تحلیل انتقادی نظریه‌ی بشری بودن کلام وحیانی | کتابخانه مجازی الفبا

فصل اول: کلیات....................................................................................................................................1
1-1. مقدمه..............................................................................................................................................2
1-2. بیان مسأله.......................................................................................................................................3
1-3. طرح سوال¬های اصلی تحقیق (فرعی و اصلی)...............................................................................4
1-4. فرضیه¬های تحقیق..........................................................................................................................5
1-5. پیشینه‌ی تحقیق...............................................................................................................................6
1-6. اهداف تحقیق...............................................................................................................................12
1-7. روش تحقیق.................................................................................................................................13
1-8. روش¬ها و ابزارهای جمع¬آوری اطلاعات موردنیاز.......................................................................13
فصل دوم: وحی و ماهیت آن..............................................................................................................14
2-1. مقدمه...........................................................................................................................................15
2-2. وحی در لغت...............................................................................................................................16
2-3. وحی در اصطلاح.........................................................................................................................17
2-4. کاربرد «وحی» در قرآن.................................................................................................................17
2-4-1. القائات شیطانی........................................................................................................................18
2-4-2. وحی به آسمان و زمین............................................................................................................18
2-4-3. وحی به زنبور عسل.................................................................................................................18
2-4-4. وحی یا الهام به عمل...............................................................................................................19
2-4-5. وحی به فرشتگان.....................................................................................................................19
2-4-6. وحی به پیامبران.......................................................................................................................20
2-4-6-1. اقسام وحی نبوی.................................................................................................................20
2-4-6-1- الف. وحی مستقیم.............................................................................................................20
2-4-6-1- ب. وحی غیر مستقیم.........................................................................................................21
2-4-6-1- ب-1. وحی از وراء حجاب.............................................................................................21
2-4-6-1- ب-2. وحی با واسطه‌ی فرشته..........................................................................................22
2-4-6-2. حالات پیامبر به هنگام دریافت وحی..................................................................................22
2-4-6-2- الف. وحی در رؤیا.............................................................................................................23
2-4-6-2- ب. وحی در بیداری...........................................................................................................24
2-4-6-2- ب-1. وحی در بیداری با حواس باطن.............................................................................24
2-4-6-2- ب-2. وحی در بیداری با حواس ظاهر.............................................................................25
2-5. ماهیت و سرشت وحی.................................................................................................................26
2-5-1. دیدگاه املاء الفاظ؛ دیدگاه برگزیده.........................................................................................27
2-5-1-1. ادلة‌ وحیانی‌ بودن‌ الفاظ‌ و کلمات‌ قرآن...............................................................................27
‌2-5-2. وحی گزاره‌ای..........................................................................................................................30
2-5-2-1. گزاره...................................................................................................................................31
2-5-2-2. افعال حاکی از توفیق...........................................................................................................32
2-5-2-3. افعال حاکی از کار...............................................................................................................33
2-5-2-4. وحی گزاره¬ای؛ فعل حاکی از توفیق....................................................................................33
2-5-2-5. ارکان وحی گزاره‌ای............................................................................................................34
2-5-3. دیدگاه تجربه‌ی‌ دینی...............................................................................................................34
2-5-3-1. تعریف تجربه¬ی دینی..........................................................................................................36
2-5-3-2. تجارب وحیانی...................................................................................................................36
2-5-3-3. تجربه¬ی دینی؛ تجربه¬ی خداوند..........................................................................................37
2-5-3-4. تجربه دینی به عنوان نوعی علم شهودی و حضوری است.................................................38
2-5-3-5. وحی مبتنی بر تجربه‌ی دینی و ارکان آن.............................................................................39
2-5-4. دیدگاه گفتمان بودن قرآن........................................................................................................40
2-5-4-1. گفتمان بودن وحی از سنخ تجربه‌ی دینی...........................................................................40
2-5-4-2. اسطوره؛ نمودی از گفتمان..................................................................................................41
2-5-4-3. نقش هرمنوتیک در گفتمان بودن قرآن................................................................................41
2-5-4-4. جمع¬بندی گفتمان بودن قرآن..............................................................................................44
2-5-5. دیدگاه افعال گفتاری................................................................................................................45
2-5-5-1. انواع فعل گفتاری................................................................................................................46
2-5-5-1- الف. فعل¬گفتار...................................................................................................................46
2-5-5-1- ب. فعل ضمن¬گفتار...........................................................................................................46
2-5-5-1- ج. فعل ناشی از ¬گفتار........................................................................................................47
2-5-5-2. وحی و افعال گفتاری..........................................................................................................47
2-5-5-3. ارکان وحی گفتاری.............................................................................................................48
فصل سوم: تحلیل انتقادی وحی از دیدگاه ابوزید.............................................................................50
3-1. مقدمه...........................................................................................................................................51
3-2. وحی؛ گزاره¬ای، تجربه¬ی دینی......................................................................................................53
3-3. ماهیت وحی.................................................................................................................................53
3-3-1. ارتباط انسان با فرشتگان و شیاطین..........................................................................................54
3-3-2. تفاوت وحی شعری و وحی دینی............................................................................................57
3-3-2-1. نقدی بر مبنا قرار دادن فرهنگ؛ همسانی وحی با کهانت و شعر.........................................58
3-3-3. کیفیت وحی قرآنی..................................................................................................................59
3-3-3-1. القاء.....................................................................................................................................60
3-3-3-2. تنزیل...................................................................................................................................60
3-3-4. راه ارتباط انسان با خدا؛ کلام الهی...........................................................................................60
3-3-4-1. عدم تفکیک بین الهام و وحی از سوی ابوزید....................................................................61
3-3-4-1- الف. الهام...........................................................................................................................62
3-3-4-1- ب. تفاوت الهام و وحی.....................................................................................................62
3-3-5. انحای ارتباط در کلام ابوزید...................................................................................................63
3-3-5-1. نحوه‌ی ارتباط خداوند با جبرئیل........................................................................................63
3-3-5-2. نحوه‌ی ارتباط جبرئیل با پیامبر............................................................................................64
3-3-5-2- الف. نقد بر الهی نبودن الفاظ قرآن در ارتباط عمودی.......................................................67
3-3-5-2- ب. نقد بر اختلاف قرائات بر مبنای احرف سبعه...............................................................68
3-3-5-2- ج. ارتباط پیامبر با جبرئیل بر مبنای مراتب وجود..............................................................70
3-3-6. تحول فرشته‌ی وحی به صورت بشری؛ شاهد دیدگاه املای الفاظ..........................................70
3-3-7. تحول پیامبر به صورت فرشته؛ شاهد دیدگاه گزاره¬ای.............................................................71
3-3-7-1. انتقال به عالم فرشتگان از طریق خیال.................................................................................72
3-3-8. ابن عربی و تلقی وی از وحی.................................................................................................74
3-3-8-1. شواهدِ دریافتِ وحی از طریق رؤیا....................................................................................76
3-3-8-2. نقد بر ارتباط از طریق خیال و رؤیا در وحی....................................................................77
3-3-9. مخاطبین وحی.........................................................................................................................78
3-3-10. روش تحلیل زبانی................................................................................................................79
3-3-10-1. تأثیر سوسور در اندیشه‌ی ابوزید.....................................................................................81
3-3-10-1- الف. رابطه‌ی لفظ و دال با معنا و مدلول.........................................................................83
3-3-10-1- ب. نسبت زبان با گفتار...................................................................................................84
3-3-11. چگونگی ارتباط متن با زبان و فرهنگ و تاریخمندی متن....................................................86
3-3-12. وجود مجاز در قرآن..............................................................................................................88
3-3-12-1. نقد بر مجازگویی قرآن......................................................................................................89
3-3-13. ارتباط متن با واقعیت.............................................................................................................89
3-3-13-1. مراحل تأثیر و تأثر متن و فرهنگ.....................................................................................91
3-3-13-2. دلایل اثبات ارتباط متن و واقع.........................................................................................92
3-3-13-2- الف. مکی و مدنی..........................................................................................................92
3-3-13-2- ب. اسباب نزول..............................................................................................................92
3-3-13-2- ب-1. اشکال بر نزول دفعی..........................................................................................93
3-3-13-2- ب-2. نقد بر انکار نزول دفعی قرآن...............................................................................93
3-3-13-2- ب-3. اشکال بر نزول پاره‌پاره‌ی قرآن.............................................................................94
3-3-13-2- ب-4. اسباب جدایی متن و واقعیت...............................................................................96
3-3-13-2- ب-5. شواهد اثبات رابطه‌ی دیالکتیکی میان متن و واقعیت............................................96
3-3-13-2- ج. ناسخ و منسوخ...........................................................................................................98
3-3-13-2- ج-1. نسخ.......................................................................................................................99
3-3-13-2- ج-2. کارکرد نسخ..........................................................................................................99
3-3-13-2- ج-3. دسته‌بندی آیات ناسخ و منسوخ..........................................................................100
3-3-14. تأثیرپذیری ابوزید از یاکوبسن.............................................................................................100
3-3-14-1. نقد تأثیر ابوزید از یاکوبسن............................................................................................101
3-3-15. متن محصول فرهنگی.........................................................................................................102
3-3-16. ناسازگاری وجود پیشینی قرآن با فرهنگی بودن متن.........................................................104
3-3-16-1. حدوث قرآن و لوح محفوظ...........................................................................................105
3-3-16-2. نقد بر حدوث قرآن و زیر سؤال بردن لوح محفوظ.......................................................107
3-3-17. تاریخی¬نگری و حوزه¬های آن..............................................................................................109
3-3-17-1. تاریخی‌نگری در منشأ دین.............................................................................................110
3-3-17-2. تاریخی‌نگری در مرحله‌ی دریافت و ابلاغ دین..............................................................110
3-3-17-3. تاریخمندی دین در مرحله‌ی اجرا و کارآمدی...............................................................110
3-3-17-4. تاریخی‌نگری در مرحله‌ی بقا و تداوم دین...................................................................110
3-3-18. تاریخمندی متن قرآنی و تأثیرپذیری از فرهنگ جاهلیت....................................................111
3-3-18-1. نقد تأثیر و تأثر قرآن و فرهنگ زمانه..............................................................................114
3-3-19. قرآن اثری ادبی....................................................................................................................115
3-3-19-1. وجه عام و وجه خاص متن...........................................................................................116
3-3-19-1- الف. متون سه‌گانه........................................................................................................117
3-3-19-1- الف-1. متون تاریخی....................................................................................................117
3-3-19-1- الف-2. متون قابل تأویل...............................................................................................118
3-3-19-1- الف-3. متونی که خواننده را از معنا به مراد می‌رساند..................................................119
3-3-20. هرمنوتیک............................................................................................................................121
3-3-20-1. هرمنوتیک فلسفی...........................................................................................................121
3-3-20-1- الف. مراحل فهم............................................................................................................122
3-3-20-1- ب. اصول هرمنوتيك فلسفي.........................................................................................123
3-3-20-1- ب-1. تاريخمندي فهم.................................................................................................123
3-3-20-1- ب-2. پيش‏فرض‏هاي فهم مفسّر...................................................................................124
3-3-20-1- ب-3. گفت¬وگو............................................................................................................124
3-3-20-2. ابوزید و هرمنوتیک........................................................................................................126
3-3-21. تأویل...................................................................................................................................126
3-3-21-1. تفاوت تفسیر با تأویل.....................................................................................................127
3-3-21-2. نقش تأویل کننده در تأویل.............................................................................................128
3-3-21-3. تأثیر ابوزید در تأویل از ابن‌عربی....................................................................................129
3-3-21-4. نقد بر تأویل از نظر ابوزید............................................................................................133
3-3-22. اعجاز..................................................................................................................................134
3-3-22-1. دلایل اعجاز قرآن...........................................................................................................136
3-3-22-1- الف. جنبه‌ی برون¬متنی اعجاز........................................................................................137
3-3-22-1- ب. جنبه‌ی درون¬متنی اعجاز.........................................................................................138
3-3-22-2. اعجاز در زبان متن قرآنی..............................................................................................139
3-3-22-3. دیدگاه عبدالقاهر جرجانی درباره‌ی نظم.......................................................................140
3-3-22-4. نقد بر اعجاز قرآن از منظر ادبی......................................................................................143
3-4. تشویش در رأی ابوزید درباره‌ی وحی.....................................................................................144
3-4-1. نقد دیدگاه تجربه‌ی دینی و پیامدهای آن.............................................................................147
3-4-1-1. ادعای عموم به دریافت وحی...........................................................................................148
3-4-1-2. عدم دسترسی بشر به حقایق الهی.....................................................................................148
3-4-1-3. راه نیافتن استدلال به ساحت تجربه‌ی دینی......................................................................148
3-4-1-4. تکیه بر محتوا به جای تجربه...........................................................................................149
3-4-1-5. دست‌نیافتنی بودن تجربه‌ی دینی.......................................................................................149
3-4-1-6. فروکاستن وحی به احساسات و تجربه¬ی عادی..............................................................150
3-4-1-7. نگرش غیرمعرفتی به زبان وحی.......................................................................................152
3-4-2. لوازم و پیامدها.....................................................................................................................152
3-4-2-1. نفی سرشت زبانی وحی...................................................................................................152
3-4-2-2. نفی‌ عصمت‌ پیامبر، و خطا پذیری‌ در وحی...................................................................153
3-4-2-2- الف. تحریف قرآن...........................................................................................................154
3-4-2-2- الف-1. ادله‌ی عدم تحریف در قرآن...............................................................................155
3-4-2-3. اعطای نقش فاعلیت به پیامبر............................................................................................156
3-4-2-4. پلورالیسم دینی..................................................................................................................157
3-4-2-5. غیرآسمانی بودن وحی.....................................................................................................159
3-4-2-6. تعطیل فقه.........................................................................................................................159
3-4-3. تفاوت وحی با تجربه‌ی دینی................................................................................................160
3-4-4. گفتمان بودن قرآن..................................................................................................................161
3-4-4-1. ادله‌ی گفتمان بودن قرآن...................................................................................................164
3-4-4-1- الف. وجود عناصر فرهنگ عصر نزول در قرآن...............................................................164
3-4-4-1- ب. انعکاس پرسش‌ها و رفتارهاي مردم عصر نزول در قرآن..........................................165
3-4-4-2. نقدی بر گفتمان بودن وحی..............................................................................................165
3-4-4-2- الف. قابل دفاع نبودن شواهد ابوزید...............................................................................166
3-4-4-2- ب. عدم ارئه‌ی معیار تفکیک..........................................................................................167
3-4-4-2- ج. نقد بر پیامد اعجاز نبودن قرآن...................................................................................167
3-4-4-2- د. نبود تلازم بین گفتاری بودن زبان اثر و زمان آن..........................................................167
3-4-4-2- ر. عدم علم دلیل بر عدم شیء نیست.............................................................................168
3-4-4-2- ز. نبود تلازم بین پریشانی قرآن و گفتاری بودن آن.......................................................168
3-5. نقدی به برگرفته‌های ابوزید از برخی اندیشمندان....................................................................169
فصل چهارم: تأثیر و تأثر دیدگاه ابوزید درباره‌ی وحی..................................................................170
4-1. مقدمه.........................................................................................................................................171
4-2. اسطوره¬گرایی بولتمان................................................................................................................172
4-3. تأثیرپذیری ابوزید از مستشرقان.................................................................................................174
4-3-1. دیدگاه سرشت غیرزبانی و مستشرقان...................................................................................176
4-3-2. محمدیسم..............................................................................................................................178
4-3-3. شعر و وحی..........................................................................................................................178
4-3-4. تأثیر فرهنگ بر متن قرآن.......................................................................................................179
4-4. تأثیرگذاری ابوزید بر سروش و شبستری..................................................................................180
4-4-1. وحی از سنخ شعر و تجربه¬ی دینی.......................................................................................180
4-4-2. تابعیت وحی از پیامبر..........................................................................................................183
4-4-3. تأثیر فرهنگ بر متن (رابطه¬ی دیالکتیکی بین متن و واقعیت)................................................184
4-4-4. تأثیر ابوزید در دیدگاه اخیر سروش؛ محمد: راوی رؤیای رسولانه.......................................186
4-4-5. تجربه¬ی دینی بودن وحی از نظر شبستری.............................................................................187
4-4-6. قرآن محصولی فرهنگی- تاریخی.........................................................................................189
4-4-7. هرمنوتیک.............................................................................................................................190
4-4-8. اسطوره¬گرایی.........................................................................................................................190
فصل پنجم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری.................................................................................................192
5-1. مقدمه.........................................................................................................................................193
5-2. نتیجه¬گیری.................................................................................................................................197
5-3. پیشنهادات..................................................................................................................................199
کتابنامه................................................................................................................................................200
چکیده انگلیسی..................................................................................................................................210