جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در سال 1798 م. با تصرف مصر به دست فرانسه و تهدید مسیر ارتباطی بریتانیا به سوی هند، مرحله ای از درگیری و رقابت این دو کشور در شرق مدیترانه، عثمانی، ایران، اقیانوس هند و خلیج فارس شکل گرفت. اگرچه تهدیدات با خروج فرانسویان از مصر موقتا فروکش کرد، اما با ادامه توسعه طلبی های فرانسه در شرف به قوت خود باقی ماند. در حالی که عثمانی و ایران به فرانسه نزدیک؛ و در دایره سیاست اروپایی وارد می شدند، قلمرو آنان در مسیر حمله فرانسه به هند در اولویت بود. در سال 1808م. سرجان مالکوم پس از معاهده تیلسیت و اتحاد فرانسه و روسیه، طرح تصرف خارک را به منظور مقابله با خطر احتمالی حمله یک ارتش اروپایی از مسیر عثمانی و جنوب ایران به حکومت هند ارائه کرد. در این نوشتار، چگونگی این تهدیدات، واکنش بریتانیا و طرح مالکوم در چارچوب سیاست های اروپایی و به تبع آن، سیاست منطقه ای فرانسه و بریتانیا مورد بررسی قرار گرفته است.

توصیفات زنده و جاندار تاریخ بیهقی از واقعیت های سیاسی عصر خود، بر پژوهندگان این میراث ارزشمند تاریخ ایران پوشیده نیست. در میان انبوه گزارش های سیاسی خواجه ابوالفضل بیهقی (385-470 ه.ق.) که اغلب با ذکر جزئیات و اشراف بر نهان و آشکار حوادث سیاسی عصر غزنوی همراه است، مقوله روان شناسی قدرت به خوبی قابل ردیابی است.یکی از محورهای قابل توجه در این عرصه، اصل «نیست همتایی» یا «بی مانندگی» سلطان است که در دربار غزنوی بر القا و تزریق آن به آحاد رعایا تلاش می شد و نظارت های دقیق و هشیارانه ای وجود داشت تا اتباع سلطان از هرگونه رفتاری که صبغه ای از «همتایی» و «مانندگی» به سلطان را در اذهان متبادر می ساخت، بازداشته شوند. علاوه بر این، همواره به عواقب ناگوار «مانندگی جستن» رعایا به سلطان، در قالب پند و اندرزهای سیاسی هشدار داده می شد.در این مقاله تلاش می گردد تا با محوریت تاریخ بیهقی تحلیل و تبیین دقیقی از چشم اندازهای مذکور ارائه شود.

یکی از پدیده های تاثیرگذار در تاریخ ایران پس از اسلام، ورود گروه های اجتماعی، از خارج از قلمرو این سرزمین در قالب قبیله و چادرنشینی است. این امر، نخست به شکل مهاجرت قبایل عرب مسلمان، که برای جهاد به ایران می آمدند، تحقق یافت. اما پس از فتح ایران به دست اعراب مسلمان و سقوط نظام سیاسی- اداری ساسانی، نبود دولت مرکزی در قرون نخستین اسلامی در ایران و فروپاشی مرزهای سیاسی کشور، راه را برای ورود دیگر قبایل از سرزمین های همسایه، به ویژه قبایل ترک آسیای میانه، فراهم نمود. ورود عناصر اخیر، تاثیری عمیق بر مقدرات تاریخ اجتماعی ایران پس از اسلام برجای نهاد، یکی از مهمترین دوران ورود این قبایل به ایران، دوران سلجوقی است. در این مقاله تلاش شده است تا نقش قبایل مهاجر آسیای میانه در رویدادهای نواحی شرقی ایران در نیمه پایانی فرمانروائی سلجوقیان، با تاکید بر دوره پادشاهی سلطان سنجر، مورد بررسی قرار گیرد.

جزیه، یکی از وجوه نظام مالیاتی بود که بر اقلیت های دینی اعمال می شد. سیر تحولاتی که طی دوره قاجار در ایران رخ داد، به ویژه ارتباط با خارجی ها منجر به حذف بسیاری از سازوکارها در رابطه با اقلیت های دینی شد. جزیه نمونه بارز این تحولات است. البته در آغاز نوگرایی در ایران به همت میرزاعیسی قائم مقام و احتمالا به درخواست اروپائیان، جزیه از اقلیت مسیحی ایران برداشته شد، اما زردشتیان به شدت از این رویه رنج می بردند، زیرا علاوه بر جزیه، انواع و اقسام تحمیلات بر آنان روا داشته می شد. افزایش رفت و آمدها به خارج از کشور منجر به اطلاع پارسیان هند از اوضاع رقت بار هم کیشان خود شد، آنان با «ایجاد انجمن رفاه زردشتیان» و به دنبال آن بنگاه های خیریه و فرستادن نماینده ای از جانب خود به ایران، مجدانه برای بهبود وضعیت زرتشتیان کوشیدند. مانکجی نماینده پارسیان به ایران آمد و با پرداخت مبالغ هنگفت توانست طی بیش از سه دهه تلاش نه تنها جزیه را از زردشتیان بردارد، بلکه با حمایت های همه جانبه، سطح فکری، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آنان را نیز بالا برد. مقاله حاضر بر پایه اسنادی نوشته شده که اصل آنها در اختیار نگارنده است و تاکنون انتشار نیافته است.

تاریخ نویسی در ایران عصر صفوی، تحت تاثیر دگرگونیهای مذهبی و تحولات اندیشه ای و سیاسی این دوران، شاهد پیدایی و تکامل گونه نوینی از رویکرد به زمان و فنون نگارش تاریخ بود. چشمگیرترین ویژگی این تاریخ نویسی، تداوم الگوها و قواعد پیشاصفوی از سویی و شکل گیری ساختار ویژه اندیشه و فن تاریخ نویسی صفوی از سوی دیگر بود. در این دوره، انواع تاریخ نویسی ها همچنان انجام می شدند و مورخان بر بنیاد الگوهای پیشین کار ثبت رویدادها را ادامه می دادند. آنچه این دوره را از دیدگاه تاریخ نویسی واجد اهمیت می سازد، ورود تدریجی آموزه های شیعی در اندیشه مورخ و بازتاب آن در متون تاریخی است. جهان شناسی و مضامین اعتقادی تشیع از آن پس، اساس اندیشه مورخان شد و نگاه به تاریخ بر مبنای درک خاص سیاسی این عهد و نظریه ویژه تشیع به تقسیم بندی زمان، فراگیر شد. پژوهش کنونی می کوشد تا به گونه ای گذرا، پیدایش و تحول تاریخ نویسی در ایران عهد صفوی را بررسی کند. این موضوع با طرح دیدگاه های معاصر درباره تاریخ نویسی این دوره، مراحل آن و دسته بندی انواع متون تاریخی روزگار صفویان در سالهای 1038 تا 1148 انجام می یابد.

چه بسا مردمانی در این عهد اتم و برق و کامپیوتر، گوش فرا می دهند به آنچه مرادشان می گوید! آن مردمان می توانند خانم ریگان باشند، یا خانم نهرو، برژنف باشند یا سلطان برنئو!این، همان است که تاریخ ما و دیگر ملل، مشحون از آن است، هیچ فرقی نمی توان از این بابت میان آن ماهیگیر دیلمی که برای تعبیر خوابش سراغ شخصی رفت که «دعوی علم نجوم و تعبیر خواب کردی» و و برژنف که یک راهب روستایی را مراد خود دانست قائل شد، یا میان شاه عباس با آن منجم درباری که در باب نابودی حروفی ها با شاه به شور نشست و خانم نهرو که برای فرستادن موشک ماهواره خود به آسمان از جهت ساعت سعد و نحس، از منجم سالخورده هندی استخاره می خواست. سخن اینست که مردم دنیا هنوز طفل ابجدخوان هستند و زبانی را با گوش جان نیوش می کنند که غیر از زبان آدمیزاد است.

یکی از نتایج فتح هرموز در سال 1031 ه.ق./ 1622م. به وسیله نیروهای نظامی ایران، تاسیس و شکل گیری شهر بندری جدیدی به نام بندر عباسی بود. در واقع، این شهر در این سال متولد شد و پس از آن ایام تاکنون به عنوان یکی از کانون های مهم تجارت خلیج فارس از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. این مقاله درصدد است با بررسی منابع اصلی تاریخی به مساله چگونگی پیدایش و شکل گیری این بندر و کیفیت توسعه شهری آن در دوره شاه عباس اول بپردازد.