جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهپژوهش حاضر، در پی آن است که عرفان حقیقی در عصر مدرن را، از دیدگاه هانری کربن و سیدحسین نصر مطرح کند. بیان ویژگی‌های اصلی عرفان، در حوزه‌ی نظر و عمل، از نظر این دو متفکر، می‌تواند علاقه‌مندان به عرفان حقیقی را یاری رساند، تا در تشخیص عرفان حقیقی از عرفان‌های دروغین به اشتباه نیفتند. از نظر هانری کربن که متفکری پدیدار شناس است، وحی، مبنای مهمی در عرفان نظری است. او به بعد باطنی دین که اسرار وحی در آن نهفته است، توجه به خصوصی دارد، از نظر او عرفان حقیقی همان گنوس یا معرفت نجات بخش است، هم چنین او به جهت علاقه‌ی خاصی که به معنویت تشیع دارد، در بیشتر آثارش بدان پرداخته است. به نظر کربن، عارف با پیکاری معنوی و ریاضت به پاکسازی نفس می‌پردازد که از این طریق، نفس اماره‌ی او به نفس مطمئنه دگرگون می‌گردد و عارف در نهایت به توحید باطنی دست می‌یابد. معیارهای اساسی عرفان سیدحسین نصر، عبارتند از : وحی، عقل، شریعت و فطرت، و عرفان حقیقی همان معرفت‌الله است. از نظر او، سه طریق اصلی برای دستیابی به وصال الهی، معرفت، عشق و عمل صالح است. نصر، در حوزه‌ی عرفان عملی بر معرفت نفس، کوشش برای تهذیب نفس و عمل به شریعت تأکید کرده است. از وجوه اشتراک کربن و نصر می‌توان به معرفت و عشق اشاره کرد و هم‌چنین یکی از اختلاف نظرهای آن دو در بحث شریعت است، کربن از آن-جایی که به بعد باطنی ادیان، توجه ویژه‌ای دارد، شریعت را کم‌تر مورد نظر قرار می‌دهد، اما نصر، شرط ورود به طریق الهی را شریعت می‌داند.کلید واژگانهانری کربن، سیدحسین نصر، حقیقت، عرفان، شریعت، طریقت، عصر مدرن، وحی، عقل قدسی، تأویل.

به نظر یالوم، زندگی ذاتاً بی‌معناست و ما باید معنای زندگی را جعل کنیم نه کشف. پس زندگی معنادار از نظر او، منوط به رعایت یکسری اصول اخلاقی- روانشناختی‌ای است که خود بشر آنها را ابداع کرده است. این اصول اخلاقی- روانشناختی‌ مبتنی بر مؤلفه­های مابعدالطبیعی است. پرسش پایه این جستار به این قرار است: مؤلفه­های مابعدالطبیعی معنای زندگی به روایت اروین یالوم چیست؟ دستاوردهای پژوهش حاضر عبارت است از: 1. از نظر یالوم معنای زندگی در ارتباط با سه مؤلفه ارزش، دلواپسی­های غایی، و فرهنگ است؛2. جهان عاری از خدا، جهان عاری از معنا، و زندگی معنادار بدون حضور ماورای طبیعت از مهم­ترین مؤلفه­های هستی­شناختی معنای زندگی به روایت یالوم و مسئولیت، عشق، موقعیت مرزی (تجربیات مرزی)، احساس گناه، مرگ، آرزو و عواطف، ترس و اضطراب، و تنهایی از مهم­ترین مؤلفه­های انسان­شناختی معنای زندگی از نظر یالوم است.پس بر این اساس می‌توان گفت: یالوم، زندگی را بدون حضور خدا و ماورای طبیعت که از مؤلفه‌های مابعدالطبیعی و هستی‌شناختی معناداری زندگی نزد اوست، معنادار می‌داند. زیرا او، حقیقتاً اعتقاد به خدا و همچنین ماورای طبیعت را از شروط اصلی و ضروریِ اخلاقی- انسانی زیستن زندگی بشر نمی‌داند که بخواهد زندگی را با توجه به این دو مقوله، معنادار لحاظ کند.

فعلیت صغری از شروط انتاج مختلطات شکل اول است که بیش تر منطق دانان، از جمله ابن سینا، در بسیاری از آثار خود بدان پای بندند. ابن سینا در مبحث مختلطات شکل اول فقط در دو موضع (صغرای ممکنة خاصه با کبرای وجودیه و صغرای مطلقة خاصه با کبرای موجبة ضروریه)، جهت نتیجه را تابع کبری ندانسته است. در حالی که بنا بر رأی خواجة طوسی مواضع دیگری نیز وجود دارد که نتیجة تابع کبری نیست. خواجه کبرای وصفیه (یکی از دو مشروطة عامه یا خاصه یا یکی از دو عرفیة عامه یا خاصه) را نیز به این مواضع می افزاید. با تفحص در آثار منطق دانان سینوی تعداد این مواضع به 42 ضرب می رسد. اگرچه منطق دانان در تعیین جهت نتیجة 31 ضرب از این ضروب اتفاق نظر و در تعیین جهت نتیجة 11 ضرب باقی مانده اختلاف نظر دارند، اما هیچ یک از آنان نتیجة این 11 ضرب را تابع کبری ندانسته اند. پژوهش حاضر به بررسی 31 ضرب یادشده و ضوابط و ادلة منطق دانان در باب جهت نتیجة آن ها می پردازد.

توحید و بحث از وحدانیت خداوند، یکی از پایه‌ای‌ترین اعتقاداتی است که کلیه‌ی نفوس بشری از جانب پیام آوران الهی(رسولان ظاهری)، بدان دعوت شده‌اند، قرآن، این کتاب آسمانی مبنای تعالیم خود را بر محوریت یگانگی پرودگار نهاده و آن را زیر بنای سایر تعالیم دیگر قرار داده است، ملاصدرا یکی از بزرگترین فلاسفه‌ی مسلمان است که در اثبات وحدانیت خداونداز ادله‌ی عقلی بیشماری بهره جسته است، گروهی بر این عقیده‌اند که صدرالمتالهین در جهت اثبات وحدانیت پرودگار، از براهین عقلی که لازمه‌ی کار یک فیلسوفِ آزاد اندیش است استفاده نکرده بلکه با اتکاء بر آیات قرآنی، تنها در جهت تبیین و تفسیر مفاهیم قرآنی همت گماشته است، بنابراین در اینجا، این سوال مطرح شده که توحید قرآنی با توحید فلسفه‌ی صدرایی چه نسبتی دارد؟ این تحقیق با روش تحلیل محتوا به انجام رسیده است و سعی دارد که نشان دهد نتیجه و دستاورد توحید صدرایی مطابقت کامل با آیات قرآنی دارد و این امر ذره‌ای از عقلانی بودن براهین او نکاسته و او را در شمار متکلمین قرار نمی‌دهد، بدین جهت آیاتی که در آثار او ذکر می‌شود به منزل? ملاکِ درستی یا نادرستی مباحث فلسفی او است، افزون بر کارکرد یاد شده می‌توان موارد زیر را نیز از جمله تاثیرات و کارکردهای آیات توحیدی قرآن بر نظام فلسفی صدرایی در بحث توحید دانست: استنباط مباحث فلسفی از قرآن؛ استنباط مباحث منطقی از قرآن؛ اقامه‌ی برهان عقلی و تایید صحت آن به واسطه‌ی آیات قرآنی؛ الهام‌گیری از آیات قرآنی.

در باب حقوق بشر دو گفتمان فراقراردادی و قراردادی مطرح است و تساوی حقوق و نیز تساوی در برابر حقوق، مسبوق به تساوی مستحقان است؛ با این تفاوت که در گفتمان فراقراردادی، تساوی مستحقان امری عینی است و ریشه در حقیقت واحد و جامع دارد و در گفتمان قراردادی، تساوی مستحقان با فرض و اعتبار تأمین می­شود. اما ظاهراً کثرت نوعی انسان صدرایی با طرح انسان­های متباین نمی­تواند با تساوی حقوق مستحقان سازگار باشد. پرسش محوری این جستار آن است که چگونه با پذیرش کثرت نوعی انسان صدرایی و جهان­های متفاوتی که انسان­های مختلف در آن زیست می­کنند، می­توان از تساویِ حقوق اجتماعی انسان‌ها و تساوی آنها در برابر قانون در گفتمان فراقراردادی سخن گفت؟ دستاورد این پژوهش این است که با توجه به امکانات درونی فلسفة ملاصدرا می­توان از دو مدل «برابری عینی بنفس امر متواطی» (= وحدت نوعی) و «برابری عینی در امر غیرمتواطی» در تبیین اصل برابری بهره برد و با توجه به عینی بودن این دو مدل در فلسفة صدرایی و ترجیح آن بر مدل ذهنی و قراردادی نیازی به طرح مدل ذهنی و قراردادی در فلسفة یادشده نیست. گفتنی است که مدل «برابری عینی در امر غیرمتواطی» در تفسیر اصل برابری از نوآوری­های این جستار است.

در طول تاریخ تفکر، برهان و شهود دو روش دست‌یابی به حقیقت تلقی شده است. در این راستا آنچه در وهلۀ اول اندیشمندان را به فکر واداشته این است که کدامیک از این دو طریق معتبرتر و کاربردی‌تر است. بررسی این دو روش نشان می‌دهد که، گرچه هر یک از آن‌ها به تنهایی از مزایای خاصی برخوردار هستند، ولی در عین حال حصر‌نظر به یکی از دو روش برهان و شهود، در مسیر حقیقت‌یابی، چندان راهگشا نبوده، و توانایی حل بسیاری از معضلات فکری اندیشمندان را نداشته است. لذا تلفیق این دو روش مورد توجه برخی متفکران قرار گرفته است. در واقع این دسته از متفکران اسلامی، فلسفه‌ای شهودی را ابزار کار خود قرار داده‌اند، که از جملة آنان می‌توان به ملاصدرا اشاره نمود. پرسش پایه این جستار عبارت است از: چگونه شهود ملاصدرا با فلسفة او سازگار است؟ در این مقاله ضمن اشاره به پاره‌ای انتقادات در باب کاربرد شهود در فلسفه و پاسخ به آن‌ها با توجه به نظام حکمت صدرایی نشان خواهیم داد که صدرا توانست به نحوی از شهود در فلسفه استفاده نماید که نه تنها به حیثیت تعقلی فلسفه خدشه‌ای وارد نگردد، بلکه چنین کاربردی با تفکر فلسفی صدرایی کاملاً هماهنگ باشد.

چکیده پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این سوال است که مبانی متافیزیکی اخلاق در نظام فکری ملاصدرا کدام است؟ در این راستا به مبانی معرفت شناسی، هستی شناسی و انسان شناسی اخلاق صدرایی پرداخته است. ملاصدرا در معرفت شناسی عقل را قادر به درک ملاکهای کلی فضائل و رذائل اخلاقی می‌داند و این مفاهیم را به عنوان معقولات ثانی فلسفی تلقی می‌کند او با مساوقت علم با وجود و مجرد بودن ادراک رابطۀ وجودی بین نفس و صور علمی‌اش را اثبات کردهو همچنین میل به فضائل و ترک رذائل را فطری می‌داند. او در بحث هستی شناسی با نگرش وجودی خود، ملکات اخلاقی را هم صفات وجودی می‌داند که به عنوان حیثیات مندمجه در وجود نفس و به تبع نفس موجودند. و بنابر تشکیک در وجود، به حسب نفوس متعددند لذا نفسی که قوی است فضائل اخلاقی در او با قوت بیشتری مطرح است و بالعکس. ملاصدرا در بحث انسان‌شناسی قائل است که نیت، به عنوان حسن فاعلی، روح عمل است و انسان، به واسطۀ اختیار خود و حرکت جوهری نفس، در سایۀ عوامل کمال بخش، استکمال وجودی می‌یابد و بنابر اتحاد عاقل و معقول انسان عین فضائل و رذائل اخلاقی می‌شود .گفتنی است در نظام فکری ملاصدرا، مولفه-هایی مطرح است که راه را برای کثرت نوعی انسان می‌‌گشاید. این مولفه‌ها عبارتند از: ماهیت نفس و قوای آن و چگونگی رابطۀ نفس و بدن به تفسیر ملاصدرا، حرکت اشتدادی نفس، مشکک بودن انسان، عینیت صور، غلبه صفات اخلاقی بر باطن انسان که در نهایت تبدیل شدن صفات اخلاقی به ملکات نفسانی منجر به تفاضل حقیقی انسان‌ها می‌شود. و این تفاضل به تنوع اخلاق منتهی می‌شود. البته اخلاق صدرایی با همه تنوعش، قدر مشترک اخلاقی دارد و آن، سازگاری با شریعت و فطرت است.

پرسش از آغاز هستی و از چگونگی بر آمدن هستی های متعدد در هر نحله فکری اعم از الهی و مادی اندیشه بشر را به خود مشغول کرده است. در فلسفه اسلامی طبق قاعده الواحد و اصل سنخیت از واجب الوجود واحد باید موجودی واحد صادر شود، بدین ترتیب سوال از چگونگی بر آمدن کثرات از باری تعالی به دغدغه اصلی فیلسوفان تبدیل شد. در این میان فارابی به عنوان موسس فلسفه اسلامی، با بهره گیری از اندیشه فلوطین و عقلانی کردن اندیشه وی بر اساس تمایز وجود از ماهیت، پاسخ این دغدغه را در نظریه فیض یافت. هفت قرن بعد صدرالمتالهین، با انقلاب اندیشه ای که مبتنی بر «نگرش وجودی» خاص وی بود، توانست به بسیاری از ابهامات فلسفه اسلامی پاسخ دهد و در برخی موارد هم پاسخ‌های جدیدی عرضه کند. ملاصدرا در باب صدور کثیر از واحد، همچون فارابی نظریه فیض را می پذیرد البته در چارچوب اصالت وجود و نیز بهره گیری از وحدت تشکیکی وجود و حرکت جوهری و حتی وحدت شخصی وجود، که به تبیینی جدید از این نظریه می انجامد؛ روشی که توانست در حل بسیاری از مشکلات دیگر فلسفی هم که به عقیده برخی لاینحل یا صعب می نمود، توفیق یابد و نقطه عطفی در روند تکامل فلسفه شود.

مسأل? وجود ذهنی از مباحث مهم و قابل تأمل حوزه‌های فلسفی است که در باب حقیقت شناخت، ارزش معلومات و نحو? تحقق و تبیین علم نقش برجسته‌ای دارد، در همین راستا این پایان‌نامه به بررسی و تبیین این مسأله نزد دو حکیم نامدار اسلام، ابن‌سینا و ملاصدرا پرداخته است و جوانب مختلف مسأل? وجود ذهنی از جمله: معنای وجود ذهنی، جایگاه وجودشناختی وجود ذهنی، مبانی و پیش‌فرضهای این مسأله، ادله، اشکالات وارد بر آن و پاسخهای ارائه شده توسط هر دو فیلسوف را مورد بررسی قرارداده است و در آن سعی شده که مقایس? مسأل? وجود ذهنی از نظر دو فیلسوف مذکور بر اساس محورهایی همچون روش، مبانی و ادله صورت گیرد.

حضور دولت آل‌بویه و نقش برجسته‌ی آن در موقعیت سیاسی بغداد، از فشارهای وارده بر شیعیان کاست و زمینه را برای فعالیت آنان فراهم نمود. شیعیان با استفاده از این آزادی سیاسی، به نشر عقاید و آموزه‌‌های خویش پرداخته و به تدوین، تنظیم و تبویب آن‌ها همت گماشتند. در این دوره، از سوی مخالفان، ایرادها و اشکالاتی به مهم‌ترین اعتقادات شیعی وارد می‌شد که برخی از متکلمان و عالمان شیعی، همچون شیخ مفید و شیخ صدوق در آثار متعددی به دفاع از تشیع پرداختند. این دو عالم مانند بسیاری دیگر از دانشمندان شیعی، با مباحثه و مجادله‌ی کلامی با دانشمندان دیگر فرق، به تثبیت و تحکیم بسیاری از اصول و عقاید شیعی پرداختند. از جمله آثار این دو عالم، الارشاد فی‌المعرفه الی‌العباد و عیون اخبارالرضاست. شیخ مفید و شیخ صدوق برای دفاع از تشیع از اخبار و گزاره‌های تاریخی بهره-های فراوانی بردند، به طوری‌که این دو کتاب، بیش‌تر به عنوان آثاری تاریخی جلوه‌گر شدند. استفاده از گزاره‌های تاریخی در اثبات مسائل کلامی؛ همچون نصّ امامت، علم امام، عصمت امام، معجزات امام، و غیره همان پیوند میان کلام، حدیث با تاریخ است که در عیون اخبارالرضا و الارشاد دیده می‌شود. هر چند شیخ صدوق و شیخ مفید در مقام استاد و شاگردی بودند اما به دلیل تعلق به دو مکتب متفاوت قم و بغداد، در برخی دیدگاه‌های کلامی و تاریخی اختلاف هایی داشتند. در این پژوهش تلاش شده است با تکیه بر دو کتاب الارشاد و عیون اخبارالرضا و همچنین منابع کلامی، حدیثی و تاریخی، به بررسی تطبیقی آرای تاریخی شیخ مفید و شیخ صدوق در دو اثر الارشاد و عیون اخبارالرضا پرداخته شود. بر اساس مطالعات انجام شده و یافته‌های به دست آمده، شیخ مفید و شیخ صدوق نه به عنوان تاریخ‌نگار، بلکه به مثابه‌ی دو متکلم، جهت اثبات اصول عقاید شیعی، از گزاره‌های تاریخی بهره‌های فراوانی برده‌اند. در این پژوهش مواردی همچون بحث امامت، عصمت، علم غیب، شهادت امامان و غیره به عنوان وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه‌های تاریخی این دو عالم مورد توجه قرار گرفته است. هر چند شیخ مفید برخلاف استادش، بیش‌تر بر عقل و دلایل کلامی تأکید داشت اما در نهایت این دو عالم نقش بسیاری در دفاع از حقانیت تشیع و اثبات آن بر عهده داشتند. واژگان کلیدی: شیخ صدوق، شیخ مفید، عیون اخبارالرضا، الارشاد، تاریخ‌نگاری شیعه، کلام شیعه