جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در گزاره‏هاى اخلاق اسلامى، احکام اخلاقى بر مطلوبیّت موضوعات خود و ارتباط مثبت یا منفى آن‏ها با سعادت انسانى دلالت دارند ولى در گزاره‏هاى اخلاقىِ موجود در آیات قرآن و روایات، کم‏تر از این دست مفاهیم استفاده شده است. در این پژوهش «مطلوبیّت» به عنوان یکی از شاخصه های مهم‏ گزاره‏هاى اخلاق اسلامى شناخته شده و دلایل زیر را برای اثبات این ادعا شمرده ایم: «اشتمال بر امور مقرِّب یا مبعِّد نسبت به هدف نهایى»، «اشتمال بر امر یا نهى»، «حکایت از حُبّ و بُغض»، «اشتمال بر گزارش سیره‏ى عملى اولیاء دین»، «اشتمال بر وعده‏ى پاداش و یا کیفر»، «اشتمال بر الگوهاى مثبت و منفى»، «اشتمال بر تحسین یا تقبیح برخى از صفات و اعمال»، «اظهار نگرانى از برخى صفات و اعمال»، «تعلّق وجوب و یا حرمت به برخى از اعمال».

برخی قضایای عام یا مطلق اخلاقی در منابع دین، علی‌رغم ظاهر کلی، ازحیث سور اجمال دارند؛ حتی در مواردی یقین داریم گزاره‌ای کلی نیست؛ درحالی‌که ظاهراً به‌صورت مطلق یا کلی آمده است. این موضوع ما را به سایر گزاره‌ها هم مشکوک می‌کند. در این پژوهش برای کشف سور حقیقی این گزاره‌ها علاوه‌بر مراجعه به تفاسیر قرآن کریم و شروح روایی، از تحلیل عقلی و منطقی و کشف دلالت‌های عرفی بهره گرفته و چند احتمال را کشف کرده‌ایم: 1) جزئی دانستن این قضایا. این احتمال علاوه‌براینکه خلاف ظاهر است، فقط مربوط به جایی است که سور قضیه ذکر نشده و قضیه مهمله باشد و در جاهایی که سور کلی صریح دارد، جاری نیست؛ 2) انصراف به فرد اکمل. این احتمال نیز منوط به پذیرش قاعدۀ انصراف است؛ 3) بیان اقتضا نه علیت تامه؛ یعنی در نگاه نخست، این گزاره‌ها را از مقولۀ تکالیف بدانیم و کلیت آن‌ها به‌اقتضای طبعشان باشد، نه در همۀ موارد؛ 4) ابتلا به تخصیص پس از قبول ظهور عرفی این متون در عموم یا اطلاق؛ 5) حمل بر مراتب تشکیکی معنا. احتمال‌های سوم، چهارم و پنجم را می‌توان با یکدیگر جمع کرد.