جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر، این پرسش را می‌کاود که پدیده فوتبال چگونه می‌تواند «امر دینی» را از طریق حضور و اَشکال رقابتی و ارتباطی خود در صحنه‌های باشگاهی یا ملی‌جهانی به نمایش بگذارد. این پدیده، در آنجا که 22 در مستطیلی سبز به دنبال رقابت بر سر جام یا مدال مبارزه می‌کنند، گستره‌ای از مبادلات پولی، تجاری، زیبایی، هنری، فرهنگی، اخلاقی و دینی را به نمایش می‌گذارد. در این میان، فوتبال به کل پیچیده‌ای از بازیکنان، هواداران و باشگاه‌داران تبدیل می‌شود که گرایش‌ها، رفتارها و هویت‌های فرهنگی، دینی و معنایی را آشکار می‌کند. در این مقاله با روش پدیدارشناسی-تفسیری و تکنیک نشانه‌شناسی-تحلیلی به پدیدهٔ فوتبال به عنوان یکی از مهم‌ترین عرصه‌های ورزشی که می‌تواند کنش‌ها و نشانه‌های امر دینی را بازنمایی کند، پرداخته‌ایم. ابتدا مبنای نظری و رویکردهای کلیِ ناظر به این پدیده بررسی شده و سپس ویژگی‌ها و کارکردهایش ذیل عناوین، ابعاد نمایشی، پیش‌بینی‌ناپذیری، هویت‌بخشی، قدرت رسانه‌ای، مناسبتی‌مناسکی، جادوی و معنوی و در قالب سجده‌های شکر و شادی سامان یافته است. در نتیجه این بررسی و با هدف فهم امر دینی در فوتبال، به دست می‌آید که قابلیت شکل‌پذیری و سیالیت این پدیده در مواجهه با فرهنگ‌های متکثر، مهم‌ترین میدان اجتماعی در به‌کارگیری زبان نمادین و نمایش امر دینی در قالب حرکات و مناسک، به صورت فردی و تیمی‌گروهی است

درباره باورهای مذهبی مادی‌ها، دیدگاه‌های مختلفی مطرح شده است. برخی اینان را پیرو کیش زرتشتی می‌دانند و گروهی دیگر، نظری مخالف آن دارند. اینکه گروه‌های مختلف مادی، آیا از دینی یکسان برخوردار بوده‌اند و اینکه این دین، چه صفاتی داشته و تا چه حد به دین ایرانی زرتشتی یا به باورهای مشترک و رایج جمعیت‌های میان‌رودانی نزدیک بوده، موضوعی است که در این پژوهش بررسی می‌شود. برخلاف برخی از دیدگاه‌ها که بر تأثیر جهان‌بینی میان‌رودان بر نگرش ایرانی‌تباران ساکن مناطق غربی فلات ایران پافشاری می‌کنند، در پژوهش پیش رو دیده شد که چه بر مبنای محتوای منابع مکتوب دست اول که سندهای میان‌رودانی هستند و چه پیرو گزارش‌های یونانی‌زبان که منابع دست دوم محسوب می‌شوند و چه بر اساس برخی عناصر فرهنگی خود مادی‌ها (مانند نام‌های فردی)، دین غالب این گروه جمعیتی ایرانی‌تبار، از یک سو، علائمی از نزدیکی به دین زرتشتی را نشان می‌دهد و از سوی دیگر، تفاوت‌هایی آشکار با باورهای میان‌رودانی را بیان می‌کند. اینکه ذهنیت مذهبی بخشی از مادی‌ها، در ضدیت کامل با فرهنگ دینی حاکم بر میان‌رودان بوده است، بنیاد نوشته کنونی را تشکیل می‌دهد

فرش‌های «عرب‌جنی» فارس با توجه به رنگ زمینه، به دو دستهٔ اصلی سفید و آبی تقسیم می‌شوند. این نمونه فرش حاوی نقوش متنوع و متعدد از جانداران، گیاهان و موجوداتی است که «اجنه» خوانده می‌شوند. خصلت اصلی فرش عرب‌جنی، فقدان نقشه از پیش تعیین‌شده/ ذهنی‌بافی است. ایزدبانوی ناهید/ آب تنها نقش مشترک در تمام نمونه‌ها است. نقش «پادشاه اجنه/ صخرجنی» نیز مختص به فرش‌های زمینه‌آبی (تیره و روشن) است. اما فرش‌های زمینه‌سفید خصلت‌ها و نقوش دیگری دارند؛ زیرا علاوه‌ بر تکثر و تعدد نقش ایزدبانوی ناهید نسبت به همتای آبی‌اش، بانویی با دامن قهوه‌ای به ‌همراه دانه‌های رنگین و بالاتنه آبی، حوالی ایزدبانوی ناهید ایستاده که ایزدبانوی اشتاد و یاریگر ایزد تشتر است. شناسایی مرد/ مردان سبز و آبی‌پوش به‌ عنوان همراهان ایزدبانوی اشتاد از ضروریات پژوهش است. با توجه به متون دینی زرتشتیان، مرد/ مردان ایزدان زامیاد و تیشترند که در ادوار اسلامی ایران به خضر و الیاس نبی تبدیل شده‌اند. گاه فقدان مرد/ مردان سبز و آبی‌پوش، با نقوش نمادین تیشتر/ الیاس و زامیاد/ خضر به صورت رود روان و گیاهان در مرکز فرش جایگزین شده است. فرش «عرب‌جنی» سفید در زمره فرش‌های نجومی است که گاه‌شماری و زمان گاهنبارهای آفرینش زمین و گیاه را یادآوری می‌کند. روش گردآوری اطلاعات به ‌صورت کتاب‌خانه‌ای، با رویکرد مقایسه‌ای و توصیفی‌تحلیلی است.

یکی از مضامین اصلی در آموزه‌های مانی، که آشکارا در ادبیات مانوی بازتاب یافته، رنج است. در این دین رنج با امتزاج خیر و شر، یا به بیان بهتر با اسارت نور در بطن تاریکی آغاز می‌شود و تا فرجام جهان استمرار می‌یابد. در حقیقت، این رنج، رنجی کیهانی است که باید تحت فرآیند خاصی با گذر از آن به رهایی و رستگاری دست یافت. از این‌رو، بشارت‌دهنده‌ای از سوی پدر بزرگی، خدای متعال مانوی، فرود می‌آید تا روح را از این رنج اسارت برهاند. از همین‌رو است که تعالیم سخت‌گیرانه‌ای در مانویت آموزش داده می‌شود تا برگزیدگان و پارسایان مانوی نیز، همسو با ایزدان، در کار رهایی انوار ایزدی از بطن تاریکی مشارکت کنند. این تحقیق که به روش تحلیلی‌توصیفی و با محوریت سروده‌های ایرانی مانوی نگاشته شده، در صدد است به ماهیت انگاره رنج در مانویت بپردازد و به درک بهتر ما از فلسفه و عرفان مانوی جهت دهد

یکی از منابع نظری و فنی مهم هنر ایران در قرون گذشته هنر مانوی است و در گستره‌ای که تفکر مانوی در آن نفوذ کرده آثار هنری بازیافته در غرب چین اهمیت بسیار دارد. این اهمیت در درجهٔ نخست به دلیل تعدد آثار هنری است که از این دیار بر جای مانده و آنگاه به ‌واسطهٔ سطح تکنیکی بالای آن آثار در مقایسه با دیگر نواحی مانوی‌نشین است. از آنجا که بیشتر محققان به فنون به‌کاررفته در این آثار پرداخته‌اند، نویسنده در این پژوهش کوشیده است با نگاهی فلسفی و حِکمی آثار مانوی بازیافته در غرب چین را بررسی کند و اثرگذاری و تأثیرپذیری آنها را در پیوند با مهم‌ترین مکتب موجود در آن ناحیه، یعنی آیین بودایی مهایانه، و نیز هنر بومی منطقه، که همانا هنر اویغوری است، بکاود. در این مقاله، برای تبیین بهتر بحث دو مفهوم/ انگارهٔ مانوی «رهایی» و «بازگشت نور» بررسی شده است.

تعریف تجربه عرفانی و دینی و نیز نسبت میان آنها همواره از مسائل مطرح نزد عرفان/دین‌پژوهان بوده است. به دلیل گونا‌گونی تجارب موسوم به عرفانی و دینی و نیز به دلیل ابهام موجود در دو اصطلاح «دین» و «عرفان»، با تعاریف متنوعی از این تجارب مواجهیم و مطرح‌کردن تعریف اجماعی دشوار است. یکی از تلاش‌کنندگان در این زمینه، جروم گلمن، فیلسوف دین و عرفان‌پژوه معاصر، است. گلمن با طرحی ابتکاری تجارب عرفانی و دینی را به چهار دسته تقسیم می‌کند: تجربه عرفانی عام، تجربه عرفانی خاص، تجربه دینی عام، و تجربه دینی خاص. او جداگانه هر یک از این اصطلاحات را تعریف، و برای هر چه روشن‌ترشدن آنها نمونه‌های بارزی برای هر کدام ذکر می‌کند. در این مقاله، ابتدا دیدگاه او را گزارش، و سپس بررسی و ارزیابی می‌کنیم. از نظر ما، به رغم اینکه دیدگاه ابتکاری گلمن وجوه مثبتی دارد، اما در نهایت تعریفی پیشنهادی است که نه به لحاظ توصیفی جامعیت دارد و نه می‌تواند مشکلات پیش رو در حوزه ویژه‌ای که وی به آن اهتمام دارد، یعنی فلسفه، را به طور کامل رفع کند.

روزه از واجبات اصلی جامعه مانوی به شمار می‌رود. علاوه بر روزه‌های یک‌روزه، مانویان شماری روزه دوروزه نیز داشتند؛ دو روز روزه متوالی بدون اینکه در میان آن افطار کنند. پرسش اصلی پژوهش حاضر، زمان دوروزه‌ها است؛ از آنجا که زمان روزه‌های مانوی با شاخص صورت‌های فلکی در گاه‌شماری‌های خورشیدی‌مَهی بابِلی بیان شده، برای تعیین امروزین آن، نیاز به استخراجی نجومی در بازه‌ای حدوداً 1700 ساله است. این نوشته بر آن است تا با تکیه بر داده‌های کتاب‌خانه‌ای و با رویکرد تحلیلی‌انتقادی، نخست شمار روزه‌های عادی مانویان در طول هفته، ماه و سال را از منابع معتبر مانوی به روشی تطبیقی بازخوانی کرده، سپس با استفاده از نرم‌افزارهای نجومی مدرن، تاریخ دقیق دوروزه‌ها را استخراج کند؛ از آنجا که تعداد چشمگیری از پژوهشگران، تأثیر مسیحیت بر مانویت را آشکار دانسته و ریشه‌های بنیادین کیش مانی را در فرقه‌های پُرشمار مسیحی آن زمان جست‌وجو می‌کنند، با کمک گاه‌شماری دینی مسیحیان در عصر حیات مانی، دلیل روزه‌داری مانویان در آن زمانِ استخراج‌شده نجومی نیز روشن می‌شود. نتایج پژوهش نشان می‌دهد روز 25 دسامبر یا همان میلاد مسیح، کانونی‌ترین زمان دوروزه مانویان بوده و سایر مسائل مرتبط با روزه‌های مانویان با توجه به این مناسبت معنادار می‌شود.

واژه «عشق» در ادبیات در معنای عام و در ادبیات عرفانی به معنای خاص در سنت‌های مختلف دینی از واژه‌های پُربسامد و برتابنده تفاسیر و تحلیل‌های گوناگون است. در معرفت‌شناسی عشق، مقوله عشق به مثابه معرفت درجه دو محل توجه قرار می‌گیرد. به این نوع بررسی در دنیای جدید بیشتر توجه شده، اما نظری ژرف به آثار قدما این را ثابت می‌کند که آنان به رغم اینکه از مباحث نقد عقل کانت و تولد دانش معرفت‌شناسی قرن‌ها فاصله داشته‌اند، در سخنان و نوشته‌هایشان به عشق، به مثابه معرفت درجه دو، پرداخته و زوایایش را کاویده‌اند. در این‌ میان، عارفانی نظیر آگوستین در سنت مسیحی و احمد غزالی در سنت اسلامی تأثیر بسزایی در معرفت‌شناسی عشق داشته و در این حوزه نه به عنوان عاشق بلکه در مقام عشق‌پژوه دیدگاه‌هایشان را مطرح کرده‌‌اند. یافته‌های این تحقیق که با روش توصیفی‌تحلیلی و با ابزار گردآوری کتاب‌خانه‌ای به انجام رسیده، نشان می‌دهد که به ‌رغم اشتراکاتی که در معرفت‌شناسی عشق از نظر احمد غزالی و آگوستین وجود دارد اختلافاتی هم به چشم می‌خورد. آگوستین واژه «عشق» را با جزئیات تجزیه و تحلیل می‌کند، در حالی ‌که غزالی به بیان کلیاتی بسنده می‌کند؛ اما نظرشان در مسئله وحدت عشق، عاشق و معشوق تطابق دارد و می‌توان از عینیت دیدگاه‌هایشان سخن گفت. هر دو متفکر دینی «عشق» را به معنای اراده و میل و به مثابه میثاقی در بازگشت به خدا می‌دانند، با این تفاوت که آگوستین منشأ این اراده و میل را ساحت ارادی انسان و غزالی سبب وجود این میل و اراده را فیض الاهی می‌داند. در عین ‌حال، در بیان انواع و آسیب‌های عشق دیدگاه‌های متمایز و بعضاً مشابهی دارند. غزالی عشق را، اعم از الاهی و انسانی، واحد می‌داند؛ ولی آگوستین فقط به عشق به خدا قائل است. این دو درباره آسیب‌ها یا موانع معرفتی عشق کاملاً با هم اختلاف‌ نظر دارند؛ اما نشانه‌های عاشقی مشترکی را همچون ایمان، تسلیم‌شدن انسان عاشق به معشوق (خدا) و سعادت عاشق را بیان کرده‌اند.

رودلف اتو، دین‌پژوه معاصر، معتقد بود در تاریخ ادیان، به امر قدسی نگاه اخلاقی و عقلی شده و کمتر از منظر شهودی به آن نگریسته‌اند. از این‌رو، وی این تعبیر را وافی به مقصود ندانست و تعبیر «نومینوس» یا «امر مینوی» را ابداع کرد. در تحلیل وی، یکی از ابعاد مهم در تجربه امر مینوی، عنصر «مهابت» آن است. هدف از این مقاله نشان‌دادن قوت‌ها و ضعف‌های اندیشه رودلف اتو در تحلیل مهابت امر قدسی است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که اتو نگاه عقلی به امر قدسی را در برابر نگاه شهودی بدان می‌دانست و می‌کوشید شهود را اصل قرار دهد. اما از منظر حکمت متعالیه، در شناخت امر قدسی یا خداوند متعال نگاه عقلی در برابر نگاه شهودی نیست، بلکه این دو مبنا با هم هماهنگ و به نحوی مکمل هم‌اند. به نظر اتو، مهابت امر مینوی با دیگر خوف‌ها فرق دارد. این همان چیزی است که پیروان حکمت متعالیه آن را تفاوت بین «خوف» و «خشیت» دانسته‌اند. نظریه اتو از قبیل ذات‌گرایی در برابر ساختارگرایی است.

هند یکی از سرزمین‌هایی است که مهد بسیاری از باورها، اندیشه‌های مذهبی و فلسفی جوامع انسانی بوده است. دایره و مربع از جمله فرم‌های بنیادین در هنر و معماری عهد باستان به شمار می‌رود که در طراحی معابد هندو به کار رفته است. هندسه مقدسی که در معابد هندو استفاده شده، بر پایه دانش مشهوری به نام واستوشاستره است. پژوهش حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی انجام شده، و هدفش مطالعه دانش هنر مقدس مَندله و تأثیر آن در شکل‌گیری و گسترش فضاهای معماری معابد هندو است. این پژوهش به این نتیجه می‌رسد که از دو نظر می‌توان معابد هندو را بررسی کرد. از دیدگاه نخست، معابد از منظر زیرساخت و نحوه اجرای نقشه آنها مطالعه می‌شود که در این منظر، اجرای دستورهای واستوپوروشَه مَندله از ملزومات آن بوده است. دیدگاه دوم معابد را از لحاظ نما و تزیینات آن مورد مطالعه قرار می­دهد. حاصل مطالعه نشان می‌دهد که تحولات اعمال‌شده در روبنای معابد، متأثر از اساطیر و کهن‌الگوهای هند بوده و فرم و محتوای این روبنا بیانگر مفاهیم اسطوره‌ای است.