جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

طرح نظریه وجود رابط و مستقل از دستاوردهای حکمت متعالیه است که تحول چشمگیر و عمیقی را در مباحث فلسفی به دنبال داشته است. پرسش از سهم پیشینیان در بروز این نظریه سوال مهمی است که این جستار در پی پاسخگوئی به آن است. بررسی پیشینه تاریخی این مبحث، نقش ارزنده سایر حکما را در شکل گیری آن آشکار ساخته، میزان و ارزش بهره گیری صدرالمتالهین از آثار گذشتگان و استکمال آنها را نشان می دهد. با مراجعه به آثار حکمای متقدم، اعم از مشایی و اشراقی و نیز مکتب عرفانی این عربی، نشان می دهیم که بستر طرح نظریه وجود رابط و مستقل، قبل از صدرالمتالهین فراهم شده است. از یونان، ارسطو ضمن بحث از هیله بسیطه و مرکبه، با تعابیر خاصی به نقش وجود محمولی و رابط در قضایا اشاره می کند. فارابی با تفکیک دو مقام ذهن و خارج، در صدد توجیه دودیدگاه اثبات و نفی محمولیت وجود برآمده و از این طریق میان وجود محمولی و رابط در قضیه تفاوت نهاده است. وی «هوهویت» را ملاک اتحاد در وجود می داند و با وجودی دانستن رابط در قضیه «زید هوکاتب»، به اثبات وجود رابط می پردازد. معنای دیگر وجود رابط که همان تعلقی بودن موجودات امکانی نسبت به ذات واجب است نیز در کلمات فارابی دیده می شود؛ زیرا وی با تعلقی دانستن موجودات ممکن، مناسبت میان آنها و ذات حق را نفی می کند. ابن سینا ضمن تایید سخنان فارابی به مفاد امکان فقری یا وجودی نیز اشاره کرده است. صدرالمتالهین در بحث امکان فقری بشدت متاثر از اوست. همچنین شیخ اشراق تقسیماتی براساس نور ارائه کرده که حکمای متاخر همان تقسیمات را در وجود به کار گرفته و آن را به «فی نفسه» (مستقل) و «فی غیره» (رابط) و سایر شاخه های آن تقسیم کرده اند. سهروردی در جای دیگر، مطابق بیان شیخ الرییس، معنای فقیر و غنی مطلق را توضیح می دهد، و از این طریق به اثبات یگانگی خدا نیز دست می یابد.

مطالعه تجربی دین یکی از اضلاع دین پژوهی است که دین را در قالب رفتار، بررسی و به دام تجربه می اندازد. روش شناسی محیط ایدئولوژیک یکی از روشهای مطالعه تجربی دین مبتنی بر مبادی ای فراپست مدرنیستی است. این روش شناسی در واکنش به حصرگرایی مدرنیسم و تکثر بدون رجحان (نسبی گرایی افراطی) دیدگاه ها در پست مدرنیسم متولد شده است و هر نوع مفهوم سازی در خصوص رفتار دینی را، براساس درکی دگرسان از مشاهده گر و مشاهده شده، در قالب یک محیط ایدئولوژیک می فهمد، و امکان دیالکتیک تجربی میان دیدگاه های مختلف در خصوص رفتار دینی را فراهم می سازد. در این روش شناسی، مفهوم سازیها در خصوص رفتار و تجارب دینی از طریق دیالوگ در چارچوب محیط ایدئولوژیک بین مشاهده گر علمی و موضوع دینی مشاهده شده، ساخته می شوند که به یک تجربه گرایی دیالکتیکی در بین دیدگاه ها در خصوص دین منتهی می شود. روش شناسی تجربی این الگو پیش فرضهای غیرتجربی، هنجاری و جامعه شناختی هر مفهوم سازی و یافته پژوهشی در خصوص دین را آشکار می سازد و از این رویداد محدودیت و در عین حال بی همتایی هر دیدگاهی را مفروضه خود قرار می دهد. الگوی محیط ایدئولوژیک عقلانیتی متکثر، نه منفرد و سلطه جویانه؛ عینیتی متوازن و نه بدون سوگیری؛ و دیالکتیکی تجربی و نه صرفا مفهومی؛ و هر منوتیکی تجربی و نه شخصی و سازمان نایافته را در عین پژوهی ارتقاء می دهد و براساس روشن سازی تجربی سوگیری هر دیدگاهی درخصوص دین، امکان تسهیل صلح، دمکراسی و انسجام مفهوم سازیها را می کارود. در این مقاله مطالعات عمده تجربی در خصوص دین نیز براساس این روش شناسی مرور شده اند.

سید عبداله شبر معروف به مجلسی ثانی از دانشمندان نخبه شیعه در قرن سیزدهم است که بیشتر با تفسیر مختصر و گویای خود از قرآن و گاه با کتاب دیگرش موسوم به الاخلاق شناخته شده است. عموم مردم از تخصص و تبحر وی در اکثر علوم دینی و تلاش و مجاهدت او در مبارزه با انحراف فکری زمانه اش بی خبرند. این نوشتار به اجمال به معرفی ابعاد شخصیت علمی او و تیزبینی و ژرف نگری وی در تشخیص راه مناسب هدایت مردم و مبارزه با انحراف اخباری ها و همچنین کتابها و آثار متعدد وی در علوم مختلف اسلامی می پردازد؛ و همچنین بعدی از شخصیت علمی ازو یعنی «حدیث شناسی» را تبیین می کند و آنگاه آثار حدیثی و به ویژه دو اثر چاپ نشده از او، یعنی الجامع للاحکام فی معرفه الحلال و الحرام معروف به جامع المعارف و الاحکام و درایه الحدیث را معرفی می کند.

آیات مربوط به آسمانها در قرآن حتی صرفنظر از جنبه آماری و عددی آن بسیار متنوع، جالب و شگفت انگیز است و در بسیاری موارد نمایانگر جنبه اعجاز علمی قرآن کریم می باشد. شمارگان بالای آیاتی که واژه «سما» در آنها بکار رفته، خود گویی امری معنی دار است. در برخی آیات این مجموعه سما به معنی آسمان قابل مشاهده و محسوس تعریف شده است که در آنها ساختار فیزیکی و پدیده های طبیعی مربوط به آسمان تبیین گردیده است؛ و در دسته دیگری از آیات، به عنوان آسمانی که از دیده ما پنهان و در عوالم غیب است و تدبیر امور و مقدرات این عالم در آنجا شکل می گیرد مورد عنایت واقع شده است.

شاید هیچ کتابی به اندازه قرآن کریم مورد شرح و تفسیر قرار نگرفته باشد. بر اساس آمارهایی که از تفاسیر موجود و نیز اطلاعات کتاب شناسی به دست آمده، تاکنون بیش از سه هزار تفسیر بر قرآن کریم به سبک ها و روش های مختلف نوشته شده است. با این حال، هنوز عناصر اصلی دخیل در تفسیر نظیر مبانی، اصول، قواعد، روش ها و گرایش های تفسیری در یک نظام منسجم تعریف نشده است و نوعا مفسران بدون شفاف سازی این گونه مباحث، به طور مستقیم به تفسیر آیات قرآن پرداخته اند. در سال های اخیر کتاب های چندی درباره اصول و مبانی و نیز روش ها و گرایش های تفسیری نوشته شده است، ولی هنوز تعاریف موجود در این زمینه به هماهنگی و وضوح نرسیده است. این مقاله درصدد است عناصر موجود در تفسیر قرآن را در یک نظام دقیق اصطلاحی تعریف کند.

توجه به دین و علت پیدایی و ذات آن همواره مورد توجه فیلسوفان‏ متکلمان و دیگر دانشمندان بوده و نظریه‌های گوناگونی را به میان آورده است. از جمله کسانی که نظراتی مهم در این مورد دارد مطهری است. تلقی و تعریف او از دین و منشا آن و اهمیت دین در زندگی آدمی جایگاه خاصی در آثار وی دارد. او نظارت ارایه شده درباره منشاء دین در گزارش و نقد و بررسی می‌کند و علت پیدایش آن را نه جامعه و ضعف روان‏ بلکه وحی و خدا می‌داند. او برای دنی نقشو کارکرد مثبت قایل شده و علت دینداری را فطرت و عقل می‌داند.

عده ای از متاخران اهل سنت به تالیف کتبی با عنوان «زواید» دست زده اند. زواید نویسی - با تعریفی که خواهد آمد - نخست با تالیف کتابهایی چون: مستخرجات، مستدرکات و دیگر آثاری که به عنوان ذیل و تکلمه صحیحین به رشته تحریر درآمده بود، شکل گرفت، اما در دوره های بعد به صورت فن رایج و مستقلی درآمد و در نتیجه به احیای بسیاری از آثار حدیثی اهل سنت و گسترش دایره حدیث در آن مکتب انجامید، به طوری که امروزه یکی از شعب رایج در علوم حدیث «علم الزواید» است و کتب زواد از آثار مهم در منابع حدیثی به شمار می رود.