن در رساندن مضمون و تأثیر بر مخاطب، به خوانش و تحلیل هماهنگی آوایی در القای معنا دست یابد. ازاین‌رو به بررسی شاخصه‌های موسیقایی آیات دو سوره هود و یوسف، به‌ویژه واکه‌ها و همخوان‌ها به شیوه توصیفی- تحلیلی پرداخته و این نتیجه حاصل شده است که تکرار واکه‌ها و همخوان‌ها در آیات قرآن کریم، به انتقال مقصود کمک کرده و مخاطب را بیش از پیش به سوی کشف القای معنا رهنمون می‌سازد.

در طول تاریخ تفسیر، عبارت «کُن فَیَکون» مورد عنایت مفسران و اندیشمندان مسلمان بوده و بررسی تطور آرای آنان، حاکی از تلاش مستمرشان برای ارائه تفسیری مطابق با ظاهر آیه و روایات می‌باشد. آرای متنوع مفسران، «کُن فَیَکون» را بر سبیل مجاز و حقیقی تفسیر کرده‌اند. خوانش مفسران در این دو گونه نیز یکسان نیست. در گونه مجازی، از کلماتی که بر غیرحقیقی و نمادین بودن «کُن فَیَکون» دلالت دارد، مثل تمثیل، کنایه، تعبیر و تشبیه استفاده کرده‌اند، و در گونه حقیقی نیز عده‌ای آن را به‌مثابه کلام خدا و برخی به‌مثابه فعل خدا دانسته‌اند. بعضی از مفسران در گونه اخیر، نوعی معرفت و اختیار در تکوین برای انسان تفسیر کرده‌اند. نوآوری این جستار، تطور آرای مفسران و شناخت گونه‌های تفسیری عبارت «کُن فَیَکون»، و برجسته کردن آرای مفسران در مورد اختیار و قابلیت در تکوین برای مخلوقات است. پیامد این فرضیه می‌تواند پاسخگوی پرسش‌های بشر درباره شقاوت و سعادت و طینت انسان باشد که ره‌آورد آن، رشد ایمان و تفکرات انسان، میل و رغبت او در قبول اوامر و نواهی حق تعالی، مسؤولیت‌پذیری او در عرصه عمل، فعل و اطاعت مشتاقانه‌اش از پروردگار در انجام تکالیف و اجتناب از معاصی است. روش تحقیق، کتابخانه‌ای و توصیفی- تحلیلی است.

به باور ابن تیمیه، انبیا از گناه معصوم نیستند، بلکه از اصرار و پافشاری بر گناه معصوم‌اند. وی معتقد است آیات قرآن دلالت دارد که پیامبر اکرم(ص) مرتکب گناه شده‌ و سپس استغفار و توبه می‌کنند. یکی از آیات مورد استناد ابن تیمیه در این باره، آیه دوم سوره فتح است که به گمان وی، این آیه عدم عصمت رسول مکرم اسلام(ص) در انجام گناه را اثبات می‌کند. وی با خدشه بر یک نظر تفسیری مربوط به این آیه، دیدگاه عصمت انبیا از ارتکاب گناه را مورد تقبیح قرار داده و افرادی را که بر اساس همین دیدگاه در پی دستیابی به مراد جدی از آیه‌اند، تحریف‌گر و دارای تأویلات باطل و فاسد قلمداد می‌نماید. در پژوهش حاضر تلاش شده تا به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد انتقادی، دیدگاه ابن تیمیه و اشکالات وی بر این آیه مورد ارزیابی قرار گیرد. در پایان این نتیجه به‌دست آمده که تفسیر وی خلاف تفسیر سلف بوده و نسبت‌های وی به شیعیان بی‌اساس می‌باشد.

این مقاله با روش توصیفی و تحلیل یافته‌های حاصل از مطالعات کتابخانه‌ای، به بررسی تطبیقی مبانی گفتمانی نظریۀ «فدا» به‌عنوان محوری‌ترین آموزۀ الهیات مسیحیت با گفتمان منطقی اسلام پرداخته و به این پرسش پاسخ می‌دهد که دیدگاه قرآن کریم دربارۀ آن چیست؟ در عهد جدید، خطای آدم گناهی تلقی شده که از راه جسم به نسلش منتقل شده و برای نجات انسان‌ها از گناه ناخواسته‌شان، راهی جز ایمان به عیسی(ع) به‌عنوان فدیۀ خدا وجود ندارد. اعتقاد به تثلیث و شأن فرزندی عیسی برای خدا، انتقال گناه آدم به نسلش و انسداد باب نجات از آن، عدم تأثیر شریعت در نجات، به صلیب کشیده شدن عیسی(ع) به‌عنوان خدای متجسد، مبانی پشتیبان این نظریه محسوب می‌شود. اما منابع اسلامی، گناه آدم را ترک اولی می‌داند، گناه را تسری‌پذیر نمی‌داند تا بنی‌آدم ناخواسته گنهکار تلقی شوند، تثلیث را نمی‌پذیرد و اعتقاد به فرزند برای خدا را کُفر می‌داند، عیسی(ع) را بنده و فرستادۀ خدا معرفی می‌کند که تمام صفات بشری را داشت و در نهایت، کشته نشد و به آسمان برده شد و شریعت را برای همگان، حتی شخص پیامبر، لازم‌الاجرا می‌داند.

مفسران در تفسیر آیه 106 سوره بقره - مشهور به آیه نسخ- اختلاف نظر دارند. غالباً از این آیه نسخ احکام شرعی یا نسخ شرایع و یا تغییر قبله مسلمانان برداشت شده است. اما این موارد تنها می‌تواند مستند به عموم آیه باشد و مدلول مستقیم آیه نخواهد بود. با تکیه بر قرینه‌های درون‌متنی (سیاق و آیات هم‌موضوع در سوره‌های دیگر) می‌توان به خوانشی دیگر از آین آیه رسید. در این تحقیق، با توجه به غرض اصلی ملحوظ در سیاق این آیه، مفاهیم اصلی همسو با آن به‌دست می‌آید. با رهگیری آنها در سراسر قرآن، روشن می‌شود که چنین مفاهیمی در دو بافت هم‌مضمون در سوره‌های نساء و جمعه نیز وجود دارد. در نهایت با مقایسه داده‌ها و تحلیل آنها، مدلول مستقیم آیه نسخ دریافت می‌شود که با دیدگاه‌های رایج کاملاً متفاوت است.