جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

پس از سال ها تردید مردم اروپا و آمریکا درباره داستان حضرت نوح (ع)، طوفان، کشتی و عمر طولانی وی سرانجام باستان شناسان توانستند با حفاری هایی در بین النهرین آثار به جا مانده از آن طوفان و با مشاهده عکسی که یک خلبان ترک از مرزهای ایران و ترکیه گرفته بود کشتی نوح را کشف کنند. با انجام این کاوش ها باستان شناسان توانستند، بسیاری از حقایق کشتی را به دست بیاورند و به عظمت این آیه باستانی پی ببرند. این جستار درباره مهم ترین دستاوردهای باستان شناسان در این زمینه و منطبق با آیات قرآن است که اعجاز قرآن را در اخبار غیبی و باستانی آشکار می کند.

مساله مورد تحقیق در این جستار نقش عنصر حرکت در حیات بخشی به تصاویر قرآنی در آیات جزء های 28 و 29 قرآن کریم به تفکیک آیات مکی و مدنی است. در این جا نظریات جامع و علمی برخی ادبیان برجسته متاخر همچون سیدقطب، محمدداود و یاسوف، درباره موضوع یاد شده در قرآن را از زوایای گوناگون بررسی می کنیم. منظور از حرکت در این جا تمام حرکت های نهفته و آشکار قرآنی در قالب فعل های حرکتی (motion verbs)، حرکت های پی در پی (constant motions) و حرکت های نشات گرفته از واژگان و نهفته در دل آن است. این حرکت ها می توانند قوی، سریع، کند، دایره ای، افقی، درونی و ظاهری باشند؛ اما نکته مهم در این نوع از حرکت تاثیرگذاری است، هر چند مخاطب نتواند به ابعاد مکانی یا درونی آن حرکت پی ببرد. بنابراین هد، آشنایی با برخی تعاریف نظری در ارتباط با حرکت، تطبیق آنها با آیات قرآنی و در نهایت پی بردن به این مطلب است که فعل های حرکتی چگونه سبب زنده شدن تصاویر قرآنی و حیات بخشی آنها می شوند از این رو جستار حاضر در قالب چند محور کلی از قبیل حرکت بر اساس جهت، سرعت یا کندی، محدودیت مکان و طبیعت جسم متحرک است و نتیجه اش نشان می دهد کاربرد افعال قوی و سریع در آیات مکی بیش از آیات مدنی است. آرایه های لطیف ادبی همچون تشخیص و تجسیم یکی از ابزارهای موثر در تبدیل مفهوم ذهنی به صورت حسی از طریق عنصر حرکت است و از نظر کمی تقریبا در هر دو قسم به کار رفته، با این تفاوت که در آیات مکی شاهد تشخیص ها و جسم پنداری های قوی تر و به لحاظ مفهومی عمیق تر هستیم که در مجموع همه این ها در تناسب کامل با شرایط محیطی جامعه آن در روز مکه و مدینه در راستای تحقق اهداف الهی از نزول آیات در آن دو مقطع زمانی است.

در این جستار قصد داریم تا از نزاهت در گفتار و بیان پروردگار پیراسته از هر زشتی و ناراستی پرده برداریم؛ زیرا بر آن باوریم که ایزد پاک علاوه بر این که در جای جای کتاب مقدس خویش، قرآن کریم، بر ادب و احترام به دیگران تاکید خاص دارد خود نیز عملا در گفتارش عفت کلام داشته و قصد آبروریزی و پرده دری از هیچ کس را نداشته است. همچنین در پی آنیم تا چگونگی تعبیر خداوند از زشتی ها را هویدا سازیم؛ این که آن ذات مقدس به هنگام بیان ناهنجاری ها، زشتی ها و هر آنچه که ممکن است برای بشر زشت جلوه کند، چگونه عمل و از چه هنری استفاده کرده است. با توجه به این که بسامد نزاهت قرآن در کنایه، سخریه و تهکم بیشتر رخ نموده است، با ذکر نمونه های فراوان از این منظر آنها را به بوته نقد و تطبیق می کشیم و سعی می کنیم نزاهت و عفت کلام را در این مجال در گستره دید مخاطبان قرار دهیم، امید است تحصیل حاصل نباشد و سخن به درازا نکشد.

در تفسیر آیات 30 تا 33 سوره ص، احتمالات و دیدگاه های متفاوتی وجود دارد که بیشتر ناشی از اختلاف در مرجع ضمایر در دو جمله «تورات بالحجاب» و «ردوها» است. برای کشف مرجع ضمایر، هر یک از مفسران به دلایلی استناد کرده اند که در این جهت چهار احتمال قابل تصور است. در این جستار با توجه به روایات و ذکر واژه «عشی» در آیه، مرجع ضمیر در جمله اول، شمس و در جمله دوم، صافنات تعیین شده است و روایت وارده و نیز ذکر صفت «اواب» درباره سلیمان (ع) با در نظر گرفتن مقام انبیا، تنها حکایت از وقوع ترک اولی از ناحیه سلیمان می کند.

احسان در لغت علاوه بر معنای معروف و متداول (تفضل و نیکوکاری)، ناظر بر چگونگی انجام کار و به معنای «انجام عمل به نحو نیکو و شایسته (درستکاری)» است. حسن و نیکویی عمل هم به تناسب و سازگاری اجزای آن با یکدیگر، و سازگاری و تناسب مجموعه اجزا با غایت و هدفی است که از انجام آن عمل مدنظر است. بنابراین احسان یعنی رعایت این دو تناسب با مقام عمل. در نظام معنایی حاکم بر قرآن، احسان با مفاهیمی از قبیل توحید ربوبی، تقوا، استقامت، عبادت، ایمان و عمل صالح پیوند دارد، ما هم به بررسی حوزه معنایی در قرآن می پردازیم که شبکه به هم پیوسته ای از روابط مفاهیم مرتبط با آن است.بررسی آیات احسان در قرآن نشان می دهد که احسان مربوط دو فاعل دارد یکی خدا و دیگری انسان. درباره خداوند، احسان به دو معنای احسان پدیده ها، و تفضل و انعام آمده که احسان پدیده ها از سوی خداوند، به معنای «تحقق و ایجاد» اشیای درست و مناسب، و حسن و نیکوست؛ و دیگر چگونگی انجام عمل در آن مطرح نیست. درباره احسان انسان باید گفت که به دو معنای تفضل و احسان عمل است. احسان عمل، ناظر بر چگونگی انجام آن و متعلقش در قرآن، عبادت است که باید از سر شکرگزاری و از روی علم، ایمان و یقین به آخرت و با صبر و استقامت همراه باشد. این احسان عمل است که در قرآن موضوعیت دارد و احسان به معنای تفضل زاییده و لازمه آن است. شایان ذکر است معنای تفضل در احسان برگرفته از همان معنای لغوی احسان است؛ با این بیان که در آن، تاکید بر سازگاری عمل با میل و خواسته محسن الیه – که اجابت آن، غایت و هدف عمل است – می باشد.

تفسیر اجتماعی را باید یکی از مهم ترین دستاوردهای حوزه تفسیر نگاری در عصر حاضر دانست. شاخصه های اصلی این رویکرد جدیدی تفسیری – که می توان آنها را مبانی نیز نامید – عبارت اند از: نگاه جامع گرایانه به قرآن، عقل گرایی در تفسیر، تاکید بر هدایتگری قرآن و ساده نویسی در تفسیر. مبانی پیش گفته به طور مستقیم یا غیرمستقیم موجب بروز برخی ویژگی های دیگر در تفاسیر اجتماعی شده است که از جمله مهم ترین آنها می توان به ویژگی هایی چون اعتقاد به اصالت قرآن نسبت به دیگر مصادر تشریع، انکار و نکوهش تقلید به ویژه در تفسیر قرآن، کاستن از شأن و حجم تفسیر ماثور، واقع نگری و توجه به نیازهای جامعه، استفاده از زبان ساده و همه فهم در تفسیرنگاری و پرهیز از طرح تفصیلی مباحث ادبی، فقهی و کلامی در تفسیر اشاره کرد.

ثمرات نوآوری نسیم حیات بخشی است که اگر در پیکر جامعه جریان یابد، سبب ماندگاری و پویایی آن می شود. نوآوری پیش درآمد توسعه و تعالی یک جامعه است.در نگرش قرآنی انسان موجودی فراتر از سایر موجودات است، که اسما الهی به صورت ظرفیت هایی بالقوه در ذات وی سرشته شده و قابلیت آن را دارد تا پس از طی فرآیندی تلاشمند، ظهور توانمندی های درونی اش را به نظاره بنشیند. آیین اسلام که بنیادی ترین مفاهیم و اصول آن در قالب معجزه آسمانی قرآن تجلی یافته، تحولی عظیم در جمیع شئون مرتبط با حیات انسان ایجاد کرده است.اصول و مبانی اسلامی هرگز انسان را به سمت و سوی رکود و جمود سوق نمی دهد، زیرا رسالت اسلام، تکامل، پیشرفت و ارتقای انسان است.در این جستار، برای بررسی شاخصه های نوآوری با رویکردی قرآنی، مفهوم «نوآوری» را تبیین و سپس وجوه افتراق آن را با بدعت گذاری تعیین می کنیم.از آنجا که اجرایی شدن بعضی دستورالعمل های قرآنی در زندگی فردی و اجتماعی مسلمین در جهان معاصر نیازمند تحقق نوآوری های علمی و عملی است به چند قاعده قرآنی در این راستا اشاره می نماییم.بر این اساس مهم ترین ملزومات و برجسته ترین موانع تحقق نوآوری در جوامع اسلامی از دیدگاه قرآن کریم بررسی می شود. هدف این جستار، تمهید فضای مناسب برای تضارب آرا، ارزش گذاری بر مقوله نقد، اشاعه روحیه پرسش گری، پرهیز از مناقشه در مناظرات از جمله مهم ترین مقدمات و جمود فکری، گذشته گرایی، شخصیت گرایی و از خود بیگانگی در زمره مهم ترین موانع تحقق نوآوری از دیدگاه قرآن است.

بیان المعانی نخستین تفسیری است که تمامی سوره های قرآن کریم را از منظری تاریخی و بر اساس ترتیب نزول مورد بررسی قرار داده است. عبدالقادر ملاحویش آل غازی، یکی از مفسران معاصر به شیوه عقلی و اجتهادی، بر پایه مصادر متعدد و با عنایت به نظم آیات و مقتضیات نزول به تفسیر آیات قرآن کریم پرداخته است. تحلیل و بررسی روش تفسیری عبدالقادر بن ملاحویش آل غازی از مهم ترین اهداف این نوشتار است. گفتنی است که این تفسیر، برای بسیاری از تفسیر پژوهان ناشناخته مانده است.