جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الاهیات جاناتان ادواردز الاهیاتی عقلانی است. او معتقد است «عقل» توان اثبات حقانیت تعالیم کتاب مقدس را دارد و بدین اعتبار همنوا با کسانی است که ایمان دینی را واجد وجهی شناختی قلمداد می‌کنند. اما در الاهیات ادواردز عناصر «تجربه» و «احساس» نیز منزلتی اغماض‌ناپذیر دارند. وی، بسان شلایرماخر، تجربه دینی یا احساس معنوی را گوهر ایمان دینی می‌داند و معتقد است اگر انسان از وضعیت زلال وجودی محروم باشد نمی‌تواند زیبایی تعالیم دینی را درک کند. در حقیقت، ناب‌اندیشی محصول عقلانیت صرف نیست، بلکه حاجتمند «قلبی هدایت‌شده» و مصفای از هر گونه گناه و تمایلات ناروا است. ادواردز معتقد است انسان باید برای شناخت خدا و کلامش، نخست ساحت ارادی و عاطفی‌اش را بپیراید و از گناه دوری کند. در حقیقت، این عواطف و اعمال ما هستند که نقش خویش را بر پیشانی افکار ما می‌زنند و عقل انسان همواره به پیروی از تمایلاتش عمل کرده است. الاهیات ادواردز پرده از «فرمانروایی قلب» و «فرمان‌برداری عقل» برمی‌دارد. حکایت انسان همین است که او به چیزی می‌اندیشد و چیزی را حقیقت می‌پندارد که دوستش دارد. ادواردز معتقد بود برای اثبات ایمان دینی، اول باید مؤمن بود نه فیلسوف و متکلم. این «قلب سلیم» است که عقل را مستقیم می‌سازد تا راه خویش را به سوی اندیشه‌های درست دینی بیابد. این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی‌ قلب سلیم و عقل مستقیم و تأثیر قلب بر عقل را در الاهیات جاناتان ادواردز تبیین می‌کند.

اخوان‌المسلمین یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین نهادها و جریان‌های فرهنگی و سیاسی‌اجتماعی معاصر در جهان اسلام است. تأثیر حسن البنّا، به عنوان مؤسس اخوان‌المسلمین، در این جماعت به‌خصوص نوع زیست دینی‌اش، که تصوف و عرفان است، انکارپذیر نیست. رویکرد دینی وی متأثر از تصوف و عرفان به دوران نوجوانی‌اش باز می‌گردد. در این دوران او از مریدان رسمی طریقه‌ای صوفی به نام «طریقه حصافیه شاذلیه» بود و تحت تأثیر و تعلیم شیخ و مؤسس این طریقه عرفانی قرار داشت. از تأسیس اخوان‌المسلمین، طرح‌ریزی و نظام سلسله‌مراتبی‌اش تا ارتباط میان اعضا با یکدیگر و با مرشد عام، همگی برگرفته از زیست دینی متأثر از تصوف و عرفان است که در تار و پود اخوان‌المسلمین نفوذ کرده است. سعی وی در به‌کاربستن محتوا و روش صوفیانه همواره انتقادهایی را از جانب سلفیه در پی داشته است. اگرچه اخوان‌المسلمین پس از مدتی از تصوف و عرفان فاصله گرفتند و در زمره جماعت‌های سلفی به شمار آمدند، اما نفوذ زیست دینی متأثر از تصوف و عرفان از طریق حسن البنّا در لایه‌های درونی اخوان‌المسلمین، امروزه نیز دیده می‌شود. تأکید بر این رویکرد صوفیانه و عارفانه در اخوان‌المسلمین می‌تواند مانعی برای به افراط کشیده‌شدن اخوان‌المسلمین به سمت سلفیت باشد. این بررسی، زیست دینی ناشی از تصوف و عرفان حسن البنّا را در پی‌ریزی جماعت اخوان‌المسلمین نشان می‌دهد و تحلیل می‌کند.

تپه زاغه، واقع در شصت کیلومتری جنوب قزوین، محوطه‌ای کم‌ارتفاع با 15 هکتار وسعت است که در 14 فصل کاوش شده است. این مقاله به مجموعه‌ای مهم از یافته‌های این محوطه اختصاص دارد که عبارت‌اند از: «پیکرک‌های انسان‌ریخت چکمه‌ای». آنچه نگارش این مقاله را موجب شده به آزمون گذاشتن مطالعه‌ای جزئی‌نگرانه، دقیق و عینی درباره گونه‌ای از پیکرک‌های انسان‌ریخت زاغه در نسبت با بافت‌های باستان‌شناختی درون‌محوطه‌ای است تا بتوانیم معنای هستی‌شناختی حضور پیکرک‌های چکمه‌ای را از بطن همین مطالعه بافت‌گرایانه نمایان کنیم. در این پژوهش صرفاً بر پیکرک‌های معروف به «چکمه‌ای» تمرکز شده و آنها نیز بر اساس متغیرهای اندازه، نمایش اندام‌ها، بافت کشف، اندام‌های جنسی، تزیینات، شکستگی‌ها و ویژگی‌های خاص به ‌شکلی طبقه‌بندی‌شده توصیف شده‌اند. سه بافت اصلی این محوطه نیز در نسبت با پیکرک‌های موضوع مطالعه عبارت‌اند از: کلیّت استقرار زاغه، بنای منقوش و گمانه باستان‌شناختی K. برای معناکاوی پیکرک‌های موضوع مطالعه در چارچوبی باستان‌شناختی، آنها درون زمینه‌های «جهان آنیمی»، «چرخه زندگی» و «نسبت‌های بوم‌شناختی» جای داده ‌شده‌اند. حاصل پژوهش آنکه، پیکرک‌های انسان‌ریخت چکمه‌ای، در بافت استقرار هزاره ششم/پنجمی زاغه، با استفاده از همان قابلیت‌های مادّی خویش، عرصه‌ای را برای اندیشیدن به امر نااندیشیدنی فراهم کرده‌اند.

مسئله «شریعت،‌ طریقت و حقیقت» از مسائل اختلافی میان شیعه و گنابادیه است. نگاهی که اسلام و شیعه دارد‌ نه‌فقط منجر به نفی شریعت و احکام شرعی نمی‌شود، بلکه التزام به آن را ابتدائاً و استدامتاً تقویت می‌کند. گنابادیه ابتدائاً مانند شیعه است،‌ اما گرچه در ظاهر عباراتشان،‌ استدامتاً نیز تمسک به شریعت را لازم می‌دانند، ولی در برخی از دیگر عباراتشان تهافت وجود دارد. همچنین، در عمل، التزام همیشگی و مستمر به شریعت را لازم نمی‌دانند. به همین دلیل است که از دیدگاه کلام و نیز فقه شیعه، برخی دیدگاه‌ها در مسئله «طریقت، شریعت، حقیقت» پذیرفتنی نیست. هدف مقاله نیز معطوف به نکته مذکور است که با بررسی دیدگاه گنابادیه، نقدهای شیعه به آنها را بیان می‌کند. در پژوهش حاضر در صددیم چیستی «شریعت، طریقت و حقیقت» را بررسی، و با نگاه اسلامی و شیعی نقد کنیم. ابتدا تفاوت این سه مقوله را بیان می‌کنیم. سپس تلازم آنها با یکدیگر، و مراحل سلوک و جایگاه هر سه را نشان می‌دهیم. در این میان، جایگاه و نقش «قطب» در شریعت آشکار خواهد شد. این تحقیق بنیادین با روش اسنادی و با مراجعه به کتب، پایگاه‌های اینترنتی و نرم‌افزارها صورت گرفته است.

امین قضایی در کتاب نامه‌هایی برای محمّد (ص) پیامبر؛ پژوهشی بر ریشه‌های قرآن احکام اسلامی را متأثر از مذهب یهود می‌داند و معتقد است متن کنونی قرآن، نامه‌ها و ملحقاتی بوده که از طرف فرقه‌ای یهودی‌مسیحی به نام «ابیونی‌ها» برای پیامبر اسلام (ص) ارسال می‌شده است. این جستار مدعیات امین قضایی را به روش تحلیلی‌انتقادی و با رویکرد تاریخی بررسی می‌کند. با بررسی تاریخ فرقه ابیونی و مطالعه تطبیقی آموزه‌های آیین آنها با اسلام و همچنین امکان ارتباطشان با پیامبر (ص) در حجاز، این مطلب مشخص شده است که هیچ ارتباطی بین فرقه مذکور با پیامبر اسلام (ص) وجود نداشته و قضایی با آگاهی سطحی از آداب و مناسک فرقه ابیونی و پیش‌نهادن مستندات شاذ، فرضیه‌هایی را مطرح کرده است که تاریخ درباره این فرقه چنین مستنداتی را تأیید نمی‌کند، به طوری که می‌توان گفت دیدگاه وی درباره قرآن هیچ‌گونه پشتوانه علمی ندارد.

این مقاله مفهوم «خرد» را می‌کاود و آن را در دو دین یهودی و زردشتی با تکیه بر عهد عتیق و گاهان بررسی می‌کند. در عهد عتیق در سه کتاب سِفر تکوین مخلوقات، داستانایوبو نیز امثالسلیمان به موضوع خرد برمی‌خوریم، اما در گاهان شواهد بیشتری درباره خرد وجود دارد تا نگرش زردشتیان در این موضوع را برای ما روشن کند. با کنار هم قراردادن این شواهدِ متنی در باب مفهومی واحد (خرد) می‌توان جایگاه این انگاره را در دین یهودی و زردشتی تبیین و با هم مقایسه کرد. همانند دین زردشتی، در یهودیت نیز به حکمت عملی توصیه شده است، اما این دو دین در آفرینش خرد با هم هم‌رأی نیستند؛ برای شخص زردشتی از ابتدای آفرینش مقدر شده است که خردمند باشد اما در دین یهود آدمی در نتیجه ارتکاب گناه صاحب خرد می‌شود.

گزارش گمان‌شکن از آثار الاهیاتی زردشتی است که مؤلف آن، مردان فرخ، پسر اورمزد داد، ضمن بیان اصول دین زردشتی شبهاتی را درباره باورهای اسلامی، یهودی، مسیحی و مانوی مطرح می‌کند. مهم‌ترین مسئله، از نظرگاه مردان فرخ، مسئلۀ یکی‌پنداشتن منشأ خیر و شر است که پیوند نزدیکی با مبحث توحید دارد. از این‌رو مؤلف فقراتی را از منابع ادیان ابراهیمی در این باره نقل و نقد می‌کند. در واقع، نویسندۀ گزارش می‌کوشد اثبات کند که خیر و شر نمی‌توانند از یک منشأ صادر شده باشند. لذا خداوند پیش از خلقتِ عالم، حریفی معارض داشته که مسئول شرور عالم است. مردان فرخ دو برهان کلی برای اثبات وجود این حریف اقامه می‌کند: نخست اینکه، اگر برای ایزد حریفی نبود، اساساً آفرینش عملی لغو می‌شد؛ و دوم اینکه، از وجود نیکی و بدی در جهان می‌توان به وجود دو گوهر پی برد، چراکه نمی‌توان دو اثر متعارض را به جوهری واحد نسبت داد. پس به باور او، علت آفرینش یورش این حریف به جهان روشنی بوده است و فقط با این فرضیه می‌توان خلقت را توجیه کرد و آن را فعلی حکیمانه دانست. در غیر این صورت باید به سه پرسش پاسخ داد: نخست، نسبت شرور با حکمت الاهی چیست؟ که در ذیل آن مبحث نبوت نیز جای می‌گیرد. دوم، نسبت شرور با عدل الاهی چیست؟ سوم، چگونه می‌توان اوصاف متعارض به یک ایزد نسبت داد؟

دشتان به عنوان نوعی وضعیت جسمی و روحی مختص زنان همواره با باورها و قوانین اجتماعی و دینی خاص مواجه بوده است. یکی از نیازهای پژوهشی میان‌رشته‌ای در حوزه مطالعات زنان و ادیان، بررسی و مقایسه دیدگاه‌ها و مقررات مربوط به دشتان در ادیان و مذاهب است. مثلاً در دین زردشتی و اسلام (شیعه امامیه) احکام و موازین متعدد و الزام‌آوری درباره دشتان برای زنان وضع شده است. پرسش این است که: این قوانین بر اساس چه نگاهی به زنان پدید آمده است؟ چه بایدها و نبایدهایی را بر زنان تحمیل می‌کند؟ و نکات مشترک و متفاوت آنها کدام است؟ می‌توان گفت مقررات دشوار مربوط به پرهیزهای زنان در ایام حیض و آداب مفصل تطهیر پس از ایام حیض در دین زردشتی در قیاس با احکام حیض و حائض در فقه امامیه بسیار فربه و پرشاخ و برگ است. این جستار با روش توصیفی‌تحلیلی و از طریق بررسی احکام و قواعد فقهی مرتبط با دشتان در دین زردشتی و فقه امامیه چگونگی و چرایی آنها را تحلیل و تبیین می‌کند.

جنبش پنطیکاستی که در اوایل قرن بیستم و با تأکید بر روح‌القدس شکل گرفته است، بر مبنای آیات کتاب ‌مقدس و تعالیم رهبران و متفکرانش، به حضور پویای روح‌القدس در این کلیسا معتقد است و از این نکته در تبشیر آیین خود استفاده می‌کند. این تحقیق با بررسی اسناد کتاب ‌مقدسی و منابع پنطیکاستی نشان می‌دهد آنچه پنطیکاستی‌ها به عنوان اصلی‌ترین نکته در تبشیر خود، به آن استدلال می‌کنند، با آیاتی از کتاب مقدس منافات دارد. تجربه‌محوربودن پنطیکاستی‌ها، اساس غیرکتاب‌ مقدسی آموزه روح‌القدس و از بین بردن شخصیت حقیقی روح‌القدس از جمله نتایج این تحقیق است.

بحث «استصحاب احکام شرایع گذشته» یکی از فروعات بحث استصحاب و یکی از مباحث اصول عملی است که بیشتر در مباحث انتهایی آن و در قالب یکی از شبهات استصحاب مطرح شده است. پرسش اساسی این است که: اگر حکمی در شریعت گذشته (مثل شریعت حضرت موسی (ع) یا عیسی «ع») وضع شده و یقین به نسخ آن در شریعت بعدی (مثل شریعت اسلام) نداشتیم، آیا امکان استصحاب آن حکم در شریعت بعدی وجود دارد یا خیر؟ ثمرۀ این بحث از این لحاظ در فقه و اصول کم‌رنگ می‌شود که هرچند قائل به استصحاب احکام شرایع سابق نباشیم، می‌دانیم که برخی از این احکام در شریعت اسلام موجودند و علی‌رغم این ثمره اندک، آثار این بحث در تاریخ و کلام دیده می‌شود. بر این مبنا، در این مقاله ادله موافقان و مخالفان، و همچنین محققان از اصولیان در این خصوص بررسی شده است.