جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار ابتدا نرم افزار (Software) «قرآن و مستشرقان ـQuran&Orientalism » را به صورت خیلی مختصر به جامعه‌ای علمی، به ویژه رشته قرآن و مستشرقان معرفی می‌نماید، سپس امتیازات و کاستی‌های این نرم افزار را به کارشناسان مؤسسه تولید کننده، گزارش می‌نماید تا ان ‌شاء الله در نسخه‌های بعدی بایسته‌ها تقویت و نواقص بر طرف شود. مهم‌ترین کاستی این نرم افزار بر خلاف ادعای مؤسسه‌ تهیه کننده که از آن به عنوان جامع‌ترین نرم افزار در مورد «استشراق و قرآن» نام برده‌اند، یکی عدم جامعیت آن و دیگری قایل نشدن جایگاه برای قرآن است.

قرآن کریم، کتاب مسلمانان و معجزه پیامبر اکرم، محمد مصطفیa است و از دیرباز توجه عالمان و پژوهشگران مسلمان و غیرمسلمان را جلب کرده است. دایرة المعارف قرآن لیدن یکی از پژوهش­هایی است که مستشرقان درباره این کتاب آسمانی انجام داده‌اند. پی بردن به رویکرد مستشرقان درباره اسلام و قرآن، زمینه پژوهش­ها و تحقیقات جدید مسلمانان را فراهم می­آورد، ضمن آنکه به شبهات مطرح هم پاسخ خواهد داد. مدخل هجرت از این دایرة ­المعارف را محمد الفاروق نگاشته است و در آن، مفهوم هجرت را در آیات الهی بررسی نموده است. نوشتار حاضر، این مدخل را با استفاده از منابع کتابخانه­ای و با روش تحلیلی- توصیفی ترجمه و تحلیل کرده است. نکات مثبت این مدخل آن که رویکرد نویسنده در این مدخل منصفانه است؛ بیان گویا و روان، صحت در ارجاع آیات، بررسی دقیق لغوی و ارجاع به سایر مدخل­ها از محاسن این مدخل به شمار می­آید؛ اما در عین حال این مدخل خالی از نقص نیست؛ از جمله موارد ضعف آن عبارت­ است از: اشکال در ارجاع دهی به منابع، بیان اجمالی مطالب، عدم بیان اقوال مختلف، عدم بیان صحیح و دقیق مطالب، استناد به نظرات شاذ و عدم رجوع به منابع متعدد که سبب می‌شود برخی از مطالب از اتقان کافی برخوردار نباشد.

نوشتار حاضر تلاشی است جهت بررسی دیدگاه مستشرقان راجع به جبر و اختیار در قرآن کریم، و این امر به اندازه دفاع از اسلام ضرورت و اهمیت دارد، زیرا مستشرقان در عرصه‌های مختلف موجب تخریب چهره اسلام شده‌اند، موضوع جبر و اختیار در اسلام از جمله عرصه‌هایی است که مستشرقان در تحلیل آن دچار اشتباه شده‌اند و در نتیجه دیدگاه‌های گوناگونی ارائه داده موجب تخریب چهره اسلام شدند. با توجه به تحقیقی که در این زمینه داشتیم، مستشرقان را با دو دیدگاه متفاوت یافتیم، برخی اسلام را دین اختیارگرایانه تلقی نمودند از قبیل: وکنت هنری و پرفسورکدارناث، و تعداد کثیری از مستشرقان مانند: توشیهیکو ایزوتسو، ولفسن، ریبیکا باینام، کلین دی امسیت، ویل دورانت، واشنگتن اورنگ وبرخی دیگر با استفاده از برخی آیات، اسلام را دین کاملاً جبرگرایانه تلقی نموده‌اند. می‌توان عدم تتبع و علم کافی راجع به قرآن، انگیزه تضعیف قرآن، انحصار به کتب اشاعره، و غیره را منشاء این دیدگاه شمرد، اما با تتبع و تدبر در آیات قرآن کریم، خواننده در می‌یابد که قرآن انسان را در انجام افعال مختار معرفی نموده و دست انسان را در این زمینه باز گذاشته است و اراده خداوند و اراده انسان در طول هم هستند وهیچ تنافی بین اراده انسان وخدا وجود نداشته و کاملاً قابل جمع هستند، (البته مراد از آزادی در اینجا آزادی مطلق نیست) و دیدگاه مستشرقان در این مورد کاملاً باطل بوده است، و می‌توان گفت که انتساب جبرگرایی به اسلام از سوی مستشرقان نتیجه عدم تتبع لازم و کافی در آیات بوده است چون ارائه نظر در رابطه با هرموضوعی مستلزم بررسی همه جوانب آن موضوع می‌باشد که آنها فاقد آن بوده‌اند.

این پژوهش ترجمه و نقد مقاله «نکاح و طلاق» نوشته هارالد موتسکی است که در جلد سوم دائرۀالمعارف قرآن لایدن، صفحات 276-281 به چاپ رسیده است. هارالد موتسکی، از خاورشناسان قرآن­پژوهی است که به نظر می­رسد در پژوهش­های خود، حسن نیت داشته و بدون غرض­ورزی به تحقیق می­پردازد، اما گاهی به دلیل عدم شناخت کافی از دیدگاه­ها و مبانی اسلامی، آراء او با تعالیم اسلام در تضاد است. بعضی از این موارد در مقاله نکاح و طلاق نیز دیده می­شود. در این نوشتار سعی شده مواردی که با مبانی اسلام یا خصوص شیعه در تضاد است، استخراج و تبیین شود. مهم­ترین نقدهایی که بر مقاله وارد است: واژه شناسی نکاح و افعال مربوط به این باب، رابطه­ی­ زن و مرد در بهشت، زنانی که نکاح با آنان حلال می­باشد، حکم نکاح با یتیمان، حکم نکاح با شخص زناکار، حکم زنای یکی از زوجین، نکاح با کنیزان، حکم عقد موقت، انواع طلاق، میزان و احکام مربوط به عده طلاق و علت نبود حق طلاق برای زن.

برای قرآن کریم منابع و مصادر متعددی از جمله اشعار جاهلی توسط برخی قرآن پژوهان غربی مطرح گردیده است. در این میان بیشترین مورد مناقشه، اشعار دو تن از شعرای منتسب به عصر جاهلیت یعنی «امرؤ القیس» و «امیة بن ابی الصلت» از جهت تأثیر بر اندیشه‌های پیامبرa و شکل‌گیری متن قرآن کریم است. اما بررسی‌های سندی و متنی این اشعار نشان می‌دهد که از جهت انتساب اشعار ادعایی به صاحبان آن و ضعف در ساختار و عدم تناسب با اوضاع اجتماعی و فرهنگی اعراب پیش از اسلام، چنین ادعایی بی اساس است.

یکی از شبهات مطرح شده درباره قرآن، تحریف این کتاب آسمانی می‌باشد. این مسئله از قرن یازدهم قمری در بین برخی از اندیشمندان مسلمان مطرح شده و خاورشناسان نیز به آن دامن زده‌اند. به نظر می‌رسد ریشه اصلی این شبهه روایات ضعیفی است که در برخی کتاب‌های حدیثی شیعه و سنی وجود دارد. در این نوشتار که تازه‌ترین پژوهش در این زمینه به شمار می‌رود، با بهره‌جستن از روش تحلیلی ـ توصیفی و انتقادی تلاش شده است، شبهات مستشرقان درباره تحریف قرآن تبیین، و با تکیه بر آرای آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی؛ بررسی و نقد گردد. بررسی مجموعه داده‌های تاریخی و آگاهی‌های موجود نشان می‌دهد که گروهی از مستشرقان هم‌چون: نولدکه، گلدزیهر و بول، شیعیان را به اعتقاد به تحریف قرآن متهم نموده‌اند. اما روشن است که این دسته از روایات، نمی‌تواند دلیل مستندی بر تحریف قرآن قرار بگیرند و اکثریت قریب به اتفاق آن­ها ساختگی می‌باشند. آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی؛ بر این باور است آیات قرآن، چینش خود را در مصحف موجود کاملاً حفظ کرده است، و بدین رو هیچ مانع و شبهه‌ای برای تمسّک به آیات الهی وجود ندارد.

مطالعات قرآنی غربیان در طول تاریخ خود براثر عوامل مختلف فرهنگی، سیاسی و مذهبی تغییر رویکردی و انگیزه‌ای داشتند. بررسی تاریخی تغییر و تحوّل رویکردها و عوامل آن که تأثیر زیادی بر فهم و درک صحیح و بیشتر از سیر تطوّر مطالعات اسلامی و قرآنی غربیان دارد، در پژوهش دانش‌مندان اسلامی مورد غفلت قرار گرفته است. نوشتار حاضر با استفاده از روش تحقیق کتابخانه‌ای در صدد بیان سیر تاریخی تغییر و تحوّل رویکردها در مطالعات دوره‌های مختلف تاریخی غربیان و مهم‌ترین عوامل آن می‌باشد. نوشتار حاضر تغییرات رویکردی مطالعات قرآنی غربیان را در دوره‌های شش گانه تاریخی مورد بررسی قرار داده و مهم‌ترین رویکردهای هر دوره را با ذکر عوامل پیدایش و تغییر آن، بیان نموده است و به این نتیجه رسیده است که رویکرد غالبی مطالعات مذکور از آغاز قرن هفتم تا قرن هفدهم میلادی براثر عوامل مختلف مذهبی هم‌چون تعصب و استقلال مطالعاتی کلیسا، سیاسی مانند تهدید امپراطوری عثمانی، شکست در جنگ‌های صلیبی و فرهنگی هم‌چون کم آگاهی از اسلام و قرآن و عدم توسعه فکری، به شدّت جدلی و انتقادی بودند که با تغییر شکل‌های خود از انتقادات عمومی و کلی به تخصصی، اصالت انتقادی خود را حفظ کرده‌اند، امّا رویکرد غالبی مطالعات قرآنی آن‌ها از قرن هجدهم به بعد براثر عواملی برخلاف عوامل پیشین، علمی و ملائم گشته و تا هنوز اصالت علمی خود را جز در دوره کوتاه نیمه اوّل قرن نوزدهم میلادی که براثر غلبه رویکرد استعماری کم رنگ شده بود حفظ کرده است.