جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یهودیان در نیم قرن اول هجری منشا اقدامات فرهنگی گوناگونی بودند و بر کل جامعه اسلامی تاثیر گذاشتند. مناسبات سیاسی و اجتماعی یهودیان با مسلمانان و روابط یهودیان با اعراب ساکن جزیره العرب، از یک طرف، و سطحی نگری عمومی و ناتوانی سه خلیفه اول از ارائه الگوی مورد نظر اسلام، از سوی دیگر، فرهنگ اسلامی را با چالشی جدی مواجه ساخت و باعث جلب اعتماد عمومی به بزرگان این قوم شد. با بهره برداری یهودیان از این موقعیت هویت جمعی تغییر کرد و جامعه به سمت عرف گرایی پیش رفت و اشاعه عقاید خرافی باعث تحریف حقایق و تغییر وضع فرهنگی اجتماعی جامعه شد. تغییری که نقش مهمی در تحولات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی نیم قرن اول هجری ایفا کرد. سیاست مداران این قوم برای پیشبرد اهداف خود مواضعشان را تغییر دادند و بدنه قدرت را متاثر کردند. آنان با تامین مطالب مورد نیاز قصه گویان بر افکار عمومی و حکومت تاثیرگذار بودند.

علی (ع) آگاه ترین فرد به قرآن کریم و تفسیر و تبیین آن کتاب الهی بعد از رسول خدا (ص) بوده است. نقل های متنوعی از ایشان در ابواب گوناگون فقهی برجای مانده است که نشان دهنده دیدگاه های حضرت در مورد آیات فقهی است.بر اساس روایات، علی (ع) در موضوعات مختلف احکام توصیه ها و تبیین هایی داشته است که مراجعه به کتب تفسیری، مخصوصا تفاسیر روایی، صحت این ادعا را اثبات می کند. علی (ع) در سخنان خود به تفسیر آیات مرتبط با طهارت، نماز، زکات، خمس، روزه، حج، و جهاد پرداخته است که از فروع دین اند. علاوه بر این، در میان بیانات ایشان به برخی دیگر از مباحث تفسیری در برخی معاملات و عقود مثل دین، وصیت، نذر، قسم، نکاح، و طلاق پرداخته شده است. حضرت امیر (ع) به اموری مثل اطعمه و اشربه، ارث، حدود، قصاص، و قضا نیز می پردازند که از مباحث فقهی هستند. این مقاله به تحلیل و بررسی روایات مربوط به احکام از دیدگاه علی (ع) می پردازد.

شورا از اصول بدیهی و ضروری اسلام است که در اداره امور جامعه و تحکیم روابط اجتماعی نقشی به سزا دارد. این امر مهم و حیاتی را ضوابط و معیارهایی است که رعایت آنها آدمی را در تصمیم گیری ها از خطا و لغزش مصون می دارد و تلاش وی را در دفع مضار و جلب منافع و مصالح عمومی به نتیجه می رساند. از این رو، هیچ کس از مشورت جویی و نظرخواهی و بهره گیری از آرا و افکار و تجارب مشاوران متعهد و متخصص بی نیاز نیست. علاوه بر آیات صریح قرآن کریم درباره شورا و مشورت و ترغیب بدان، در تعالیم پیشوایان معصوم، به ویژه امام علی (ع)، بدین مهم از زوایای گوناگون پرداخته شده و از اصول و آداب آن به طرزی بدیع سخن رفته که در خور مطالعه و بررسی دقیق و همه جانبه است. در این مقاله با تاکید بر عظمت اندیشه ملکوتی حضرت علی (ع) و تفوق آن بر افکار و آرای بشری تلاش شده است به مبانی شورا در اندیشه علوی، با محتوا و اهدافی متعالی، توجه شود. بدین منظور، طرحی در تطبیق نظریات امام (ع) با آیات شورا ارائه شده و در آن از اهمیت و ضرورت، فواید و آثار، اصالت و حجیت و نیز حدود و جایگاه مشورت سخن به میان آمده و سپس جنبه های ایجابی و سلبی آن در طیفی وسیع تبیین شده است که در واقع انسان شناسی شورا از دیدگاه امام علی (ع) را تداعی می کند.

در این تحقیق نشان داده شده است که حضرت علی (ع) پس از انتخاب کارگزاران خود، مستقیم و بلاواسطه بر آنها نظارت می کردند و آنان را از هر گونه کوتاهی در انجام وظایف محوله بر حذر می داشتند. به نظر آن حضرت، بی توجهی در امور سبب می شود که حکومت ها پس از مدتی به واسطه فسادهای مالی، اداری، اخلاقی، ... در سراشیبی انحطاط و سقوط بیفتند. در نگاه ایشان، اهمیت کارگزاران حکومتی چنان است که هر جامعه ای برای آنکه بتواند روی سعادت ببیند و امور آن اصلاح شود، باید از کارگزاران لایق و متعهد بهره گیرد. در اهمیت نقش کارگزاران در ثبات یک نظام همین بس که ضعف کارگزاران آن نظام سیاسی حتی در مواردی که مشروعیت اولیه داشته است - همانند کشورهایی که با رای مردم بر سر کار آمده اند - موجب زوال آن مشروعیت شده است، بر عکس، گاه یک نظام فاقد مشروعیت اولیه همانند کشورهایی که با کودتا روی کار آمده اند توانسته است به دلیل توانمندی کارگزاران و مدیران به مرور زمان مقبولیت و مشروعیت مردمی کسب کند. بنابراین، دوام و قوام حکومت ها قبل از هر چیز به نقش کارگزاران حکومتی بستگی دارد.

قرآن کریم، پس از نزول، تاثیر فراوانی بر ادبیات و فرهنگ ادبی عرب داشته است و میزان این تاثیر، معیاری برای ارزیابی متون محسوب می شود. این تاثیر از دو جنبه قابل بررسی است: 1. مفاهیم که موجب غنای معنا می شود 2. شکل و ساختار که موجب زیبایی متون می شود، و بی گمان به دلیل همراهی مداوم علی (ع) با پیامبر (ص)، اثر حقیقی قرآن در کلام عربی بر زبان و کلام علی (ع) بوده و آنچه از مجموع کلام ایشان در نهج البلاغه به ما رسیده، از بارزترین تجلیات قرآن در ادب عربی هم در مفهوم و هم در ساختار است و این امر موجب شده که علی (ع) امام و پیشوای فصیحان و سرور بلیغان و کلامش (نهج البلاغه) پایین تر از کلام خالق و برتر از کلام مخلوق باشد.در این مقاله با مقایسه نمونه هایی از آیات قرآن و کلام علی (ع) تاثیر آیات قرآن از جنبه ساختاری به ویژه در گزینش مفردات و ساختار جملات بررسی شده است.

تابلوهای زیبای تشبیهی نهج البلاغه، از طرح های ابتکاری، رنگ آمیزی متنوع، وسعت و عمق بینش، مناظر پویا و پر تحرک، دقت و ظرافت، هماهنگی و تناسب شگفت آور، موسیقی سحرانگیز، وحدت و انسجام فوق العاده ای تشکیل شده که از خیالی قوی و عمیق و عاطفه ای جوشان و صادق و اندیشه ای غنی و خلاق سرچشمه گرفته است. از مهم ترین زوایای هنر امام (ع) در استفاده از تشبیه این است که ایشان مفاهیم مهم و اندرزهای انسانی را با استفاده از تشبیه در اختیار درک و فهم مخاطب قرار می دهد. قرآن کریم، اهل بیت، اسلام، دنیا و متعلقاتش، تقوا و طاعت الهی، موضوعاتی هستند که بیشترین تشبیهات را به خود اختصاص داده اند. هنر و ادبیات امام (ع) و از جمله تصاویر ادبی وی برای خود هنر و ادبیات نیست و همه وجود ایشان در خدمت انسان سازی، هدایت گری و ارشاد و نجات مردم است.

یکی از کارهای مهم عالمان تصوف و عرفان اسلامی، تدوین و نوشتن کتاب هایی برای آموزش یا پاسخ به سوالات مریدان و رهروان و در مجموع برای راهنمایی اهل طریقت و جویندگان این راه بوده است. در این کتاب ها بنا به اعتقاد نویسنده و سلیقه او، مباحث مهم اصولی و عملی عرفان و نیز سرگذشت ها و سخنان بزرگان و پیشوایان طریقت گردآوری می شده است.کشف المحجوب هجویری غزنوی، نخستین متن تالیفی به زبان فارسی در زمینه های گوناگون عرفان است. این کتاب در واقع دائره المعارفی از مباحث، اصول، اندیشه ها و اصطلاحات عرفانی است که مولف در کتاب خود گرد آورده است. هجویری خود از عالمان و دانایان عامل بوده است. یکی از موضوعات و مبناهای مهم در کتاب، سیره و سخنان حضرت علی (ع) و ائمه اهل بیت (ع) است که همراه با توصیف سیمای نورانی آن بزرگان در متن آمده است. سیره علوی و زندگی و گفتار امیرالمومنین و فرزندان پاکش، منبع الهام بخش و اسوه کردار کسانی است که می خواهند دل از دنیا بکنند و تهذیب نفس و خدمت برای رضای حق را در پیش بگیرند. در واقع علمای عرفان و تصوف به پیروی از سنت حضرت رسول (ص) و صحابه، به ویژه اهل بیت (ع)، زندگی، سیره و سخنان آن بزرگان را سرمشق خود قرار می داده اند.در این مقاله، سیما، سیره و سخنان ائمه اهل بیت از امام علی (ع) تا امام صادق (ع) و نحوه پرداختن به آن و نیز بهره های معنوی آن و موضوعات مهمی چون نماز، ایثار، نحوه پوشش، ... بررسی شده است.

سخن گفتن از شخصیت واقعی امیرالمومنین (ع) و معرفی حقیقی آن حضرت، برای همگان امری بس دشوار، بلکه ناممکن است و تنها کسانی می توانند به معرفی شخصیتی چون علی (ع) بپردازند که از همه ابعاد وجودی اش اطلاع کامل داشته باشند. در گردونه هستی، جز خدا و پیامبر (ص) کسی را نمی توان یافت که به درستی چنین احاطه ای داشته باشد، چنان که پیامبر (ص) کسی را نمی توان یافت که به درستی چنین احاطه ای داشته باشد، چنان که پیامبر (ص) نسبت به آن حضرت فرمود: «... و لا عرفک الا اله و انا» و نیز فرمود: «... له ]علی[ حق لا یعلمه الا اله و انا». این سخن بلند نبوی (ص) درباره علی (ع) که فرمود: «علی مع القرآن و القرآن مع علی: علی با قرآن است و قرآن با علی است» در همین باره بررسی می شود. سخنی که حکایت از دو ویژگی مهم و رفیع علوی دارد: یکی همراهی علی (ع) با قرآن، و دیگری معیت قرآن با علی (ع). با توجه به اهمیت موضوع، نگارنده در صدد تبیین این حدیث شریف برآمده است.وی در ابتدا، معیت را طرح و پس از ماخذشناسی این حدیث در منابع شیعه و اهل سنت به شرح معیت از دیدگاه لغت و اصطلاح می پردازد، سپس به نوع معیت در عوالم مختلف اشاره می کند، بدین معنی که معیت علی (ع) و قرآن هم می تواند در عالم ملک محقق شود و هم در عالم ملکوت تحقق یابد.مقاله حاضر پس از تفسیر معیت در عالم ملک و بیان وجوهی به عنوان تفسیر آن، از جمله: معیت علی (ع) و قرآن در هدایت، علی (ع) و قرآن یاریگر یکدیگر، معیت علی (ع) و قرآن در دلالت، یگانگی علی (ع) و قرآن در اقتدا، معیت به رابطه، یعنی رابطه علی (ع) با قرآن رابطه قیم با متولی علیه است، ارتباط علی (ع) با قرآن، هماهنند ربط عالم به معلوم است و بالاخره علی (ع) و قرآن معرف یکدیگرند.در انتها به عنوان یکی از معانی معیت، به معرفی متقابل قرآن و علی (ع) می پردازد.

تبیین مفهوم کانونی عدالت در فلسفه سیاسی غرب، وامدار اندیشمندان بزرگی چون افلاطون است، همچنان که مبنای نظریه پردازی افلاطون و طرح مدینه فاضله وی، موضوع عدالت و طراحی جامعه عدالت محور و آرمانی است تا عالم مثالی در زمین محقق شود. از آنجا که نظریه عدالت افلاطونی دارای ایرادهای فراوانی است، این نوشتار با تاکید بر سترگی اندیشه های امام علی (ع) و سرآمدی آن بر کلیه مکاتب و آرا بشری، بر آن است که مفهوم عدالت را در اندیشه علوی، با محتوا و اهدافی متعالی، کامل تر و عملی تر و به نحوی گسترده تر در قیاس با اندیشه افلاطون، مطرح کند، چرا که اندیشه عدالت علوی از ضعف ها و نقایص متعدد نظریه عدالت افلاطونی کاملا مبراست و دارای ریشه و مبنای الهی و ایمانی است و با مفهومی عینی، ملموس، مصداق پذیر و شریعت مدار و ابزاری در جهت نیل به سعادت و رستگاری الهی از طریق کسب ملکات فاضله و انجام ارادی افعال خیر می باشد. عدالت علوی فاقد وجه متصلب و تک گفتاری بوده و خصلتی آرمان گرایانه و ظلم ستیز دارد و مبنای تعیین عدالت و استحقاق، نزد آن، شریعت الهی است و بر خلاف صبغه فردی و جبرگرای عدالت افلاطونی، دارای وجه غالب عدالت اجتماعی است و بر مبنای آن، امکان ارتقاء در سلسله مراتب اجتماعی بر اساس شایسته سالاری و میزان انجام تکالیف برای همگان وجود دارد.

مردم کوفه در طول خلافت امیرالمومنین علی (ع) نقش مهمی در تاریخ خلافت اسلامی ایفا نمودند. مساله اساسی که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است، شناخت دلایل حمایت اهل کوفه از امام (ع) در برهه هایی از خلافت وی و بررسی عوامل تداوم نیافتن آن توسط گروه هایی از مردم این شهر است. سوالات پژوهش عبارتند از:1- تداوم نیافتن حمایت از امام (ع)، ریشه در چه عواملی داشت؟2- آیا عدالت امام با مناسبات اجتماعی - اقتصادی موجود، هماهنگی داشت؟3- نقش رهبران شیعه و متقابلا اشراف کوفه در روابط اهل کوفه با امام چه بود؟مدعای اساسی مقاله در این نکته است که تداوم نظام اجتماعی جاهلی قبایل، تکیه بر رهبری اشراف، بی توجهی به ولایت و رهبری امام و نبود انسجام لازم در شهر کوفه، در نهایت موجب شد تا تلاش های امیرالمومنین و یارانش در کوفه با مشکلات متعددی مواجه گردد و این روند، منتهی به شهادت امام شود.