جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد پنجم: الاعتقادات، تصحيح الاعتقادات، المزار؛ ألاعتقادات فی دین الامامیة یا اعتقادات الامامیة مشهور به اعتقادات صدوق کتابی مختصر در علم کلام شیعه نوشته شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ ق). او در این کتاب با استناد به روایات معصومان به اثبات عقائد شیعه می‌پردازد. شیخ صدوق این کتاب را هنگام سفر به نیشابور و به درخواست عالمان نیشابوری نوشته است. این کتاب دارای شروح و ترجمه‌های فراوانی است. کتاب الاعتقادات مشتمل بر ۴۵ باب است که شیخ در هر باب با عنوان «باب الاعتقاد فی...» آن را آغاز کرده است. عناوین برخی از این ابواب بدین شرح است: بیان اعتقادات شیعه در توحید، صفات ذات و صفات افعال، افعال بندگان، جبر و تفویض، اراده، مشیت، قضا و قدر، فطرت و هدایت، استطاعت، بداء، لوح و قلم، عرش و کرسی، نفوس و ارواح، موت و رجعت، رستاخیز و مباحث مربوط به آن، بهشت و دوزخ، وحی، امر و نهی، قرآن، مقام انبیا سل و حجج و ملائکه و عصمت ایشان، نفی غلو و تفویض، تقیه، مقام اجداد پیامبر (ص)، ‌شأن لویان، احادیث، حظر و اباحه و... تَصحیحُ اِعتقاداتِ الاِمامیّة یا تَصحیحُ الاعتقاد کتابی در دانش کلام از شیخ مفید(درگذشت ۴۱۳ق) است. این کتاب، شرح و نقدی است بر کتاب «الاعتقادات»، نوشته شیخ صدوق. برخلاف شیخ صدوق که برای اثبات مطالب تنها بر آیات قرآن و روایات تکیه کرده است، شیخ مفید از روش عقلی بهره برده است. بداء، سؤال در قبر، قضا و قدر، معنای عرش، رجعت و چگونگی نزول وحی ازجمله مسائل کتاب است. در تصحیح الاعتقاد انتقاد عمده شیخ مفید بر شیخ صدوق این است که وی در اثبات اعتقادات و تفسیر آیات و روایات دقت عقلانی کافی ندارد. کتاب تصحیح الاعتقادات، شرحی است بر کتاب الاعتقادات یا اعتقادات الامامیه نوشته شیخ صدوق که در آن مهم‌ترین اعتقادات شیعه امامیه آمده است. همان‌طور که از عنوان تصحیح الاعتقادات پیدا است، تلاش شیخ مفید بر‌ آن بوده است تا دیدگاه‌های استادش شیخ صدوق را درباره اعتقادات شیعه امامیه نقد و تصحیح کند. شیخ صدوق در کتاب الاعتقادات برای اثبات اعتقادات شیعه از آیات قرآن و احادیث کمک گرفته است؛ اما شیخ مفید در شرح این کتاب از روش عقلی هم بهره گرفته است. ازجمله امتیازات کتاب تصحیح الاعتقاد را آن می‌دانند که دو روش فکری متفاوت در کلام شیعه را منعکس می‌کند : روشی که به استدلال‌های عقلی توجه نمی‌کند و بر روایات مبتنی است و مکتبی که به عقل بها می‌دهد و آن را به لحاظ شرعی معتبر می‌داند. شیخ مفید در تصحیح الاعتقادات بارها بر شیخ صدوق خرده گرفته است که همچون اصحاب حدیث به استدلال‌های عقلی بی‌اعتنا است و تنها بر روایات تکیه می‌کند. برخی از اشکالات شیخ مفید بر شیخ صدوق در این کتاب عبارت است از: تفسیر نادرست آیات قرآن، عدم استناد به روایات صحیح، بی‌توجهی از معنای درست برخی الفاظ موجود در قرآن و روایات، پیروی از شیوه اهل حدیث در برداشت از روایات، یعنی عدم تلاش عقلانی کافی در معنای روایات. البته شیخ مفید در مواردی دیدگاه شیخ صدوق را پذیرفته است. ازجمله آنها مسائلی چون رجعت، برانگیخته‌شدن پس از مرگ، شفاعت و وعد و وعید است. کتابُ الْمَزار؛ مَناسِکُ الْمَزار معروف به اَلْمَزارُ الصّغیر تألیف شیخ مفید(متوفای ۴۱۳ق) است. شیخ مفید در این کتاب، مجموعه روایاتی درباره زیارت پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع) جمع آوری نموده است. المزار شیخ مفید از معتبرترین منابع برای کتاب‌های زیارتی و دعا به شمار می‌آید و علما و دانشمندان شیعه نیز بر آن اعتماد و استناد نموده‌اند. شیخ مفید در آغاز کتاب، انگیزه خود را بر نگارش کتابی در شیوه زیارت دو امام حضرت علی(ع) و امام حسین(ع) گرفت، با توجه به اینکه کتابی مستقل در زیارت ائمه(ع) از علمای اصحاب نگاشته نشده بود. البته شیخ مفید در بخش دوم کتاب، زیارت پیامبر(ص) و دیگر ائمه(ع) را نیز اضافه کرده است. این کتاب شامل موضوعاتی است از جمله: 1.

مصنفات الشيخ المفيد مجموعه‌ای از آثار شیخ مفید می‌باشد. محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (336–413ق) معروف به شیخ مفید، از علمایی است که دارای تألیفات بسیار در موضوعات متنوع است. از آن تألیفات بسیار می‌توان به سه کتاب در حدیث، چهار کتاب در تاریخ، پنج کتاب در اصول فقه، دوازده کتاب در علوم قرآن، 41 کتاب در فقه و بیش از هفتاد کتاب در علم کلام اشاره کرد[۱] حدود نصف آثار شیخ مفید در موضوع کلام و از این تعداد کتاب، نصف آن در مبحث امامت می‌باشد[۲] برخی از آثار ایشان از قبیل «التمهيد»، «الانتصار»، «الافتخار»، «الرسالة العلوية» و... که قریب به چهل اثر می‌باشد متأسفانه مفقود شده و موضوع آن مشخص نمی‌باشد[۳] این کتاب در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد چهارم: أوائل المقالات، تعليقات علی أوائل المقالات (شیخ فضل‌الله زنجانی و واعظ چرندابی)، تعليقات علی أوائل المقالات (شیخ ابراهیم انصاری زنجانی خوئینی)؛ «اوائل المقالات»، یکی از مهمترین کتب کلامی شیعه به حساب می‌آید. بلکه می‌توان ادعا کرد برای این کتاب نظیری بین کتب کلامی نیست به طوری که با حجم بسیار کم بر صدها مساله کلامی و اعتقادی مشتمل باشد. و مثل آن در بین دیگر کتب مثل خود مولف است بین علماء که از جامعیت ویژه‌ای برخوردار است. از آنجا که شیخ مفید این کتاب را در اواخر عمر شریف خود نگاشته است لذا در بین نوشته‌های او نیز از اهمیت بسزائی برخوردار است. مباحثی که مولف در این کتاب مطرح کرده عمیق تر و براهین اقامه شده از اتقان بیشتری برخوردار است. از این رو می‌بینیم که این کتاب از همان زمان حیات مولف شهرت می‌یابد و تا به امروز علماء در نوشته‌های متعدد خود به آن استناد می‌کنند. در طول این هزار سال هرگز این کتاب در حوزه‌های علمیه مترک و مغفول واقع نشده است. به همین دلیل الان از جمله کتبی به حساب می‌آید که نسخ خطی متعددی دارد. این کتاب را مولف در اثبات فرق بین شیعه و معتزله نوشته است. او در مقدمه می‌گوید «فانی بتوفیق الله و مشیته مثبت فی هذا الکتاب ما آثر اثباته من فرق ما بین الشیعه و المعتزله و...»

رسالة حول حديث نحن معاشر الأنبياء لا نورّث تألیف شيخ مفيد، ابوعبدالله، محمد بن محمد بن نعمان ابن معلم عكبرى بغدادى (336 - 413 هجرى). نقد و بررسى روايتى كه ابوبكر از پيامبر نقل كرده كه: «ما پيامبران چيزى براى فرزندان خود به ارث نمى‌گذاريم و هرچه باقى بگذاريم حكم صدقه بر آن جارى است و به فرزندانمان نمى‌رسد». اين كتاب، كتابى كوچك، در 6 صفحه است و در پايان آن نيز سخنان برخى ديگر از علما مانند قرطبى، فخر رازى، علامه حلى، علامه امينى، ابن ابى‌الحديد و سيد شرف‌الدين درباره فدك آمده است. شيخ مفيد در اين كتاب بحث از سند روايت نمى‌كند و فرض را بر صحت آن مى‌گذارد و اشكالات دلالى آن را مطرح مى‌كند. وى در دلالت اين روايت احتمالات گوناگونى را مطرح مى‌كند كه برخى از آنها موافق با قرآن است ولى مقصود مخالفان اهل بيت عليهم‌السلام را نمى‌رساند.برخى ديگر هم كه مقصود آنان را مى‌رساند مخالف قرآن است. شيوۀ شيخ مفيد در اين كتاب مانند ديگر كتاب‌هاى كلامى ايشان است.وى با استدلال‌هاى عقلى و استناد به آيات قرآن ديدگاههاى خود را به اثبات مى‌رساند.

کتاب " تصحیح الاعتقاد بصواب الانتقاد" از دیگر آثار شیخ مفید به زبان عربی می باشد. مؤلف، این کتاب را در شرح کتاب الاعتقادات شیخ صدوق نوشته و در آن به شرح و بررسی مباحث عقیدتی پرداخته است. شیخ مفید در این کتاب با بررسی استدلالی و بیان برهانی کتاب الاعتقادات، نظریات شیخ صدوق را رد یا اثبات می کند. وی در کتاب تصحیح الاعتقاد غنای فرهنگ شیعه و قدرت استدلال آن را در مباحث اعتقادی به تصویر کشیده است. مرحوم شیخ صدوق بعد از نگارش کتاب الاعتقادات وعده نگارش شرحی بر آن نیز می دهد؛ ولی موفق به آن نمی شود و شیخ مفید با نگارش این کتاب عهده دار شرح بر کتاب استاد بزرگوار خود گردیده است. کتاب تصحیح الاعتقاد از اعتبار خاصی برخوردار است و از زمان نگارش تا حال، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار داشته و در کتب مختلف از آن نقل شده است. این کتاب برای تحقیق در عقاید شیعه و شناخت مباحث عقیدتی مطرح در قرن چهارم و عصر شیخ مفید، کتابی ارزشمند و قابل توجه است.

کتاب «الارشاد» نوشته شیخ مفید محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی در تاریخ زندگانی ائمه علیهم السلام است که با توجه به روایاتی که در اختیار داشته، آن را نگاشته است. شیخ مفید در این کتاب به فضایل اهل البیت علیهم السلام و یاران آنان نیز اشاره دارد. کتاب «الارشاد» از معتبرترین منابع روایی شیعه درباره زندگانی ائمه علیهم السلام به شمار می آید و بسیاری از منابع مهم شیعه، که به زندگانی ائمه پرداخته اند، این کتاب را مستند خود قرار داده اند. این کتاب از منابع دست اول درباره زندگانی ائمه علیهم السلام است. شیخ مفید این کتاب را به درخواست یکی از یاران خود نگاشته است. در این کتاب بسیاری از موضوعات مهم تاریخی ائمه علیهم السلام بیان شده است. مانند: خبر دادن امام علی علیه السلام از شهادت خود، روایاتی که دلالت بر فضایل آن حضرت می کند، قضاوت های آن حضرت، حرکت امام حسین علیه السلام به سوی عراق، قیام زید شهید، ورود امام هادی علیه السلام به سامرا، غیبت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

نام دیگر این کتاب «المسائل الزیدیة» تاليف شيخ مفيد مي باشد. موضوع كتاب بحث‌ های عقیدتی با فرقه جارودیه، که از فرقه‌ های زیدیه است و مقایسه آن با عقاید شیعه مي باشد. در زمان شیخ مفید فرقه‌ ها و گروه‌ های مختلفی در پی اغراض سیاسی سر برآورده بودند. از میان شیعه نیز گروه‌ های مختلفی اعلام وجود کرده بودند. یکی از آن فرقه‌ ها فرقه «جارودیه» است و رهبر آنان «ابوالجارود، زیاد بن منذر» می‌ باشد. وی در سال ۱۵۰ هجری درگذشته است. فرقه جارودیه تنها فرقه زیدی است که توانستند مدتی باقی بمانند. شیخ مفید کتاب «المسائل الجارودیة» را در نقد و بررسی عقاید جارودیه نگاشته و در این کتاب عقاید آنان را درباره مسئله امامت زیر سؤال برده است.

«شرح المنام»، به زبان عربى نوشته شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نُعمان، از چهره‏ هاى درخشان فقها و انديشمندان اسلامى در آغاز قرن پنجم هجرى و درباره مناظره وى با خليفه دوم در عالم رؤيا است. برخى از خواب‏ها صحيح و صادقند و به آنها رؤياى صادقه مى گويند. در برخى روايات آمده كه رؤياى صادقه، جزيى از نبوت است. اگر چه خواب داراى حجيت شرعى نيست، ولى گاهى مضامين عالى آن به حدى مفصل، روشن، متقن و دقيق است كه انسان را قانع و مطمئن مى ‏سازد. اين رؤيايى كه شيخ مفيد ديده نيز از همين قبيل است؛ زيرا شامل بحثى علمى و ارزش‏مند است كه از مقدماتى دقيق و كامل برخوردار مى ‏باشد و درباره عدم دلالت «آيه غار» بر فضيلت خليفه اول مى ‏باشد. شيخ مفيد، تمام راه ‏هاى استدلال به آيه را نقل كرده، سپس به پاسخ آنها مى ‏پردازد. وى، با توانى بالا در استدلال، با جواب ‏هاى نقضى و ايجابى و شواهد قرآنى و حديثى و حتى استشهاد به اشعار براى اثبات معانى لغوى، مناظره ‏اى شگفت ‏انگيز و جالب برگزار نموده كه با قطع نظر از رؤيا بودن آن، استدلال‏ هاى منطقى ‏اش هر عالم انديشمندى را قانع مى ‏سازد.