جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله ی حاضر به تبیین احسان و نیکی کردن و ترویج آن در جامعه پرداخته است آیات قرآن برای مسئله احسان و نیکی اهمیت بسزائی قائل است و مردم را به این عمل خیر دعوت نموده و آثار مفید و معنی آنرا برای مردم بیان نموده است. در روایات رسیده از ائمه اطهار ( ع) همچنین به این عمل خداپسندانه سفارش شده است. از این رو پژوهش حاضر، با هدف تبیین زوایایی از اسرار و آثار احسان و نیکوکاری به منظور ترویج احسان در جامعه پرداخته است این رساله در شش فصل نگارش یافته است. در فصل اول: مفهوم و فلسفه احسان مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم: انواع احسان بیان شده است. در فصل سوم: آداب احسان مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم: آفات احسان ذکر شده است. در فصل پنجم: به ذکر راه کارهای عملی درباره ی احسان پرداخته است. در فصل ششم: به بررسی آثار احسان و نیکوکاری در سیره ی محسنین پرداخته شده است. واژه های کلیدی این تحقیق عبارتند از: احسان، فقر، عفو و فرهنگ. امید است که این عمل نیک در بین افراد جامعه گسترش پیدا کند.

این تحقیق در سه بخش به نگارش درآمده است: در بخش اول، واژگان احسان و محسنین و نظایر آن در لغت و اصطلاح قرآن کریم بررسی شده است؛ در بخش دوم، انواع احسان مانند احسان خدا به بندگان و احسان بندگان به خدا، احسان به والدین، احسان به پیشگامان، احسان به دیگر همنوعان، و نیز محسنان نمونه در بیان قرآن کریم معرفی گردیده است؛ در بخش سوم، را عنوان سیمای محسنین از پشتوانه های احسان و پاداش محسنین بحث شده است.

در پژوهش انجام شده با موضوع اخلاص از دیدگاه قران و سنّت؛آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی آن با توجه به اینکه اخلاص و صدق نیّت مقامی است رفیع از مقامات مقربین و منزلی است منیع از منازل راه دین که هر که توفیق وصول آن را یافت به مرتبه عظمی فایز گردد و با توجه به اینکه اهمیت این موضوع با توجه به آیات کریمه قرآن و احادیث بر کسی پوشیده نیست ،هدف از انجام این پژوهش ان است که ببینیم که قرآن و سنّت چه مطالبی را در رابطه با اخلاص و آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی آن دارد برای این کار باید ابتدا اخلاص را در قرآن و سنّت بررسی کنیم تا مشخص شود این صفت چقدر اهمیت دارد پس از آن به راههای کسب اخلاص و درمان ریا می پردازیم . همچنین دامنه و محدوده تحقیق مربوط به یک قشر خاصی نمی شود بلکه تمام افراد بشری را تحت سیطره خود دارد در گرد آوری این تحقیق از کتب تفسیری معتبری همچون تفسیر نمونه ،المیزان و نور و کتب حدیثی معتبر همچون اصول کافی ،بحار الانوار و .... و کتب اخلاقی مانند معراج السعاده ، اخلاق در قرآن ،قلب سلیم و .... استفاده شده است . این اطلاعات بدست آمده که جمع آوری آن به صورت کتابخانه ای بوده ما را به این نتیجه می رساند که اگر اخلاص در وجود آدمی نهادینه شود باعث می شود عواملی چون ریا و هوای نفس بسیار کمرنگ شود و به تبع آن مشکلات فردی و اجتماعی حل شود و هنگامی که کسی مقام مخلصان را بداند انگیزه او در کسب مقام اخلاص بیشتر می شود و به جای تلاش ریا کارانه خواهد کوشید مراتب اخلاص خویش را بیفزاید. کلید واژه های این تحقیق عبارتند از:اخلاص،قرآن،سنّت،پیامد،فردی،اجتماعی. اما از باب مقدمه آنچه به عنوان کلید اصلی تحقیق معرفی شده است همان اخلاص است و بقیه واژگان بعداز این کلید قرار گرفته اند.

در این پژوهش تلاش بر این بوده که آنچه در باره اخلاص و ریا در قرآن و منابع مربوط به آن آمده به صورت اجمالی مطرح گردد که در این راستا پژوهش به صورت فصلها و قسمت های مختلفی ارایه شده که معرفی آنها به این صورت در این چکیده تقدیم می گردد. فصل اول : تحت عنوان «بیان آیات و روایات و کلیات پیرامون اخلاص» می باشد که در بخش اول به بیان آیات و روایات و در بخش دوم به تعریف می پردازیم. فصل دوم: که«تحلیل اخلاص» نام دارد شامل تو ضیحاتی برای وارد شدن به بحث از جمله درجات و انواع و اسباب و عوامل و آثار اخلاص می پردازیم. فصل سوم: که تحت عنوان «بیان آیات وروایات و کلیات، پیرامون ریا» می باشد که در بخش اول به بیان آیات و روایات و در بخش دوم به تعریفات می پردازیم. فصل چهارم: که« تحلیل ریا» نام دارد شامل درجات و انواع ریا آفات و طریق درمان ریا می پردازیم.

اخلاص در مفردات راغب به معنی صافی، و چیزی است که آلایش آن زائل شده و صافی چیزی است که آلایش در آن وجود ندارد واژه اخلاص به عنوان صفت برای مواد اعم از معدنی و یا آلی نظیر آهن خالص، شیر خالص به کار می رود و خالص کردن فکر و عمل در قرآن کریم به خداوند سبحان نسبت داه شده است. در معنی رزق معلوم سخنان بسیاری وجود دارد آیا وقتش معلوم است ، یا بقا و دوامش، و یا سایر مشخصات آن اما بنا بر آنچه گفته می شود رزق معلوم تعبیر سربسته ای است که برای مواهب توصیف نشدنی. اطاعت امر الهی ازمراتب اخلاص می باشد که اطاعت امر الهی واجب یا مستوجب رسیدن به ثواب ها می باشد که خداوند بای اطاعت کنندگان وعده داده است وبه عبارت دیگر خدایش را می پرستند با طاعت امر او به امید آن که خداوند وعده هایی که به مخلصین داده به او مرحمت می فرماید خواه ثواب اخروی را از خداوند امید داشته باش یا ثواب دنیوی اولین درجه اخلاص آن است که عبادت، از هر فساد شرعی که باطل کننده عمل ازبین برنده پاداش خالص باشد یعنی عمل از شائبه ریا و به گوش رساندن و شرک پنهان، خالص باشد و تا وقتی که برای کسی چیزی از دوست داشتن مدح و آزرده شدن از نکوهش مانده باشد، اطمینانی به رهایی او و از همه وجوه شرک نیست که آن پنهان تر از هر پنهانی است. اخلاص ضد ریاست و معنای آن، این است که قصد نیت از هر نوع آلودگی برکنار باشد اگر شخص عملی را به قصد نیت قربت انجام دهد ولی این قربت را با یک غرض دنیوی ضمیمه سازد عملش مشوب بوده و خالص نخواهد بود. پیمودن مراحل سیر سلوک یکی از عالی ترین مقام اخلاص است.در اثر اخلاص، مرکز تابش انوار الهی گردد و حکمت و دانش از قلب بر زبان جاری می گردد.رسول خدا(ص) فرمود : هر کس که چهل روز خالص و فارغ برای خدا باشد چشمه های حکمت بر زبانش جاری می گردد. عدم توقع از دیگران و پشیمان نشدن و اخلاص کیفیت توجه است و مصونیت از طوفان غرائز و درپی کارهای انجام نشده و ... ازنشانه های اخلاص می باشد. توجه به ارزش ها، تفکر در آفرینش، توجه به سود قطعی، توجه به بی ارزشی دنیا، توجه به صفات خداوند و ... از عواملی می باشد که سبب می شود اخلاص در انسان راه یابد. موانعی وجود دارد که باعث می شود اخلاص انسان ها از بین رود از جمله آن عوامل ریا و تکبر و اکتفا به علوم آزمایشی و شیطان و هوای نفس باعث می شود که اخلاص را از بین ببرند. آثاری اخلاص وجود دارد که انجام دهنده آن با آثاری را به همراه دارد و از اثار اخروی اخلاص می توان به اخلاص در عقیده، قصد قربت در اخلاص را می توان نام برد اخلاص موجب قرب خداوند و لقا اوست. کسی که امید لقا پروردگار خود را دارد باید اخلاص پیشه کند، پس هر کس به لقای پروردگار خود امید دارد و باید به کار شایست بپردازد و هیپ کس را در پرستش پروردگارش شریک نسازد اخلاص علم را به قلب انسان هدیه می کند و چشم انسان را به نور حقیقت می گشاید. آثار دنیوی اخلاص برآورده شدن حاجت دنیایی و بصیرت و حکمت، موفقیت در کارها کفایت امر و درمانده نشدن در کارها... می باشد که خداوند عزوجل فرمود: اگر بنده خدا را دوستدار اخلاص و خداجویی بیابیم اداره امور را شخصا به عهده می گیرم. نتیجه اخلاص: ارتباط خالصانه انسان با خدا، نورانیت ضمیر و صفای باطن و بصیرتی به همراه دارد که انسان را در پیچ و خم های زندگی و بن بست ها و مشکلات، هدایت می کند. امام علی(ع): می فرماید عند تحقق الاخلاص تستنیر البصائر. هرگاه خلوص در دل آید، نورانیت و بینش به همراه آن می آید.

موضوع این پژوهش (احسان از دیدگاه قرآن و حدیث) یکی از محوری ترین شاخه های اخلاق به حساب می آید. احسان؛ یعنی انجام دادن کار نیک و شایسته به شکل کامل آن. این پژوهش دارای یک پیش گفتار و پنج بخش است. در پیش گفتار، موضوع بحث، سؤال ها، ضرورت، اهمیت، پیشینه و مبانی پژوهش بیان شده است. در بخش اول، معنای احسان و کاربرد آن در قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته است. در بخش دوم، مصداق های احسان در آیات و روایات بیان شده است ؛ از جمله: انفاق، گذشت، تقوا، نماز، صبر، شب زنده داری، جهاد، کار مورد پسند، ایثار، موعظه، گفتن لا اله الاّ الله، کسب علم، سلام، گشاده رویی و.... بخش سوم به اقسام احسان اختصاص دارد؛ از جمله: احسان خداوند به مخلوقات و احسان انسان نسبت به خود و دیگران از قبیل: پدر و مادر، خویشاوندان، یتیمان، مساکین، همسایه، مسافر، رفیق، همسر، فرزند و... بخش چهارم به نیکوکاران اعم از پیامبران الهی و همه کسانی که تعبیر «محسن» برای آنان به کار رفته است اختصاص دارد. در بخش پنجم، پاداش و اجر نیکوکاران و آثار نیکوکاری در دنیا و آخرت مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از مسائل مهمی که برای انسان در راه رسیدن به سیر معنوی و ایمان حقیقی ضروری است داشتن اخلاص است که در این تحقیق به آن پرداخته شده است. این مقوله بر آن است که به بررسی اخلاص از نظر لغوی و اصطلاحی بپردازد و حقیقت و اهمیت اخلاص را در آیات و روایات روشن کند. همچنین در ادامه به بررسی نقش مهم اخلاص در تحصیل معرفت و عبودیت و بندگی خداوند می پردازد. چنانچه در حدیثی امام صادق ( ع) به این معنا اشاه نموده و فرموده اند: « ما انعم الله عزوجل علی عبد اجل لمن کان لا یکون فی قلبه مع الله عزوجل غیره» یعنی بالاترین و برترین نعمتی که خداوند به بنده اش ارزانی می دارد این است که او را موفق می کند که در قلبش چیزی جز خدا نباشد و با این حدیث حقیقت بندگی مشخص می شود. بی شک اخلاص در سیر و سلوک معنوی نقش بسیار مهمی ایفا می کند، از جمله نشانه های اخلاص: توقع پاداش نداشتن، پشیمان نشدن از کار خیر، یکی بودن ظاهر و باطن و علائم دیگری است که شناخت آن در محقق شدن اخلاص لازم و ضروری است. در ادمه به تبیین رابطه اخلاص با نیت و پاداش اعمال پرداخته شده و با تعریف نیت و ارکان آن و بیان فضیلت نیت خالص و بالعکس این رابطه مورد برسی قرار گرفته است. انسانها بنا بر حالات روحی و معنوی مختلف در تحصیل اخلاص متفاوت هستند. از این جهت مراتب اخلاص و مخلصین متفاوت می شود. از جمله مراتب اخلاص می توان به مرتبه شاکرین، مقربین، حیا کنندگان و عارفان خدا اشاره نمود. آنجا که شناخت و عرفان به حد اعلائی می رسد غایت پرستش و بندگی خدا فقط دوستی و شایسته بودن خدا برای پرستش می شود نه ترس از عقاب و طمع بهشت. همچنانکه در حدیثی از حضرت علی ( ع) آمده است که فرموده:« الهی ما عبدتک خوفا لمن نارک و لاطمعا فی جنتک ولکن و جدتک اهلا لعباده و عبدتک». لازم به ذکر است که اخلاص شامل اخلاص مطلق و اخلاص نسبی می شود. اینگونه اخلاص دارای آثاری است که در زندگی دنیوی و اخروی انسان مشهود است. از جمله این آثار تقرب به خدا، امدادهای الهی، بصیرت و حکمت، پیروزی و موفقیت، سلامت قلب و داشتن هیبت و شوکت در این دنییاست که هر کدام از این آثار مرکب مقامات اخروی در دل است. چرا که پس از به وجود آمدن اخلاص شیطان در کمین است و از این رو در روایات به آفات به کمین نشسته در مورد انسان مخلص اشاره شده است که از جمله این افت می توان به ریا، تکبر، سمعه و عجب اشاره کرد. در این تحقیق سعی شده است که از منابع مهم و مصادر حدیثی شیعه استفاده شود. که در رأس همه ی منبع کتاب خدا و پس از آن نهج البلاغه و کتب دسته اول شیعه مانند بحارالانوار ، وسایل الشیعه، مصباح الشریحه و اصول کافی قرار دارد که دسترسی به این کتب با صرف ساعتها وقت در کتابخانه های بزرگ و معتبر از جمله کتابخانه آستان قدس رضوی محقق شده است. با بررسی این مطالب به طور مفصل به این نتیجه می رسیم که تحصیل اخلاص بسی صعب و دشوار است و دستیابی به ان شرط اساسی همه ی کارها است و احتیاج به مبارزه طولانی و مداوم با نفس و استقامت دارد. واژگان کلیدی: از واژگان کلیدی این تحقیق می توان به کلمات: اخلاص، عبودیت، نیت و معرفت اشاره نمود. امید که این تلاش ناچیز مقبول درگاه حق افتد و در نظر صاحب نظرات اهل معرفت قرار گیرد.

این پژوهش با عنوان «جاه طلبی و جنبه های تربیتی و روانی آن با تأکید بر قرآن و حدیث» در پنج فصل تنظیم شده است: فصل اول با عنوان کلیات و مفاهیم، به تبیین مسئله، اهمیت و اهداف موضوع پرداخته است. در فصل دوم، علل و انگیزه های جاه طلبی مانند فطری بودن تمایلات انسان، تکبر و شهرت و راهکارهایی برای غلبه بر آن ها بیان شده است. فصل سوم به تبیین نشانه های جاه طلبی پرداخته و از نفاق، دورویی، تظاهر و استفاده از اسباب نامشروع به عنوان برخی از آن نشانه ها یاد شده است. در فصل چهارم پیامدهای روانی، جسمانی و رفتاری جاه طلبی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل پنجم، شیوه های پیشگیری و درمان جاه طلبی به تفصیل بیان شده است؛ از جمله: ریاست مخصوص ذات خدا است، اما نسبت به غیر خداوند متعال، ریاست بقا ندارد، و با مرگ پایان می پذیرد، ریاست آرامش فکری و روحی انسان را سلب می کند، ریاست مسئولیت آور است، ریاست جاه و مقام و کمال نیست؛ بلکه زیان مادی و معنوی دارد و....

اجل نام دیگر مرگ است و یکی از موضوعاتی است که در حوزه های مختلف کلام، فقه و ادبیات از آن سخن می رود.

نویسنده در این پژوهش آن دسته از غزلیات حافظ را که به آیات قرآن و روایات اشاره یا تصریح دارد، گردآوری کرده و آیات و روایات مربوط را مشخص نموده و توضیحات لازم را به دست داده است. ترتیب مطالب وی اینچنین است که نخست غزلیات متأثر از آیات و احادیث را آورده، سپس آیات یا احادیث مندرج در آنها را بیان کرده است. در پایان به این نتیجه می رسد که دیوان حافظ خود نوعی قرآن و حدیث منظوم است و رمزگونه بودن اشعار حافظ متأثر از قرآن است.