جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه تفسیر نفیس المیزان توسط شاگردان مرحوم علامه طباطبایی «ره» انجام گرفت ابتدا آقایان مکارم شیرازی، مصباح یزدی، محمد علی گرامی، عبد الکریم نیری بروجردی، محمدرضا صالحی کرمانی، سید محمد خامنه‌ای، محمد جواد حجتی کرمانی، ۱۲ جلد آن را ترجمه کردند. آقای موسوی همدانی خود می‌گویند: «روزی مرحوم علامه به من امر فرمودند که تفسیر ایشان را ترجمه کنم، وقتی ترجمه را ملاحظه نمودند، فرمود: آن ۱۲ جلد دیگر را نیز ترجمه کن تا یکدست گردد من هم دوباره آنها را ترجمه کردم. بنابراین بعضی مجلدات تفسیر المیزان، دو ترجمه دارد. البته ایشان در مقدمه ترجمه تفسیر المیزان چاپ جامعه مدرسین می‌نویسند: «۱۰ جلد آن قبلا ترجمه شده بود و آن ترجمه ۵ جلد عربی المیزان می‌باشد.» ایشان ضمن ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه‌ای نیز از آیات قرآنی ارائه داده‌اند، و بطور مستقل نیز می‌تواند، مورد استفاده واقع شود. بنابر نقل دانشنامه قرآنی ایشان در ترجمه قرآن به ترجمه مرحوم پاینده نظر داشته است. ایشان بدلیل اینکه از شاگردان مرحوم علامه طباطبایی «ره» بوده، و با مبانی فکری استاد خود در جنبه‌های مختلف، آشنایی داشته، توانسته‌اند، ترجمه خوبی از این تفسیر ارائه دهند، ترجمه‌ای که در رساندن معنا و منظور مفسر، تقریبا موفق بوده‌اند.

ترجمه تفسیر نفیس المیزان توسط شاگردان مرحوم علامه طباطبایی «ره» انجام گرفت ابتدا آقایان مکارم شیرازی، مصباح یزدی، محمد علی گرامی، عبد الکریم نیری بروجردی، محمدرضا صالحی کرمانی، سید محمد خامنه‌ای، محمد جواد حجتی کرمانی، ۱۲ جلد آن را ترجمه کردند. آقای موسوی همدانی خود می‌گویند: «روزی مرحوم علامه به من امر فرمودند که تفسیر ایشان را ترجمه کنم، وقتی ترجمه را ملاحظه نمودند، فرمود: آن ۱۲ جلد دیگر را نیز ترجمه کن تا یکدست گردد من هم دوباره آنها را ترجمه کردم. بنابراین بعضی مجلدات تفسیر المیزان، دو ترجمه دارد. البته ایشان در مقدمه ترجمه تفسیر المیزان چاپ جامعه مدرسین می‌نویسند: «۱۰ جلد آن قبلا ترجمه شده بود و آن ترجمه ۵ جلد عربی المیزان می‌باشد.» ایشان ضمن ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه‌ای نیز از آیات قرآنی ارائه داده‌اند، و بطور مستقل نیز می‌تواند، مورد استفاده واقع شود. بنابر نقل دانشنامه قرآنی ایشان در ترجمه قرآن به ترجمه مرحوم پاینده نظر داشته است. ایشان بدلیل اینکه از شاگردان مرحوم علامه طباطبایی «ره» بوده، و با مبانی فکری استاد خود در جنبه‌های مختلف، آشنایی داشته، توانسته‌اند، ترجمه خوبی از این تفسیر ارائه دهند، ترجمه‌ای که در رساندن معنا و منظور مفسر، تقریبا موفق بوده‌اند.

لمنار (تفسیر القرآن العظیم) تفسیری است جامع ولی ناتمام در ۱۲ جلد که به آیه ۵۳ سوره یوسف پایان می‌یابد. از اول قرآن تا آیه ۱۲۶ سوره نساء به انشای شیخ محمد عبده (متوفای ۱۳۲۳) و املای سیدرشیدرضا (متوفای ۱۳۵۴) است و بعد از آن، رشید رضا به پیروی از سبک شیخ محمد عبده، آن را تا سوره یوسف ادامه داده است. تفسیر المنار یکی از تفسیرهای اجتماعی و تربیتی است که تفسیرهای زیادی از آن متاثرند. توجه کردن به مشکلات کنونی مسلمانان، بررسی علل عقب ماندگی جامعه اسلامی، امکان ساخت جامعه‌ای قوی، برانگیختن امت به یک انقلاب قرآنی علیه اوضاع عقب مانده خویش، برخورد درست علمی با زندگی، عنایت کامل به (ضرورت) تامین اسباب و علل تمدن اسلامی، برخورد با دشمنان، پاسخگویی به تهاجمات فکری استعمارگران که بر اعتقادات و تاریخ و تمدن و بزرگان اسلامی شبیخون زده‌اند (با ادله‌ای علمی و حقایق تاریخی) و بطلان تفکر آنان از ریشه، از ویژگی‌های این تفسیر است. این تفسیر در میان تفسیرهای قرآن کریم دارای رویکردی سیاسی، اجتماعی و تربیتی است که مؤلّف آن به مفسّری مجدّد با روش تفسیری نوینی شهرت دارد و یکی از پیشگامان و متفکران حرکت اسلامی معاصر است.

أنوار التنزيل و أسرار التأویل، مشهور به «تفسير بيضاوى»، تأليف عبدالله بن عمر شيرازى شافعى بيضاوى (م 691ق)، از عالمان و متكلمان و مفسران معاصر علامه حلّى و خواجه نصيرالدين طوسى بوده است. بيضاوى، در مقدمه كوتاه کتاب، به‌اجمال از انگيزه نگارش آن سخن گفته است. وى به انگيزه فراهم آوردن تفسير فشرده و گویا، همراه با زبده انديشه‌هاى انديشه‌وران، دست به نگارش تفسير زده است. روش تفسيرى بيضاوى بدين‌ترتيب است كه در آغاز، از نام سوره، جايگاه نزول و تعداد آيات آن ياد مى‌كند و آنگاه به تفسير و تبيين واژه‌ها پرداخته و تفسير را ادامه مى‌دهد. اين کتاب در حقيقت، در برابر «كشاف» زمخشرى به نگارش درآمده و گرايش به فكر اشعرى از نكات بارز این تفسير است. مطالب تفسير بيشتر برگرفته از «كشاف» زمخشرى و تفسير كبير فخرالدين رازى است. یکى ديگر از منابع مورد استفاده بيضاوى، به‌ویژه در لغت و اشتقاق و بيان دقايق زبانى و ادبى قرآن كريم، تفسير راغب اصفهانى است. صاحب «كشف الظنون» همچنين ذيل مدخل «تفسير الراغب»، از آن به‌عنوان یکى از مآخذ «أنوار التنزيل» بيضاوى ياد مى‌كند. تفسير بيضاوى از جمله تفاسير مختصر، مفيد و محكم است كه به‌خاطر ویژگى‌ها و برجستگى‌هایى كه دارد، مورد توجه عالمان و حوزه‌هاى علوم اسلامى قرار گرفته و همت بسيارى از تفسيرپژوهندگان و محققان را به خود جلب كرده است؛ ازاين‌رو عالمان بسيارى به آن شرح نوشته و يا حاشيه و تعليقه نگاشته‌اند. «أنوار التنزيل»، از نظر حجم از تفاسير متوسط است؛ ازاين‌روى از مباحث طولانى و نقد و بررسى‌هاى طولانى و عرضه ديدگاه‌ها و ارزيابى آنها به‌طور گسترده در آن خبرى نيست. بيشترين همت مؤلف آن، تبيين واژه‌ها و تشريح جملات آيات و توضيح مفهوم آيات الهى است. او در این راستا به اقوال مختلف در كمال اختصار روى مى‌آورد و تفصيل و توسيع را برنمى‌تابد. بيضاوى غالباً معنايى را مى‌گزيند و به آن استدلال مى‌كند و پس از آن به گفته‌ها و يافته‌هاى ديگران روى مى‌آورد. او به‌جز آنچه را كه انتخاب كرده است، با تعبير «قيل»، «روى» و... مى‌آورد تا نشانگر تضعيف آن ديدگاه‌ها و يا عدم اعتماد وى به آنها باشد. مباحث مربوط به قرائت و تعيين دقيق قرائت‌هاى مشهور و اشاره به قرائت‌هاى ديگر، بخش ديگرى از محتواى تفسير او را تشكيل مى‌دهد. بااين‌همه بيضاوى از مباحث كلامى، فقهى، اخلاقى و بعضاً تاريخى نيز غفلت نمى‌كند، كه از آنها ياد خواهيم كرد. بيضاوى به پيروى از زمخشرى، پس از پایان تفسير سوره‌ها، رواياتى در فضيلت سوره و ثواب قرائت آن نقل مى‌كند. تفسير بيضاوى و به‌ویژه ارزش ادبى و تفسيرى آن در میان اهل فن و مفسران شيعى نيز مورد توجه بوده است. مولا فتح‌الله كاشانى (م 988ق) در مقدمه «زبدة التفاسير» كه به زبان عربى نوشته است، از «أنوار التنزيل»، به‌عنوان یکى از چهار منبع عمده خود ياد مى‌كند. نگاهى گذرا به مجلدات «بحار الأنوار» مجلسى نيز بيانگر استفاده مكرر او از تفسير بيضاوى است. میرزا محمد مشهدى قمى، از علماى امامى سده 12ق نيز در بحث‌هاى ادبى خود از «أنوار التنزيل» بيضاوى بسيار بهره برده است. تفسير بيضاوى، به‌ویژه در شناخت ملل مختلف نسبت به اسلام اثرى شگرف نهاد؛ برای نمونه در سده‌هاى 9 و 10ق / 15 و 16م، یکى از پرتداول‌ترين آثار اسلامى در آسياى جنوب شرقى، این تفسير بود. همچنين در اروپاى سده‌هاى 16م، به بعد، ترجمه این اثر نقطه عطفى در بالا بردن میزان آشنايى اروپاييان با دين اسلام بود. در سده‌هاى پسين نيز مترجمان قرآن كريم به زبان‌هاى اروپايى از این تفسير بهره‌هاى فراوان برده‌اند. از ديد حاجى خليفه پرفايده‌ترين و سودمندترين حاشيه كامل بر تفسير بيضاوى، حاشيه محيى‌الدين محمد بن مصطفى قوجوى، معروف به شيخ‌زاده (م 951ق) است. این حاشيه، از شروح مفصل ادبى و بيانى تفسير بيضاوى است كه برای طلاب و محصلان علوم قرآنى نگارش شده است. ذهبى، مشهورترين حواشى بر تفسير بيضاوى را حاشيه قاضى‌زاده، حاشيه شهاب و حاشيه قونوى مى‌داند . آقابزرگ نيز یکى از بهترين حواشى غير كامل بر تفسير بيضاوى را، حاشيه شيخ بهایى مى‌داند. تفسير بيضاوى، توسط برخى مختصر نيز شده است. حاجى خليفه از «الإتحاف بتمیيز ما تبع فيه البيضاوی» به‌عنوان مختصر تفسير بيضاوى توسط محمدبن يوسف شامى ياد مى‌كند. وى همچنين از مختصرى متعلق به محمد بن محمد بن عبدالرحمان شافعى قاهرى، معروف به امام الكامليه (م 874ق) ياد مى‌نمايد. شيخ عبدالرئوف مناوى، احاديث تفسير بيضاوى را مستنديابى كرده و آن را «الفتح السماوی بتخريج أحاديث البيضاوی» نام‌گذارى كرده است.