جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از پربسامدترین مضامین قرآنی در ادبیات فارسی بعد از داستان حضرت یوسف داستان حضرت عیسی است که در قرآن کریم و اناجیل مقدس با روایتی همسان آمده و در شعر فارسی بازتاب گسترده ای یافته است. کمتر شاعری است که از تلمیحات داستان حضرت عیسی سود نجسته و آن را مضمون مایه شعر خویش قرار نداده باشد. تلمیحات داستان حضرت عیسی گاه به صورت مستقل و گاه در کنار پیامبران دیگر تصاویر شاعرانه ای را پدید آورده است. در این مقاله فقط به مضامینی پرداخته می شود که با داستان حضرت یحیی (ع) اشتراک داشته و در شعر فارسی نیز انعکاس یافته است.

کلمات و تعابیری که در گویش ها رایج است، به حل بسیاری از مشکلات متون ادبی کمک می کند. در آثار گذشته، از جمله تاریخ بیهقی عباراتی پیدا می شود که معنای آن برای بیشتر اهل خراسان روشن و بدون ابهام است؛ در حالی که توضیحات شروح گوناگون باعث اشتباه یا ابهام در معنای برخی از این کلمات یا عبارت شده است.در معنای بعضی از کلمه ها نیز تضاد و دوگانگی معنایی هم در شرح های تاریخی بیهقی و هم در فرهنگ های معتبر فارسی دیده می شود که این دو گانگی با توجه به معانی رایج آن ها در گویش ها برطرف شدنی است. در این مقاله، معنای چند واژه که در توضیحات شروح تاریخ بیهقی و در فرهنگ های گذشته فارسی آمده، با معناهای رایج آن ها در گویش ها مقایسه و سرانجام به بیان معنای درست و مناسب این کلمه ها پرداخته شده است.

استاد حسن زاده آملی، ادیب، دانشمند و عارف معاصر دارای تالیفات فراوانی در زمینه های علمی، ادبی، کلامی و فلسفی و عرفانی می باشد. یکی از آثار وی دیوان اشعار است که به سبک شاعران گذشته همچون حافظ، مولوی، شیخ محمود شبستری سروده شده است. قسمت عمده کتاب وی به عرفان عابدانه و عاشقانه و کشف و شهود اختصاص دارد و مبانی آن بر قرآن، حدیث و دستورات شریعت استوار است و انسان از دیدگاه این فقیه عارف، به عنوان قلب آفرینش مورد توجه می باشد. عرفان مطرح شده در اشعار و آثار استاد حسن زاده، عرفان محض نیست بلکه آمیخته با مباحث کلامی و فلسفی نیز می باشد که فهم سخن وی را برای برخی دشوار کرده است.

از آنجا که حسینی هروی پرسش گر سوالات مشهور مطرح در گلشن راز، خود عارفی واقف به مسایل و مبانی عرفانی بوده بررسی غرض یا اهداف او از ارسال این سوالات از سویی و مقایسه میان معتقدات وی با دیدگاههای شبستری از سوی دیگر می تواند راهنمای ما به نکاتی مهم در شناخت همانندیها و تفاوتهای دو نظام عرفانی «محبت محور» و «معرفت مدار» به شرح ذیل باشد:الف – همانندیها: از جمله 1- اعتراف به عجز عقل در وصول به حقیقت برتر 2- تاکید بر شهود و اشراق به عنوان راه اساسی شناخت 3- همانندی عالم صغیر و کبیر 4- طرح انسان به عنوان خلیفه الهی 5- تاکید بر وحدت و فنا و بقا 6- پرهیز از حلول و اتحاد و...ب – تفاوتها: 1- طرح قلب در مقابل عقل در قبال طرح عشق در مقابل عقل 2- تاکید بیشتر بر معارف نظری یا عرفان عملی 3- دیدگاه وجودی در برابر دیدگاه شهودی 4- نظرگاه همه اویی در برابر همه اویی و...

تذکره نویسی یکی از شاخه های رایج در تاریخ ادب فارسی و تذکره، عنوان عمومی کتاب هایی است که شرح احوال شاعران، عارفان یا جماعتی دیگر به همراه نمونه ای از آثار و سخنان هر کدام، به طور سنتی و بدون رعایت اصول تاریخ نویسی و نقد جدید در آنها درج می شود.یکی از دوره های درخشان و پررونق تذکره نگاری، عصر قاجاریه است. در این دوره، تدوین شرح حال شاعران، معیاری برای سنجش مایه های ذوق و سخن شناسی به شمار می رود.«بیان المحمود» عنوان یکی از تذکره های عصر قاجار است که به همت محمود میرزا قاجار چهاردهمین فرزند فتحعلی شاه و مولف تذکره الشعرای سفینه المحمود تدوین شده است.نسخه خطی این کتاب در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تبریز نگهداری می شود. با توجه به اهمیت تاریخی و ادبی این اثر، در این مقاله ضمن بیان مقدمه ای در تاریخ تذکره نویسی و معرفی ویژگی های این نسخه خطی، بر احیا، تصحیح و نشر یکی از مواریث ادبی کشور تاکید شده است.

در منظومه های حماسی نه تنها مردمان که عناصر طبیعت و موجودات نیز نقشی به سزا ایفا می کنند و بخش عمده ای از اساطیر، آداب و باورها را بازتاب می دهند. از میان جانوران، «گرگ» یکی از نقش آفرینان است که در شاهنامه فردوسی بارها از آن نام برده شده و مضامین و بن مایه هایی را به خود اختصاص داده است. اما روشن است که همه مضامین مربوط به گرگ از شاهنامه بر نمی آید و استقصای تام در این باره بدون بررسی دیگر منظومه های حماسی، که پس از شاهنامه سروده شده اند، ممکن نیست.برای درک همه مضامین و اشارات مربوط به «گرگ»، بررسی شاهنامه و ده منظومه حماسی پس از آن (بانو گشسپ نامه، برزونامه، بهمن ماه، جهانگیرنامه، سام نامه، شهریارنامه، فرامرز نامه، کک کوهزاد، کوش نامه و گرشاسپ نامه) ضروری می نمود که پس از بررس آن ها، مهم ترین بن مایه های اساطیری و حماسی این جانور استخراج، طبقه بندی و تحلیل گردید. این بن مایه ها عبارت است از: اهریمنی بودن، سکونت در غار (جهان زیرین)، مردارخواری، سخندانی، تیرگی پوست، سروداشتن، سوار شدن پهلوان بر گرگ، توتم گرگ، پرورش کودک با شیر گرگ، گرگ کشی یلان، پیکرگردانی به سیمای گرگ، گرگ و گرگساران، و گرگ و انجمن مردان.

این تحقیق می کوشد ساختار تصریفی کلمه را در زبان فارسی به شیوه ای نظام مند توصیف کند و با شناسایی عناصر تصریفی موجود در ساختمان کلمه، انواع و جایگاه هر کدام و نیز اعتبار جایگاه این عناصر را نشان دهد. تحقیق حاضر یک هدف علمی دارد که آن توصیف بخشی از زبان فارسی است و یک هدف علمی دارد که آن استفاده از نتایج این تحقیق در توسعه فناوری های مربوط به پردازش زبان طبیعی است.

ادبیات داستانی ایران با سید محمدعلی جمال زاده پای در دوران جدیدی گذاشت. داستان های مجموعه «یکی بود و یکی نبود» با نمونه های مشابه و پیشین خود تفاوت های بسیاری در شخصیت پردازی، شیوه های روایی و زبان داشت. هرچند جمال زاده داستان های بلندی نیز نوشته اما توانایی وی بیشتر در داستان کوتاه نمود یافته است. جمال زاده داستان کوتاه نویسی را گامی پیش تر از دهخدا برد. از این روی بیشتر جستارهایی که در مورد داستان های کوتاه جمال زاده به نگارش در آمده بر مضمون و محتوای آنها متمرکز شده است.جمال زاده بیش از سبک و ساختار داستان به موضوع و مضمون آن توجه داشت و به همین جهت کمتر محققی به مباحث منسجم پیرامون امکانات روایی در داستان های کوتاه جمال زاده پرداخته است. در نوشته پیش رو ابتدا به صورت اجمالی، جمال زاده و آثار او را معرفی کرده و سپس بحثی کوتاه را درباره «روایت شناسی» آورده ایم. بخش اصلی این مقاله نیز به روایت شناسی داستان های کوتاه محمدعلی جمال زاده در ساحت های «طرح و پیرنگ»، «شخصیت و شخصیت پردازی»، «زاویه دید»، «شگردهای روایت»، «نحوه آغاز و انجام» و «زبان» اختصاص دارد.مدعای مهم مقاله حاضر آن است که داستان های کوتاه جمال زاده در مرز میان «سنت و نوگرایی» شکل گرفته است. جمال زاده در ادامه نویسندگی اش گرفتار تکرار شد و از شتاب نخستین خود در مسیر «نوآوری» باز ماند.

داستان نویسی هندی به شیوه ای اطلاق می شود که زادگاه آن هندوستان است و اکثر منابع دست اول آن به زبان سانسکریت است. عده ای از محققان بر آن اند که خاستگاه اصلی داستان هندوستان است که از آن جا به دیگر نقاط جهان انتشار یافته است.داستان نویسی هندی ویژگی های بارزی دارد که خصیصه آن شمرده می شود. این ویژگی ها را می توان از دو جهت ظاهر و محتوی بررسی کرد. از حیث ظاهر برجسته ترین ویژگی آن «لایه ای بودن» یا «تودرتویی» است. ویژگی دیگر ظاهری آنان، شکل کلیشه ای و قالبی است. به جهت محتوی نیز وجود حیوانات به طور اعم و تعدادی به طوراخص و نیز نقش برجسته، و البته غالبا منفی زنان، همچنین تناسخ از دیگر ویژگی های داستان نویسی هندی است.

نقل رویا، یکی از روش ها یا ابزارهای مورد استناد عارفان در اثبات نظریه های عرفانی است. از این روش در مسایل و موضوعاتی چون اثبات شان و مرتبه والای عارف، حل مشکلات و یا تایید عقیده، وقوف بر ضمایر، توصیه و راهنمایی و ارشاد و تحول سالک، انکشاف برخی رازها، ارتباط با مردگان، آگاهی از حوادث آتی، اهدای لقب و خرقه در خواب و نظایر آن، در متون عرفانی بهره گیری شده است.در نگاه نقادانه، برخی از این رویاها بسیار شگفت انگیز و در بادی امر غیرقابل قبول می نماید، حال آنکه برخی دیگر را می توان پذیرفت. ولی آنچه در دیدگاه عارفان مهم بوده است نه خود رویا و صحت و سقم آن، بلکه استفاده ای بوده است که در نتیجه گیری های ضروری در جهت اثبات نظریات تعلیمی عارفان می توانست بر آن مترتب باشد.