جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خدای متعال در قرآن (آیه 30 انبیاء و 45 نور) خلقت هر موجود زنده‌ای را از «ماء» دانسته است. مترجمان و مفسران این کلمه را به آب (یا به شکل ترکیب هیدروژن و اکسیژن و یا مایع حاوی نطفه) ترجمه و تفسیر کرده‌اند. از آن جا که بسیاری از موجودات زنده، مانند فرشتگان، پریان، حضرت آدم و عیسی و پرندگان خلق شده به دست آن حضرت، آفریدۀ از آب نیستند و از طرفی گیاهان و بسیاری از حیوانات از طریق نطفه ایجاد نشده‌اند، مفسران ناگزیر شده‌اند عبارت «کل شیء حی» را در این آیه محدود سازند و به دلایل مختلف، موجودات یادشده را از شمول این آیه خارج سازند. در ضمن گرچه بسیاری از مفسران، خلقت موجودات زندۀ انتخاب شده را از آب دانسته‌اند، ولی در توضیح سخن خود نتوانسته‌اند پایبند به آن باقی بمانند و معنای آیه را تغییر داده و حیات موجودات را وابسته به آب دانسته‌اند و در عمل، معنای منتخب خود را تغییر داده‌اند. با بررسی دقیق روایات، به دست می‌آید که منظور از ماء، مادۀ اولیه آفرینش است که بسیار لطیف می‌باشد و خدای متعال همۀ موجودات دنیوی و اخروی را از آن آفریده است. با چنین رویکردی، نباید اسم خاص ماء در این دو آیه و برخی از روایات به آب ترجمه شود؛ آنگاه آفریده شدن هر موجود زنده‌ای از ماء، به راحتی توجیه می‌گردد و نیازی به محدود ساختن عبارت «کل شیء حیّ» و خروج از ظاهر آیه نیست و مفسر می‌تواند پایبند به ترجمه خود باقی بماند و در شرح سخن خویش از ترجمۀ اولیه خود رویگردان نشود.

این مقاله در بارۀ یکی از احادیث امام کاظم در بارۀ نصّ بر امامت امام رضا؟عهما؟ است که منابع حدیثی معتبر شیعی آن را به دو صورت ثبت کرده‌اند: «نحلته کنیتی» و «نحلته کتبی». نگارندۀ مقاله، منابع هر دو نقل را آورده، و برای تأیید هر کدام، دلائلی ذکر می‌کند. در نهایت به احتمال زیاد، نقل دوم را ترجیح می‌دهد.

نگارنده جایگاه اسماء و صفات الهی در معرفت خداوند متعال را تبیین می‌کند. بدین روی، بیان می‌دارد که صفت و اسم، شباهت‌ها و تمایزهایی دارند، ولی همگی مخلوق خدایند تا بشر را به معرفت خدا برسانند. البته به دلیل تنزیه خداوند حکیم از حدّ تعطیل و حدّ تشبیه، اسماء و صفات با مفاهیم عامّ خود، اشاره دارند به خدایی که منزّه از اشارۀ مخلوق است. ولی در همین جایگاه، جز به تعیین خداوند، نمی‌توان آنها را باب معرفت خداوند دانست. بعثت انبیاء نیز در این راستا اهمیت دارد. نقد برخی ازدیدگاه‌های مکاتب بشری در باب توحید نیز در ضمن مباحث مقاله آمده است.

رابطه میان اخلاق و دین به ویژه پس از سکولاریزه شدن جوامع غربی و دین زدایی‌های اجتماعی مورد بررسی‌های متعددی واقع شده است. این ارتباط از جهاتی چون معنا شناختی، وجود شناختی، تاریخی و غیره قابل بررسی است. ظاهر امر آن است که اصل رابطه تاریخی میان دین و اخلاق مورد وفاق عموم فیلسوفان و اندیشمندان است. در عین حال چگونگیِ این ارتباط محل سؤال و بررسی برخی از اندیشمندان می‌باشد. برخی از معاصران ضمن پذیرش اصل ارتباط تاریخی میان دین و اخلاق، منکر ارتباط منطقی میان این دو شده‌اند و از این رهگذر اخلاق را مستقل از دین غیر استوار بر پایه‌های دینی قلمداد کرده‌اند. ابوالقاسم فنایی در کتاب «دین در ترازوی اخلاق» ضمن پذیرش ارتباط تاریخی عمیق دین و اخلاق مدعی است این ارتباط، ارتباط منطقی نبوده و نمی‌تواند دلیل استواری اخلاق بر مبانی دینی باشد. ایشان در مسیر اثبات مدعای خویش به نقد دیدگاه دو فیلسوف اخلاق (آنسکوم و مک اینتایر) پرداخته است. در این جستار کوشیده ایم تا ادعاهای ایشان در ارتباط تاریخی اخلاق و دین را مورد نقد و بررسی قرار دهیم. شیوه نقد، تاریخی و تحلیلی است. در نوشتار حاضر نشان داده ایم که برداشت ابوالقاسم فنایی از دیدگاه‌های فلاسفه اخلاق برداشت کاملی نبوده و انتقادات ایشان بر دیدگاه آنسکوم و مک اینتایر روا نیست. از این روی مدعای نویسنده در استقلال اخلاق از دین در رویکرد تاریخی بدون دلیل باقی مانده است. هم چنین با بیان شواهد تاریخی روشن شده که ارتباط تاریخی میان اخلاق و دین خیلی عمیق‌تر از آن است که نویسنده بدان معتقد است و بیان شده که کشف ارتباط منطقی از ارتباط تاریخی، توقع بجایی نیست؛ چراکه هر کدام از آنها به صورت مستقل محل بحث علمی هستند.

روش و شیوه امام باقر؟ع؟ همانند دیگر حضرات معصوم؟عهم؟ در الگوسازی قولی و فعلی شیعیان نقش اساسی دارد. به نظر می‌رسد با تحلیل احتجاجات ایشان در حدیثی از باب الحجه اصول کافی بر اساس نظریه‌های زبان شناسی، بتوان به بینش‌های جدیدی دست یافت. این نوشتار طبق نظریه کنش گفتار جان سرل می‌باشد. این نظریه در تکوین تحلیل گفتمان نقش ویژه‌ای داشته است. از دیدگاه جان سرل کنش گفتاری به بخش‌های اظهاری، ترغیبی، عاطفی، تعهدی و اعلامی تقسیم می‌شود. بررسی نشان می‌دهد که در احتجاجات امام باقر؟ع؟ کنش اظهاری بیش از دیگر کنش هاست و کنش‌های دیگر به مراتب خیلی کمتر به کار رفته است. به عبارتی متن حدیث ابتدا در بیان واقعیت و سپس ترغیب حضرت برای تشویق مخاطب در امر حجت الهی و اعلام شرایط پذیرش یا عدم پذیرش امر امامت بیشترین کاربرد را داشته است. تطابق بافت موقعیتی حدیث با انواع کنش‌های به کار رفته در متن، قدرت بالای مخاطب شناسی و درک عمیق آن بزرگوار از بافت موقعیتی را نشان می‌دهد، چرا که گفتار امام، درحقیقت واکنش ایشان در برابر انحراف جامعه اسلامی در امر حجت الهی و سیاستهای غلط و سودجویانه حکومت اموی است. شیوه استفاده در این تحقیق توصیفی، تحلیلی به صورت تحلیل محتوا (گفتمان) است. واحد تحلیل، جمله قرار گرفته است و ابزار تحقیق کتابخانه‌ای می‌باشد.

نقل گرایی افراطی برخی از اخباریان و کم رنگ شمردن جایگاه عقل توسط برخی از ایشان، سبب شده تا این مکتب متهم به عقل گریزی گردد و تصوّر اوّلیه از اندیشۀ آنان این باشد که اخباریان عقل را به کلّی حجت نمی‌شمارند. از سوی دیگر انتقادات مبنایی میرزا مهدی اصفهانی _ به عنوان مؤسس مکتب معارفی خراسان_ به مفهوم شناسی عقل فلسفی سبب شده تا برخی آن را در کنار اخباریان در یک جبهه و در مقابل اندیشۀ اصولی قرار دهند و هر دو را منکر حجت عقل به شمار آورند، تا جایی که برخی مکتب معارفی خراسان را اخباری یا نواخباری خوانده‌اند. این مقاله بر آن است که با استفاده از منابع دسته اوّل ابتدا دیدگاه این سه مکتب را در خصوص حجیت عقل به درستی تبیین کند و سپس رابطۀ بین این سه دیدگاه و نقدهایی را که هر یک از این مکاتب بر دیگری دارند، طرح و نقد نماید.

یکی از گویندگان در بارۀ معنای ایمان به غیب در آیۀ «ٱَلݧݩَّذٖینَ یݦݩُؤݨْمݫِںݧݩݐُونَ بِالْغَیْبِ» (بقره: 3) نکاتی گفته است، به این مضمون که مراد از آن، ایمان به حقایق پنهانی و فراتر از احساس بشر نیست، بلکه به معنای ایمان آوردن در پنهانی است. گوینده، که کلمۀ «بالغیب» را در این آیه قید می‌داند، به آیات دیگر استناد کرده است. نگارنده این مقاله کلام گوینده را به پنج بخش تقسیم کرده و در هر بخش بر اساس قواعد ادبی، روشهای مقبول در تفسیر و نیز کلام مفسّران، خطا در کلام گوینده را نشان داده و به این نتیجه می‌رسد که مراد آیه، ایمان به حقایق غیبی و فراتر از ادراک حسّی بشر است.

ایـن مقالـه بـا روش تحلیـل محتـوا و تاریخـی در پـی دسـتیابی بـه روش تفسـیری جابربـن عبـداللَّه انصـاری اسـت. بـدون اینکـه در پـی اسـتقراء همـه روایات تفسـیری جابر باشـد، بلکه تنهـا بـه روایـات جابـر در تفسـیر مجمـع البیان و برخی دیگـر از احادیث او اکتفا کرده اسـت. بر سـلبی» در تفسـیر نبوده اسـت و روایات تفسـیری جابر چند ِـش ایـن اسـاس، جـ ِ زء جریـان «گرای گونـه اسـت: بیـان معانـی واژه هـا، شـأن نـزول آیـات، تعییـن مصـداق آیه، تفسـیر و توضیـح آیه، بیـان بطـون آیـه، علـوم قـرآن، احـکام فقهـی و عبـادات. همچنیـن روایاتـی از او کـه در زمینـۀ تاریـخ، فضـال سـورهها و فضائـل اهـل بیـت اسـت و بـرای تفسـیر قرآن مفید اسـت. شـرح حال مختصـر جابـر و فرازهـای مهـم آن، جایـگاه جابـر نزد پیامبـر و اهل بیت و گـزارش دیدگاه منابع رجالـی شـیعه و سـنی در بـارۀ جابـر، نیـز در مقالـه آمده اسـت

حدیـث لـوح جابـر، یکـی از احادیـث مشـهوری اسـت کـه پیوسـته مـورد توجـه و اسـتناد علمـای امامیـه در اثبـات امامـت امامـان دوازده گانـه بـوده اسـت. بـا ایـن وصف، اشـکالت و شـبهاتی بـه ایـن روایـت وارد شـده و برخـی در صـدد انـکار آن و جعلـی شـمردن آن بـر آمدهانـد. نوشـتار حاضـر در صـدد بررسـی وضعیـت سـندی ایـن روایـت اسـت. بـه ایـن منظـور ابتـدا گزارشـهای متعـدد از ایـن روایـت شناسـایی شـده و در ادامـه، سـندهای آنهـا بررسـی شـده اسـت. بر این اسـاس هرچند تعدادی از گزارشـهای 9گانه و اسـناد 22گانه این روایت از نظر سـندی ضعیف شـمرده میشـوند، اما عاوه بر صحت سـند برخی از این گزارشـها، شـواهد و قرائـن متعـدد دیگـری باعـث حصـول اطمینـان نسـبت بـه ایـن روایـت میشـوند

بعـد از رحلـت پیامبـر؟ص؟ گروهـی از انصـار در سـقیفه گـرد آمدنـد و از رهبـری جامعـه و تعییـن جانشـین پیامبـر؟ص؟ سـخن گفتنـد کـه بـه نظـر میرسـد طرح چنین سـخنانی از سـوی انصـار در آن سـاعات، واکنشـی در مقابلـه بـا برخـی اقدامـات مهاجـران بـود. چـرا کـه آنـان بـا قرائنـی پـی بـرده بودنـد کـه گروهـی از مهاجران قصد تسـلط بر قـدرت را دارنـد و انصار با تجمع در سـقیفه قصـد پیشـگیری داشـتند. البتـه آنچـه انصـار را بـه ایـن اقـدام نسـنجیده واداشـت تـرس همـراه بـا رقابـت بـا قریـش بـوده اسـت. اگـر چـه خدمـات انصـار در کمـک بـه اعتـای اسـام در عصـر پیامبـر اعظـم؟ص؟ نیـز میتوانـد از جملـه دلیـل توجـه آنـان بـه حکومـت باشـد. همچنیـن بـا مـرور متـون تاریخـی مربـوط بـه سـقیفه بایسـتی گفـت بسـیاری از انصار شـاخص طرفـدار امـام علـی؟ع؟ ماننـد جابـر بـن عبـداللَّه انصـاری در سـقیفه حضـور نداشـتند. هـدف ایـن پژوهـش بررسـی جوانـب متعـدد علـل تجمـع انصـار در سـقیفه و تحلیـل آن اسـت کـه بـا اسـتفاده از متـون تاریخـی دسـت اول و تحلیـل پژوهشهـای جدیـد انجـام شـده اسـت