جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موعودگرایی در اندیشه و عمل سیاسی ایرانیان جایگاه ویژه ای دارد. به اعتباری، می توان یکی از ویژگی های فرهنگ سیاسی ایرانیان را باور به ظهور منجی برای نجات از دشواری های سیاسی و اجتماعی دانست. گویی به رغم گسست ها و چندپارگی ها، نوعی تداوم یا استمرار نیز در تاریخ اندیشه سیاسی ایرانیان در کار بوده است. فرشته زمین ایرانیان در هر عصر درگیر وضعیتی مخاطره آمیز بوده، و در خاک خود امیدهای گوناگون پرورده است. محور این مقاله شرح و تحلیل عناصر موعودباوری و منجی طلبی در دستگاه افسانه پردازی مزدایی ـ ایران شهری است، و تلاش می کنیم تا بهره ها و امکان های موعودباوری ایران شهری را با تکیه بر چهار مقوله «وضعیت مخاطره»، «اصل امید»، «اصل عدالت»، و «وعده دموکراتیک» استخراج کنیم. این تلاش نظری بر استلزامات افق پساسکولار تکیه دارد. می توان دو پرسش را برای پیشبرد مباحث این مقاله مطرح کرد: عناصر موعودباورانه در الهیات سیاسی مزدایی کدام اند؟ در بستر الهیات سیاسی ایرانی، چگونه می توان وعده دموکراتیک را در کنار اصل امید و اصل عدالت پروراند؟

سوال اصلی در این مقاله این است: آیا مذهب می تواند برای افزایش و بهبود کارکرد سرمایه اجتماعی به کار رود و از عوارض منفی سرمایه اجتماعی بکاهد؟ فرضیه نگارندگان این است که اصول سرمایه اجتماعی اسلامی باعث می شود که ویژگی های خاصی بر روابط موجد سرمایه اجتماعی حاکم شود و در نتیجه، بسیاری از کژکارکردهای سرمایه اجتماعی خنثی شود.این مقاله با روش تطبیقی، ابتدا مفهوم سرمایه اجتماعی و کژکارکردهای آن را بررسی می کند و سپس، اصولی را که اسلام در مورد روابط اجتماعی توصیه کرده است در حکم روشی برای بهبود سرمایه اجتماعی معرفی می کند. در این نوشتار، پیشنهاد می شود که آموزه های اسلامی به کار گرفته شود تا از عوارض نامطلوب سرمایه اجتماعی کاسته شود.

امام خمینی (ره) عالمی شیعی است که با فهم عمیق از آموزه های دینی، مبانی فکری خود را در قالب یک مدل حکومتی با عنوان «جمهوری اسلامی» پیاده کرد. اندیشه های امام مبتنی بر بنیان های دینی و قرآنی و فقه جواهری امام جعفرصادق (ع) است و تاثیری عمیق و ماندگار در تاریخ تحولات ایران داشته و دارد.در این مقاله، با بازخوانی اندیشه سیاسی امام خمینی، ضمن برشمردن برخی نوآوری های ایشان در اندیشه سیاسی، نسبت این اندیشه با اندیشه های اصلاح گرایانه و همچنین، اصول گرایانه بررسی می شود و در نظر داریم از مدل اندیشه سیاسی امام خمینی با عنوان «اصلاح گرایانه متکاملی» که در اصلاحات اصولی ریشه دارد، در قبال نظریات فوق دفاع کنیم.

یکی از مولفه های اصلی هر ایدئولوژی انسان شناسی آن است. ایدئولوژی های سیاسی از حیث این که مجموعه ای از آموزه های سیاسی معطوف به عمل و بر مبنای عقل اند که به منظور ایجاد تغییر و تصرف در اجتماع و ارکان آن در اراده نفسانی بشر شکل گرفته اند قسمت عمده ای از مباحث خود را بر انسان شناسی سیاسی متمرکز کرده اند، خاصه در دنیای معاصر که علاوه بر گسترده شدن ابعاد آن، صبغه استراتژیک نیز پیدا کرده است. امروزه انسان شناسی شاخه ای علمی است که به تمام مسائل انسان، از رفتار اجتماعی گرفته تا هنر، مذهب و اخلاق، می پردازد و مهم تر از آن ـ آنچه در این جا مد نظر ماست ـ نگاه و رویکرد فلسفه یا ایدئولوژی سیاسی به انسان به عنوان اشرف موجودات در کره خاکی است.از منظر سیاست، در کنار مولفه هایی چون هستی شناسی، معرفت شناسی و فرجام شناسی، هر مکتب سیاسی باید تکلیف خود را با «انسان» و ماهیت او مشخص کند تا بر مبنای این شناخت بتواند رابطه انسان و سیاست را در نیل به کارویژه ای که ایدئولوژی آن را تجویز کرده است تبیین و تشریح کند.در این مقاله سعی شده است تا با تبیین مبانی مکاتب و ایدئولوژی های عمده سیاسی معاصر و افزودن رویکرد الهی و فرامادی اسلام به ایدئولوژی های مادی و دنیامدار یادشده، ابعاد گوناگون رابطه شناخت انسان با سیاست از منظر این ایدئولوژی ها به بحث گذاشته شود و گامی در حوزه مطالعات نظری تطبیقی برداشته شود.

نگارش این مقاله با هدف یافتن پاسخی به این پرسش است که احکام حکومتی چه جایگاهی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دارد. از آن جا که قانون اساسی مبنای حقوقی اداره کشور است و حکم حکومتی به مثابه ابزاری برای کارآمدی و نیل به اهداف نظام در اختیار مدیریت عالی گذاشته شده، فرضیه پژوهش این است که قانون اساسی متکی بر احکام حکومتی است و انفاذ و کارآمدی اش مرهون آن و تبیین فرضیه پژوهش. این نوشته یک مقدمه، هشت بخش و یک نتیجه گیری دارد. با توجه به ربط وثیق قانون اساسی، احکام حکومتی، مدیریت، و کارآمدی با یکدیگر، در مقدمه و پنج قسمت اول مقاله مباحث کارآمدی و مدیریت و اهداف نظام، احکام حکومتی، مصلحت، گستره اختیارات ولایت فقیه و مصلحت شناسی بررسی شده اند، تا در سه قسمت پایانی آن، با عناوین احکام حکومتی و قانون اساسی، ولایت فقیه و قانون اساسی، و جایگاه احکام حکومتی در قانون اساسی، تبیین فرضیه پژوهش تکمیل شود و سوال اصلی پاسخ خود را بیابد. نتیجه گیری تحقق این هدف را به اختصار بیان می کند.

معمولا عالمان دینی متاثر از مبانی دین شناختی و نیز شرایط اجتماعی ـ سیاسی که در آن به سر می برند، نگرش های متفاوتی به عرصه سیاست پیدا می کنند. برخی نگرش سلبی به سیاست دارند و به جریان زندگی سیاسی شیعیان در عصر غیبت اعتقاد ندارند و پاره ای دیگر با نگرشی ایجابی به سیاست، معتقد به اقامه وظایف امام معصوم (ع) در کلیت عصر غیبت اند. آیت الله تبریزی از جمله عالمان سنتی است که نگرشی ایجابی به سیاست در سال های پیش از ظهور دارد، اما برخلاف کسانی که به ادله ولایت فقیه تمسک می کنند از مسیر دیگری حق فقیه در اقامه حکومت اسلامی را به رسمیت می شناسد.

پدیده اسلام هراسی حاکی از نوعی تصور بدبینانه و نفرت از اسلام و مسلمانان است که به بروز رفتارهای تبعیض آمیز و آزاردهنده علیه آن ها منجر می شود. اگرچه این پدیده در گذشته های دور ریشه دارد، با گذشت زمان و به خصوص طی سده های اخیر با مسائل و موضوعات تازه ای همراه شده است. طی سال های پس از 11 سپتامبر 2001 مصادیق اسلام هراسی و اسلام ستیزی در جهان غرب افزایش محسوسی داشته است. بسیاری از فعالان سیاسی و رسانه های غربی از حملات 11 سپتامبر به مثابه ابزاری برای ترویج اسلام هراسی استفاده کردند. مسیحیان راست آمریکا یکی از گروه های فعال در این زمینه بودند. به رغم این که جریان های مختلف اسلام گرا غالبا مخالف حملات القاعده بوده اند، مداخلات مکرر دولت های غربی در امور جوامع اسلامی را عامل واکنش های رادیکال القاعده می دانند. جمهوری اسلامی، که از پیشروان مقاومت اسلامی در برابر سلطه گری غرب است، ضمن رد توسل به ابزار ترور، بر آن است که اسلام هراسی پروژه ای برای تسهیل استمرار مداخلات سلطه گرانه قدرت های غربی است.

تاریخ مصر به دلایلی چند، این کشور را همواره مهد چالش ها و کانون رویدادهای تاریخ ساز کرده است. رویدادهای تاریخی مصر را به کانون جریان های نظری و عملی تبدیل کرده است. تشکیل خلافت نیرومند فاطمی، فعالیت و حیات شیعیان، فرهنگ تشیع، تاریخ معاصر حضور شیعیان در مصر، وضعیت کنونی شیعیان مصر، شخصیت های همسو با تشیع، و سازمان های شیعی در این مقاله بررسی شده اند تا به این پرسش اصلی مقاله پاسخ داده شود: شمار (فراوانی) شیعیان مصر چقدر است و جامعه مصر تا چه میزان پذیرای فرهنگ تشیع است؟

در این مقاله برآنیم تا به تاثیر پارادایم کوهن در علوم سیاسی بپردازیم. کوهن، با مطرح کردن پارادایم به منزله باورها و ارزش هایی که اعضای جامعه علمی در آن با یکدیگر شریک اند و نیز در حکم سرمشقی که به حل معماها می پردازد، به نقد دیدگاه های رقیب، یعنی اثبات گرایی و تجربه گرایی، پرداخته است. از سوی دیگر، اندیشمندان علوم سیاسی، با استفاده از پارادایم کوهنی، اولا به پراکندگی مطالعات و فقدان یک پارادایم اشاره و سعی کرده اند تا با استفاده از مفهوم پارادیم به علمی شدن سیاست بپردازند و ثانیا برخی نیز با توجه به آرای کوهن به اندیشه سیاسی پرداخته اند، یعنی نظریه سیاسی برآمده از بحران های سیاسی است.در نقد این دیدگاه اندیشمندان علوم سیاسی می توان گفت آنان به جای توجه به بی قاعد گی های اندیشه و علم، به واقعیت اجتماعی و سیاسی توجه کرده اند. در واقع، تغییر در علم هنجاری ناشی از تغییرات در جهان اجتماع و سیاست است و نه خود علم هنجاری.

برخی از ضروری ترین سوالات سیاسی در خصوص اشخاص، نهادها و نظام سیاسی به حوزه روان شناسی مربوط می شوند و بسیاری از محققان با اتخاذ این رویکرد، به بررسی ابعاد شخصیت و روان کاوی رهبران سیاسی برای تحلیل و بررسی وضعیت گذشته، حال و آینده روی آوردند.نگارنده با تطبیق نظریه روان شناسی کارن هورنای بر رفتار محمدرضا پهلوی، بر این باور است که عوامل ناهمگون محیطی و اجتماعی دوران کودکی محمدرضا شاه، و نگرش سلطه گرایانه و فقدان حمایت و محبت در زندگی منجر به شکل گیری راون رنجوری و اضطراب اساسی وی شد و شخصیت نابهنجار متاثر از گذشته باعث شد تا در دوره حکومت، با خودشیفتگی، تملق دوستی و عقده خودبزرگ بینی، به دنبال سلطه بر دیگران باشد. در نهایت، ضعف شخصیتی وی باعث شد که نتواند با بهره گیری از قدرت موجود داخلی و حمایت های خارجی، نظام شاهنشاهی پهلوی را از فروپاشی نجات دهد.