جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قرن نوزدهم میلادی اختراع کشتی های بخار که توناژ بالاتری داشتند و همچنین افتتاح کانال سوئز که جایگزین راه جنوب افریقا شد، تغییرات مهمی در تجارت ایجاد کرد. بنادر ایران در جنوب که از طریق خلیج فارس به آب های آزاد دسترسی دارند نیز از این تحول بهره مند شدند. این تحقیق درصدد است تاثیر کانال سوئز را به طور غیرمستقیم و بر اساس افزایش رفت وآمد کشتی های بخار به بنادر ایران مورد بررسی قرار دهد. بهترین راه نشان دادن این تغییر بررسی آماری تعداد و توناژ کشتی های بخار است که به خلیج فارس آمده اند. مطالعه موردی این تحقیق متمرکز بر چهار بندر بوشهر، لنگه، بندر عباس و خرمشهر است.این تحقیق بر اساس روش کتابخانه ای و کیلیومتریک تهیه شده و در دو مرحله تنظیم شده است. نخست طرحی جهانی از تجارت میان شرق و غرب ارائه می شود سپس نقش کانال سوئز در افزایش تعداد و توناژ کشتی های بخار وارد شده به بنادر خلیج فارس در مقایسه با کشتی های بادبانی به تفکیک و سپس در قیاس با هم مورد بررسی قرار می گیرند. قواعد کیلیومتریک این تحقیق نیز در بخش پی نوشت منعکس شده است.

پس از رونق نگارش کتاب های جغرافیایی در سده های نخستین اسلامی، شاهد یک دوره رکود شگفت انگیز در این زمینه، در عصر صفویان هستیم. هر چند این رکود، از یک قرن قبل از صفویه آغاز می شود و تا یک قرن بعد از آنان هم ادامه می یابد؛ اما این شگفتی از آن رو بیشتر می شود که در همان دوران، اکتشافات جغرافیایی اروپاییان در جریان بود و دانش جغرافیا، تحولات مهمی را از سر می گذراند. در فقدان منابعی که بتوان دانش جغرافیایی ایرانیان آن دوره را بر اساس آنها ارزیابی کرد، یک افسانه قدیمی موسوم به «مهر و ماه»، که در اوایل عصر صفوی بازسازی شده، به گونه ای قابل توجه دربر دارنده درکی مشخص و منظم از جغرافیای عالم است. این افسانه، هر چند جنبه های عاشقانه، عارفانه، رمزی و عیاری دارد؛ اما از خلال آن، ترتیبی مشخص از جغرافیای شرق تا غرب دنیای قدیم را می توان مشاهده کرد؛ در حالی که هنوز خبری از کشف یک قاره جدید در آن دیده نمی شود.

موقعیت جغرافیایی سرزمین الیمایی، واقع در بخش هایی از خوزستان امروزی، باعث شده بود تا این ناحیه، نقش واسطه را میان آبراهه هایی که به راس خلیج فارس ختم می شدند با فلات ایران و همچنین میانرودان ایفا کند. عبور یکی از مهمترین جاده های بازرگانی ایران از این سرزمین در کنار باروری ناشی از جریان داشتن چندین رودخانه باعث شده بود که الیمایی به کانون اقتصادی و بازرگانی مهمی در دوره اشکانی تبدیل شود.آثار باستانی بر جای مانده از فرمانروایان محلی الیمایی همچون سنگ نوشته ها، سنگ نگاره های صخره ای، و مهم تر از همه، سکه های فراوان، نشان از رونق این سرزمین در دوره مورد نظر دارد. وجود دو درمسرا در شهرهای سلوکیه کنار هدیفون (جراحی) و شوش (سلوکیه کنار اولائوس) می تواند تایید دیگری برای این رونق اقتصادی باشد. سکه های ضربشده در این درمسراها، متاثر از سکه های عصر سلوکی دارای نقوشی همچون هلال ماه، ستاره، سر اسب و نقشی لنگرگونه هستند. مساله اصلی در پژوهش کنونی، تفسیر نقوش مذکور و چگونگی ارتباط آن با سرزمین الیمایی و فرمانروایان محلی آن است. از اینرو پیوند برخی نقوش موجود بر روی سکه های الیمایی با دریا و دریانوردی و ایزدان یونانی و ایرانی مرتبط با آب و رودخانه بعنوان یک فرضیه مطرح شده است. در این میان، ردپای دو ایزد پوزوئیدون و آرتمیس، پررنگتر است. ایزدبانو آناهیتا و نانایا بعنوان معادل های آرتمیس در ایران و میانرودان نیز قابل توجهند و اینکه بر اساس منابع نوشتاری، پرستشگاه های ثروتمندی متعلق به آنها در ناحیه الیمایی وجود داشته است.

قزوین به مناسبت موقعیت جغرافیایی مساعد خود، از ازمنه کهن به یکی از کانون های تمدنی در فلات ایران بدل گشت. بواسطه موقعیت سوق الجیشی شهر قزوین و قرار گرفتن آن بر سر راه های شرق و غرب، این شهر چه در دوران پیش از اسلام و چه در دوران اسلامی از اهمیت نظامی و سیاسی برخوردار بوده است. پس از فتح ایران به دست اعراب مسلمان، قزوین در زمره یکی از ثغور دارالاسلام درآمد. فرایند بسط و توسعه قزوین که از عهد خلفای عباسی آغاز شده بود، در عصر سلجوقیان رونق دو چندان یافت. در پس منازعات ایران و عثمانی در زمان صفویان، شاه طهماسب اول صلاح کار در این دید که قزوین را بعنوان پایتخت برگزیند. در جستار حاضر ضمن بررسی جایگاه سیاسی و نظامی قزوین در اعصار گوناگون، آثار و ابنیه تاریخی این شهر - خاصه آنان که در عهد صفویه احداث شده اند - معرفی می گردند.

قبایل سرزمین فارس در دوره های زند و قاجار از گروه های تاثیرگذار و تغییرآفرین سیاسی و اجتماعی بودند. هنگامی که درآمدهای یک ایل پاسخگوی نیازهای آن ها نبود به شهرها و بویژه شهر شیراز که از نظر آنها مرکز انباشت کالا و ثروت بود، هجوم می بردند و بقتل و غارت مبادرت می نمودند. شهر شیراز مرکز قدرت سیاسی ایران در دولت زند و مرکز حاکمیت سیاسی ایالت وسیع فارس در حکومت قاجار بود؛ بعلاوه مزایای اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی شیراز نیز موجب مطلوبیت آن برای قبایل شده بود.بدین سان آن ها همسازگری و ناهمسازگری هایی با یکجانشینان شیرازی داشته اند. چگونگی، نقش، و تاثیر این فرایند در ساختار کالبدی - فضایی شیراز از آغاز حکومت زند تا پایان حکومت ناصرالدین شاه قاجار (1163 ه. ق./ 1750 م. تا 1313 ه. ق./ 1895 م.) با رهیافت های تاریخی بررسی نشده است؛ همچنین اوضاع جغرافیایی در ایجاد زمینه های همسازگری و ناهمسازگری های میان قبایل و یکجانشینان نقش داشته؛ فرایند همسازگری و ناهمسازگری قبایل یکجانشینان در ساختار فضایی محلات و فضاهای فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی شیراز تاثیراتی داشته که در اینجا بررسی شده است.