جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رواداری به معنای تسامح عملی با مخالفان و احترام و به رسمیت شناختن حقوق اجتماعی آنان در این جهان است. این موضوع در حوزه های گوناگونی قابل طرح است؛ و در حوزه ادیان، پیروان ادیان و عقاید گوناگون و متفاوت، اعم از ادیان آسمانی و غیرآسمانی و حتی پیروان مکاتب الحادی را در بر می گیرد. موضع قرآن کریم در این زمینه، شرایط به رسمیت شناختن این حقوق، و شمول آن نسبت به افراد، ادیان و مکاتب گوناگون، و نیز مظاهر آن، از موضوعاتی است که در این جستار به آن پرداخته شده است؛ و در نهایت این فرضیه به اثبات رسیده است که قرآن کریم رواداری و حتی احسان به همه فرزندان آدم علیه السلام را جایز بلکه ممدوح دانسته است؛ و تنها استثنا مستفاد از آیات شریفه، کسانی هستند که با مسلمانان در حال جنگ بوده و محارب با آنان به شمار آیند، یا انسان های ناتوانی را – هر چند غیر مسلمان – تحت ستم شدید قرار داده، آزادی ها و حقوق بنیادین آنان را از ایشان ستانده باشند.

تفسیر اجتماعی را باید یکی از مهم ترین دستاوردهای حوزه تفسیر نگاری در عصر حاضر دانست. شاخصه های اصلی این رویکرد جدیدی تفسیری – که می توان آنها را مبانی نیز نامید – عبارت اند از: نگاه جامع گرایانه به قرآن، عقل گرایی در تفسیر، تاکید بر هدایتگری قرآن و ساده نویسی در تفسیر. مبانی پیش گفته به طور مستقیم یا غیرمستقیم موجب بروز برخی ویژگی های دیگر در تفاسیر اجتماعی شده است که از جمله مهم ترین آنها می توان به ویژگی هایی چون اعتقاد به اصالت قرآن نسبت به دیگر مصادر تشریع، انکار و نکوهش تقلید به ویژه در تفسیر قرآن، کاستن از شأن و حجم تفسیر ماثور، واقع نگری و توجه به نیازهای جامعه، استفاده از زبان ساده و همه فهم در تفسیرنگاری و پرهیز از طرح تفصیلی مباحث ادبی، فقهی و کلامی در تفسیر اشاره کرد.

در این جستار به روش توصیفی و تحلیل اسناد (آیات، روایات، فتاوی، قواعد عربی و منطقی) درباره عنوان محاربه و افساد فی الارض و ارتباط این دو مفهوم کلی و نسبتا کلی اشاره می شود. نخست به تعریف لغوی و اصطلاحی موضوع محاربه، سپس افساد فی الارض می پردازیم وپس از طرح مساله در یک سیر تاریخی، پیشینه این بحث مهم و مساله برانگیز را بررسی می کنیم. در پایان نشان خواهیم داد که محاربه و افساد فی الارض دو مقوله جدا و در عین حال از لحاظ مفهومی در ارتباط با هم هستند. ارتباط این دو مقوله از باب عنوان و معنون است. مجازات محاربه از نوع حد و به تناسب جرم و مجازات است، اما مجازات افساد فی الارض تحت عناوین جدید از نوع تعزیر خواهد بود.

زبانشناسان در موضوع چند معنایی و اشتراک، سخن فراوان گفته اند. قرآن پژوهان اهل سنت چند معنایی را همان اشتراک لفظی دانسته و آن را در شاخه های مختلف علوم عربی واسلامی نظیر علم لغت و منطق و اصول و علوم قرآنی و در واژگان وجوه و نظایر، بررسی کرده اند. متاخرین آنان در بررسی و تحقیق، به فهم روابط متداخل واژگان قرآنی و برخوردهای آنها با هم اهمیت داده و به دلالت عام در وجوه مختلفه واژه ها پی برده اند. از این رو، در پژوهش واژگان وجوه و نظایر، از تنگنای اشتراک لفظی به تاویل آیه یا مجاز و استعاره و... روی آوردند. دیدگاه روشن شیعه، همان اشتراک معنوی است که دستاورد اعجاز قرآن را در ناحیه لفظ و معنی رقم می زند، زیرا هر چه وجه معنایی از واژه، مصداقی برای آن مفهوم کلی است و این با حقیقت کثرت بطون قرآن سازگار است. لذا دیگر نیاز نیست که وجوه مختلف معانی واژگان قرآن را صرفا مجاز گویی یا استعاره و یا توریه و... توجیه کنیم، بلکه حقیقتی است که در مصادیق متعدد خویش ساری است، به صورت انواع دلالت ها که در اصول استنباط و زبان شناسی قرآن مطرح است.

بیان المعانی نخستین تفسیری است که تمامی سوره های قرآن کریم را از منظری تاریخی و بر اساس ترتیب نزول مورد بررسی قرار داده است. عبدالقادر ملاحویش آل غازی، یکی از مفسران معاصر به شیوه عقلی و اجتهادی، بر پایه مصادر متعدد و با عنایت به نظم آیات و مقتضیات نزول به تفسیر آیات قرآن کریم پرداخته است. تحلیل و بررسی روش تفسیری عبدالقادر بن ملاحویش آل غازی از مهم ترین اهداف این نوشتار است. گفتنی است که این تفسیر، برای بسیاری از تفسیر پژوهان ناشناخته مانده است.

معانی القرآن نام اثر محمدباقر بهبودی در ترجمه تفسیری قرآن است. شناخت روش بهبودی در ترجمه، از رهگذر تامل در معانی القرآن و دیگر آثار او همچون تدبری در قرآن، معارف قرآنی، معجزه قرآن و مبارزه با فلسفه شرکت و گزیده های کتب اربعه و پاورقی های بحارالانوار میسر است. بر این اساس، مهم ترین قواعد او در ترجمه قرآن عبارتند از: توجه به تاریخ نزول آیات، فضای نزول، خطاب های صدر آیات، تبعیت از روایات صحیح، مطروح کردن نوآوری های خارج از سنت، پیروی از آیات دیگر، استفاده از قرائن خارجی، توجه به اختلاف قرائات و انتخاب قرائات مطابق با رسم الخط، وجه صحیح عربی و سیاق قرآن، توجه به معنای اصیل کلمات و در نظر گرفتن فنون و قواعد ادبیات عرب. بهبودی در بیان توضیح های اضافی در ترجمه، از کمانک (پرانتز) استفاده نمی کند و مدعی است همچون خود قرآن در ضوابط ترجمه، زبان آیات را به صورت آزاد، به فارسی برگردان می کند. بیان جمله های محذوف معطوف علیه یا مقدر که معادل «ام» است، در ترجمه وی نمود ویژه ای دارد. هم چنین این اثر مشتمل بر آرای تفسیری بهبودی است. در ترجمه و تفسیر او چندان اثری از تاویل های معنوی به چشم نمی خورد، بلکه با رویکرد مادی، در توصیف حوادث، تصویری طبیعی و سلسله وار ارایه می دهد.

برخی از اسامی راویان بر اثر گذشت زمان دچار تغییرات مختلفی شده اند که در دو شیوه تغییرات شکلی و محتوایی جای می گیرند. نام شناسی به منزله علمی که به مطالعه نام ها می پردازد، می تواند راهکار مناسبی برای مطالعه تغییرات صورت گرفته در نام ها، ارایه دهد. در واقع نام شناسی با ارایه شکل صحیح نام و تغییرات مختلف آن، راه را برای مطالعات رجالی در حوزه نام ها باز می کند. روش های نام شناختی، در حوزه های مختلف رجالی از جمله استخراج پاره ای از اطلاعات راویان از نام آنها، توحید مختلفات و شناسایی نام های محرف و مصحف کاربرد وسیعی دارد. نتایج حاصله از مطالعات نام شناختی هر یک از حوزه های مذکور، می تواند کمک شایانی به روشن شدن بخشی از زندگانی راویان نکند.

مساله مورد تحقیق در این جستار نقش عنصر حرکت در حیات بخشی به تصاویر قرآنی در آیات جزء های 28 و 29 قرآن کریم به تفکیک آیات مکی و مدنی است. در این جا نظریات جامع و علمی برخی ادبیان برجسته متاخر همچون سیدقطب، محمدداود و یاسوف، درباره موضوع یاد شده در قرآن را از زوایای گوناگون بررسی می کنیم. منظور از حرکت در این جا تمام حرکت های نهفته و آشکار قرآنی در قالب فعل های حرکتی (motion verbs)، حرکت های پی در پی (constant motions) و حرکت های نشات گرفته از واژگان و نهفته در دل آن است. این حرکت ها می توانند قوی، سریع، کند، دایره ای، افقی، درونی و ظاهری باشند؛ اما نکته مهم در این نوع از حرکت تاثیرگذاری است، هر چند مخاطب نتواند به ابعاد مکانی یا درونی آن حرکت پی ببرد. بنابراین هد، آشنایی با برخی تعاریف نظری در ارتباط با حرکت، تطبیق آنها با آیات قرآنی و در نهایت پی بردن به این مطلب است که فعل های حرکتی چگونه سبب زنده شدن تصاویر قرآنی و حیات بخشی آنها می شوند از این رو جستار حاضر در قالب چند محور کلی از قبیل حرکت بر اساس جهت، سرعت یا کندی، محدودیت مکان و طبیعت جسم متحرک است و نتیجه اش نشان می دهد کاربرد افعال قوی و سریع در آیات مکی بیش از آیات مدنی است. آرایه های لطیف ادبی همچون تشخیص و تجسیم یکی از ابزارهای موثر در تبدیل مفهوم ذهنی به صورت حسی از طریق عنصر حرکت است و از نظر کمی تقریبا در هر دو قسم به کار رفته، با این تفاوت که در آیات مکی شاهد تشخیص ها و جسم پنداری های قوی تر و به لحاظ مفهومی عمیق تر هستیم که در مجموع همه این ها در تناسب کامل با شرایط محیطی جامعه آن در روز مکه و مدینه در راستای تحقق اهداف الهی از نزول آیات در آن دو مقطع زمانی است.

تفسیر جامع المیزان فی تفسیر القرآن بالقرآن یکی از برجسته ترین تفاسیر شیعی سده اخیر به شمار می آید. قرآن محوری و پایبندی به روش تفسیر قرآن به قرآن، ویژگی شاخص این تفسیر است. اگرچه روش تفسیر قرآن به قرآن کم و بیش در برخی تفاسیر قدیم و جدید نیز دیده می شود، ولی میزان توجه به این روش در تفسیر المیزان از نظر کمی و کیفی تا حدی است که می توان آن را پدیده ای ممتاز و نقطه عطفی در تاریخ تفسیرنگاری به شمار آورد. وجه تمایز اصلی تفسیر المیزان با تفاسیر دیگر عبارت است از: قرآن را منبع مستقل تفسیر قرار دادن، وا نهادن پیش داوری ها، استفاده از قرائن و شواهد درون قرآنی و تکیه بر قواعد عرفی محاوره. علامه طباطبایی به استفاده از این روش متعهد شده و به خوبی آن را به کار گرفته است (نک. طباطبایی 1362: ج 1، 12-11).یکی از الزامات این روش، توجه به سیاق در سوره ها است. قاعده سیاق یکی از قواعد عرفی زبان به و حجیت آن امری است عقلایی. در عرف محاوره گوینده حق دارد از قرینه های پیوسته لفظی استفاده و مخاطب نیز حق دارد به این قرینه ها استناد و احتجاج کند. امروزه در میان زبان شناسان اهمیت کشف قرائن درون متنی از رهگذر سیاق برای تحلیل محتوا (text analysis)، امری پذیرفته شده است. علامه به طور گسترده و در جای جای تفسیر المیزان از این روش کمک گرفته و با کلید سیاق قفل های ناگشوده بسیاری را گشوده است. در این جستار، گونه های مختلف سیاق و کارکرد آن در تفسیر المیزان را بررسی می کنیم.