جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وجود انسان به‌عنوان موجودی خودآگاه در بین مفاهیم اعتباری زندگی معاصر تقریبا به دست فراموشی سپرده شده است. مفهومی مثل وجود انسان نیاز به بررسی بیشتر دارد تا در سایه توجه به آن، گوهر اصیل انسانیت مطرح شود. سورن کرکگاردوجود انسان را وجودی خاص و انضمامی با تاکید برذهنی بودن و فردیت آن، به تصویر می‌کشد که با انتخاب و گزینش می‌تواند سپهرهای سه گانه زندگی خود را رقم زند. کرکگارد مقوله ایمان را ضدعقل می‌داند که تنها با تعلیق اخلاق و ترک نامتناهی میسر می‌گرددمولانانیز در عرفان اسلامی به انسان و وجود او توجه زیادی نشان داده و او را دارای اختیار می داند که دارای مراتب وجودی یکسان نیست. همچنین ایمان را امری درونی و یقینی می‌داند. به نظر می‌رسد که وی نیز به نوعی در پذیرش عقل در قلمرو ایمان تردید می‌کند، اما با بررسی بیشتر به گونه ایبا سازگاری عقل در حوزه دین و ایمان منتهی می‌شود.

---

در تاریخ اندیشه بشر،مباحث هستی شناسانه از مهمترین مسائل عقلی بوده که مورد توجه بسیاری از بزرگان قرارگرفته است در این میان بحث عالم مثال از بدیع ترین مباحث مورد توجه اندیشمندان به ویژه متفکران مسلمان بوده است . دربین آنها علامه طباطبایی (ره)و شاگردانش از طلایه داران این امراند.علامه طباطبایی برهان خود را برای اثبات عالم مثال براساس صورت های حسی وخیالی که در نفس پدید می آیند، شکل می دهد.و ویژگی هایی مانند حیات، علم وقدرت و آثاری مانند شکل وبعد و وضع را برآن مترتب می داند اما آثاری مانند قوه واستعداد و حرکت را از آنها سلب می کند.از ویژگی های دیگر عالم مثال این است که معلول عالم عقل و علت عالم ماده است یعنی بر اساس نظام علی و معلولی ترتیب یافته است وبرهمین اساس هم هماهنگی بین آنها وجود دارد. شهید مطهری با اشاره به دیدگاه حکمای اشراق وعرفا، برای عالم مثال ویژگی هایی جسمانی (نه صرفا مادی) قائل بوده وآثاری مانندحرکت ، قوه، زمان ومکان را از آن سلب می کند. علامه حسن زاده آملی عالم مثال وبرزخ را یکی دانسته و رابطه تنگاتنگ و هماهنگ بین عواملسه گانه را مطرح می سازد.علامه جوادی آملی معتقد است که عالم مثال مهمترین توضیح برای مشکل مباشرت مستقیم فاعلیت عقل نسبت به عالم طبیعت است واثبات عالم مثال را یکی از معارف عرفان می داند.علامه مصباح یزدی لزوما رابطه بین موجود های ضعیف وقوی را از نوع تشکیک خاصی نمی دانند بلکه ممکن است تشکیک از نوع عام باشد. ایشان نیز بین عوالم سه گانه رابطه ی علی ومعلولی قائل اند واز نظر ایشان عالم مثال ابتدا براساس نظریه عرفا مطرح شده است.

علّامه طباطبائى گاه باید و نباید را از امورى اعتبارى مى‏ داند که انسان آن را بین خود و فعلش جعل مى‏کند تا فعل ضرورت یابد. درباره معناى حسن و قبح هم ایشان دو نظر دارد: 1) حسن و قبح را امرى اعتبارى، و عبارت از ملایمت و منافرت با طبع انسان دانسته است، و از آنجا که انسان‏ها در طبع با هم متفاوت ‏اند، حسن و قبح را از امور نسبى شمرده است؛ 2) حسن و قبح را عبارت از ملایمت و منافرت فعل با غایت مطلوب دانسته است. معناى دوم علّامه از حسن و قبح ما را به این نکته رهنمون مى ‏سازد که ایشان حسن و قبح را در این معنا معقول ثانى فلسفى مى ‏داند؛ اگرچه به آن تصریح نمى ‏کند. مهم تفکیک این دو معنا از یکدیگر است، کارى که هیچ‏کدام از شارحان علّامه به آن نپرداخته ‏اند. نگارنده در این مقاله کوشیده است با نگاهى تطبیقى به رساله اعتباریات و مباحث تفسیر المیزان دیدگاه علّامه را واکاوى، و تفاوت نظریه او را از دیدگاه نسبى‏ گرایان و شکّاکان آشکار کند.

استاد مصباح مصداق کمال انسان را ارزش ذاتی می داند که منطبق بر «قرب الی اللّه» است. لکن از آن رو که «قرب» دارای معانی متعددی است و همه آنها نمی توانند مورد نظر باشند، ایشان معتقد است: قرب حداقل به سه معنای «مکانی و زمانی»، «وجودی» و «ارزشی» به کار می رود و معنای ارزشی، خود به سه معنای «تشریفی و اعتباری»، «تشبیهی» و «عرفانی و توحیدی» تقسیم می شود. با تحلیل هایی که این استاد بزرگوار دارند، معتقدند: قرب به معنای ارزشی آن، همان معنای عرفانی و توحیدی است که می تواند مصداق ارزش ذاتی و کمال انسان باشد. مستفاد از آیات و روایات از مصداق کمال انسان نیز قرب به خدا به معنای مذکور (عرفانی و توحیدی) است، و این حقیقتی است که خود استاد هم در آثار متعدد خود، بیان فرموده اند.

می‌توان گفت یکی از دغدغه‌های اساسی بشر از قدیم الایام این بوده که جهان با این همه عظمت خود به خود به وجود آمده و به صورت اتفاقی و بدون هیچ گرداننده و به وجود آورنده‌ای بوده یا اینکه دارای خالق قادری است که قدرت به وجود آوردن و گرداندن این جهان را دارد؟ از همان روزهای نخستین که این گونه مسائل مطرح شده‌اند به جهت اینکه انسان ذاتاً دارای قوه تفکر و تعقل است مسلماً اختلاف نظریه وجود داشته و نظرهای مختلفی مطرح شده که با گذشت زمان و پیشرفت علوم مختلف این اختلاف نظریه از پیشرفت بیشتری برخوردار شده است، با توجه به این مسئله و با عنایت به اینکه در دهه‌های اخیر علوم مختلف و فناوری از پیشرفت چشمگیری برخوردار شده و مسلماً افرادی هم که معتقد به وجود آمدن گیتی به صورت اتفاقی هستند به دنبال اثبات ادعای خود می‌باشند پس ضرورت دارد کسانی که در حیطه علوم معارف و فلسفه و دین عمر خود را نهاده‌اند و در این راه به فعالیت می‌پردازند جهت دفاع از حق و حقیقتی که به آن رسیده‌اند تمام توان خود را به کار برده و برای اثبات وجود خداوند تلاش نمایند، یکی از راه‌هایی که می‌توان جهت انجام این امر انجام داد پرداختن به برهان‌های مختلفی است که بزرگان و صاحب نظران فلاسفه و دین بر اثبات وجود خداوند تبارک و تعالی آورده‌اند، در این رساله به تحلیل و بررسی انواع براهین فلسفی اثبات وجود خداوند پرداخته شده است و به طور مختصر می‌توان گفت مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق بررسی انواع براهینی است که بر وجود خداوند آورده شده و همچنین بررسی و نقد نظریه کسانی است که معتقدند بر اثبات وجود خداوند نمی‌توان برهان اقامه نمود. روش این تحقیق برای گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای است و شیوه نگارش مطالب توصیفی تحلیلی می‌باشد.

انسانها به تناسب سطح اندیشه و ظرفیت وجودی و میزان بهره مندی خود از معرفت های دینی، تصوراتی مختلف از حقیقت مطلق دارند این تصورات به اندازه ایی متنوع و متعارض است که بعضا در مقابل یکدیگر قرار می گیرد. اعتقاد به تجسیم و تشبیه در همین راستا است و این رساله درصدد آن است که ضمن بررسی اجمالی برخی دیدگاه های متمایل به تشبیه و تجسیم و مبادی و ریشه های آن و نمونه هایی از تجسیم خداوند و همچنین دیدگاه های ائمه معصومینو متکلمان و فلاسفه اسلامی در نقد و رد تجسیم خداوند بپردازد. اندیشه رویت خداوند در تعالیم ابن تیمیه که از شاگردان مکتب احمد بن حنبل شمرده می شود، بسیار پررنگ است. استناد وی به ظاهرگرایی در صفات خبری خداوند او را به اعتقاد به جسمانیت و مکانمندی خداوند سوق داده است که خداوند را موجودی چون خود می پندارد و تمام خصوصیاتی را که در خود می یابد، در مقیاس بزرگتر به خداوند نسبت می دهد و او را همچون انسانها بزرگتر و بهتر تلقی می کند که در جایگاهی رفیع و در اوج آسمانها مستقر است و فرمان صادر می کند و گاهی شواهدی از متون مقدس که این تصورات را در خود ذکر می کنند، بیان می دارد. هرچند ابن تیمیه خود را از پیروان سلف می داند، معتقد است در کلام سلف، سخنی مبنی بر جسمانیت یا عدم جسمانیت خداوند ذکر نشده است؛ در حالیکه با استناد به سخنان ائمه معصومینبه خصوص سخنان امام علی  در متون اولیه اهل سنت که او نیز در شمار سلف امت رسول خدا است و ابن تیمیه خود را موظف به تبعیت از آنان می داند، رویت، جسمانیت و مکانمندی خداوند به کلی نفی شده است.

یکی از راه های شناخت و کشف مجهولات راه عقل و اندیشه است. در این تحقیق به بیان نظرات دو فیلسوف نامدار شرق و غرب (ابن سینا و دکارت) در رابطه با عقل به عنوان مهمترین منبع شناخت پرداخته شده است. ابن سینا هر انسانی را واجد عقل هیولانی می داند که این عقل، برای شناختن حقایق عالم، حرکت خود را در یک جریان و بستر زمانی آغاز می- کند. سرمایه اولی این عقل،اولیات و بدیهیات عقلی است که از جانب حق تعالی به او الهام می شود، سپس قوای ادراکی به حرکت می افتد و عقل از طریق استنباط برهانی سیر خود را آغاز می کند و غایت مطلوبش، رسیدن به درجه عقل مستفاد و برقراری ارتباط و اتصال با عقل فعال است وقتی عقل به این مرتبه که برترین مرتبه شناخت عقلی و منتهای کمال انسان است، رسید با افاضه و اشراق عقل فعال به صور همه حقایق دست می یابد. دکارت یگانه مرجع معتبر شناخت و معرفت عقلی را عقل و روش عقلی یعنی ریاضی محض معرفی نمود و اظهار داشت هر آن چه را عقل به طور واضح و متمایز ادراک کند، صحیح است وی برای دستیابی به معرفت یقینی براساس عقل مستقل بشری حرکت می کند و هیچ گونه مرجعیتی برای هیچ چیز بیرون از قلمرو عقل قائل نشد. با همین عقل سعی کرد از شک فرضی به یقین رسد و وجود کائنات را با آن اثبات کند نه تنها نفس و عالم خارج، بلکه خدا را نیز با ادله همینعقل اثبات کرد.هدف پژوهش آشنایی با دیدگاه ابن سینا و دکارت در رابطه با عقل به عنوان مهمترین منبع شناخت و مقایسه دیدگاه دو فیلسوف یاد شده در این موضوع است. روش تدوین پژوهش حاضر به صورت توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است .

انسان کامل از مباحث کلیدی و اساسی و در عین حال جذاب و شیرین در فلسفه و عرفان به‌ویژهفلسفه و عرفان اسلامی است . فلسفه و عرفان اسلامی نگاه و توجه ویژه ای به انسان و چگونگیزیستن و به تکامل رسیدن وی دارد . عرفا با توجه به اهمیت سیر و سلوک وتکامل بیشتر به این موضوع پرداخته اند. این رساله با روشنقلی با فیش برداری از آثار ابن سینا و ابن عربی و شیخ اشراق و کتب و مقالات مرتبط با آنها تهیه شده است . ابن سینا که نماینده فلسفه مشاء است در بخش عرفان و تصوف از کتاب اشارات و تنبیهات خود به مباحث عرفانی پرداخته است ؛ او از انسان کامل نام نبرده است اما از ویژگی‌هایی که برای عارف نام برده است می توان چنین برداشت کرد که عارف از نظر او همان انسان کامل است . عارف از نظر او باید مراحل اراده ،ریاضت ، اوقات ، و سکینه را طی کند و در هر مرحله حالات خاصی برای او بوجود خواهد آمد . از ویژگیهای ظاهری نیز می توان گشاده رویی ، کینه نداشتن و با گذشت بودن ، تواضع و فروتنی ، تجسس نکردن ، وانجام عبادات و فرایض را ذکر کرد . ابن سینا به ضرورت پرورش قوه تفکر و تعقل برای رسیدن به کمالبسیار تأکید می کند و انسان کامل راکسی می داند که به منتها درجه عقلی رسیده باشد. سهروردی که پایه گذار حکمت اشراق خوانده می شود نیز بدون اینکه از انسان کامل نام ببرد در کتابهای حکمه الاشراق و پرتو نامه و صفیر سیمرغ ویژگی‌هایی برای حکیم متأله مانندانجام عبادات ، خلوت ،ریاضت ،توانایی خلع اختیاری بدن از روح و غیره ذکر کرده است . سهروردی بیشتر به جنبه های عرفانی و صوفیانه انسان کامل پرداخته است .اما ابن عربی که پدر عرفان نظری نام گرفته است نخستین کسی است که واضح و مشخص از انسان کامل نام برده است و به بیان ویژگیها و خصوصیات و راه رسم کامل شدن می پردازد . انسان کامل ، جهان اکبر است که هرچه در هستی است در او وجوددارد بلکه چیزی بیشتر دارکه همان امانت الهی است .انسان میوه درخت آفرینش . انسان کامل زبده وحاصل این میوه است ، او مقصود آفرینش و آیینه تمام نمای الهی است که تمامی اسماء و صفات الهی را در خود منعکس می کند . ویژگی مشابه این سه عارف و فیلسوف بزرگ مسلمان توجه جدی و بارز آنها به اهمیت تکامل انسانی است که با دیگر موجودات تفاوتی اساسی دارد و آن روح و نفس آنهاست که توانایی عروج به بالاترین حد هستی را دارد .

چکیده تحقیق: هدف از این تحقیق بررسی و تحلیل تطبیقی دیدگاه علامه طباطبایی و فردریک شلایرماخر در باب مسئله وحی و تجربه دینی است. شلایرماخر با طرح نظریه تجربه دینی قصد داشت به دین اصالت بخشد و آن را از فروکاستن به حوزه اخلاق نجات دهد. از نظر او دین از سنخ شهود و احساس است، احساسی که نه معرفت بخش و نه قابل تعلیم و تعلم است، او معتقد است همه انسان‌ها می‌توانند شهودهای اصیل و جدید داشته باشند و دین را بسط دهند. شلایرماخر با طرح این نظریه دین را به احساس شخصی فروکاست و دست بشر را از حقایق وحیانی کوتاه کرد. به عقیده علامه طباطبایی الفاظ و عبارات قرآن عیناً از جانب خداوند متعال نازل شده و پیامبر و فرشته وحی هیچ دخل و تصرفی در آن ندارند. از نظر علامه، دلایل الهی بودن قرآن، وجوه اعجاز قرآن، از جهت فصاحت و بلاغت آن و اُمی بودن آورنده آن و دلیل دیگر بیانات ضمنی قرآن کریم است. اما این‌که وحی حاصل ارتباط وحیانی پیامبران است یا تجلی نفس آنهاست، در صورتی که وحی تجلی نفس پیامبران باشد باز هم می‌تواند مصون از خطا باشد و تفاوت‌های وحی و تجربه دینی کدام‌اند، پرسش‌هایی است که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.