جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله توحید ذاتی را كه از اقسام توحید به شمار می‌رود و زیر بنای اعتقادی ادیان توحیدی اسلام، یهودیت و مسیحیت مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است؛ زیرا دانستن این مسائل و آشنایی با آن مارا در شناخت هرچه بیشتر ادیان و نحوه برخورد وتعامل باپیروان آنان یاری خواهد رساند.

پر واضح است که در جهان، ادیانِ بسیاری با باورها و خاستگاه های گوناگون وجود دارد. برای پیروان هر دینی نسبت به ادیان دیگر پرسش هایی بنیادین مطرح است که از جمله آن پرسش ها، پرسش از حقانیت آن ادیان، نجات اخروی و چگونگی تعامل با پیروان آن است. در این باره چهار رویکرد مشهور وجود دارد: ابطال گرایی1، انحصارگرایی2، شمول گرایی3 و کثرت گرایی4. کثرت گرایی از موضوع های مهم فلسفی دوران معاصر است که به حوزه های متعددی همچون دین، سیاست، فرهنگ، جامعه شناسی، اخلاق و ... تسری یافته است. در این میان کثرت گرایی دینی که نخستین بار در آرای «جان هیک»، فیلسوف معاصر مطرح گردید اهمیتی ویژه دارد. کثرت گرایی دینی هنجاری، پاسخی است برای پرسش از چگونگی همزیستی با پیروان ادیان دیگر. بر پایه این نظریه باید با آنان رفتاری با احترام و مدارا داشت. اسلام کسی را به پذیرفتن دین مجبور نمی داند و نیک زیستی را با ناهمکیشان، چه دیندار باشند و چه بی دین، به گونه واقعی و گسترده آن پذیرفته و بر آن فراوان سفارش کرده است. اگر کافران و مشرکان با مؤمنان سر جنگ نداشته باشند و حقوق آنان را نادیده نگیرند، مؤمنان نیز حق هیچ گونه برخورد ناخوشایند را با آنان ندارند. حتی اگر آنان با مؤمنان وارد جنگ شوند نیز، قرآن کریم مؤمنان را به از اندازه نگذشتن، فرمان داده است.

در بیانی ساده، می توان علم اصول را متکفّل بیان چهارچوب و مسیر استنباط دانست. این دانش، در پرتو تلاش علمای مسلمان برای فهم متون دینی و در بستر نیازهای متراکم استنباطی و عمدتاً در دامان علم فقه پدید آمده است. این علمِ ابزاری، تاریخ طولانی پرفراز و نشیبی را در مسیری رو به تکامل پیموده است. مقتضیات عصری و نیازهای گسترده بشر معاصر به دین اسلام و به ویژه هجوم گسترده نیازهای فقهی در پرتو استقرار حکومت اسلامی، حجم عظیمی از مسائل کمّی و کیفیِ مورد ابتلا را متوجّه دانش فقه و دیگر علوم دینی نموده است. بخش عمده ای از این نیازها به دانش اصول که به ‌طور طبیعی باید عهده دار بررسی عناصر عملیات استنباط باشد، ارجاع داده می شود؛ لکن این دانش در ایستار و وضعیت کنونی خود، به دلایل مختلف، توان پاسخ‌گویی کمّی و کیفی متناسب با این نیازها را ندارد؛ بدین جهت، علم اصول در این برهه و در مسیر تکامل تاریخی خود، به تحوّلات گسترده ای نیاز دارد تا بر چالش­های فراروی خود فائق آید. تحقّق چنین تحوّلی، نیازمند ایجاد بسترها و زمینه های متعدّدی است که بدون توجّه کافی بدان‌ها، سخن از تحوّل اصول، توجیه و کارآیی چندانی نخواهد داشت. بسترها و زمینه­های یادشده در نوشتار فرارو، از بررسی آسیب شناسانه وضعیت اصول در عرصه های آموزش، پژوهش و ترویج آن و تحلیل نتایج حاصل، اصطیاد گشته اند.