جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خط و کتابت به عنوان برجسته ترین و والاترین شکل هنر اسلامی همواره از جایگاه رفیعی برخوردار بوده است. از این رو جای تعجب نیست که این هنر دیرینه به با شکوه ترین و زیباترین شکل ممکن در خدمت کتابت قرآن مجید و مکتوب نمودن کلام وحی قرار گرفته است.اشتیاق به خوشنویسی که گونه ای نمایشی ایمانی است، باعث خلق شگفت ترین آثاری شده است که تاکنون در زمینه هنر مذهبی به وجود آمده است و دلیل ماندگاری آن آثار گرانبها، پس از گذشت سال های متمادی، مراقبت خاصی بوده که به واسطه تقدس متن آسمانی قرآن صورت گرفته است.از جمله مکان هایی که یادگارهای بسیاری از میراث گرانبهای آثار و نسخه های نفیس خطی قرآنی را در خود دارد؛ کتابخانه آستانه قدس رضوی است. در میان نسخه های قرآنی نفیس و قابل توجهی که از ادوار مختلف در این کتابخانه وجود دارد؛ 7 قرآن مربوط به سده یازدهم/ پنجم و 38 قرآن مربوط به سده دوازدهم/ ششم است که جمعا 33 عدد از آن ها ترجمه شده و 12 عدد بدون ترجمه است.در این مقاله 7 نمونه از نسخ سده یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم؛ به لحاظ نوع تذهیب و کتاب آرایی و همچنین روند کتابت قرآن در این دو سده مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. اهداف اساسی این مقاله موارد ذیل را در بر می گیرد:1- معرفی نسخه های نفیس قرآنی ترجمه شده و بدون ترجمه قرون یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی2- تذهیب، کتاب آرایی و کتابت قرآن در سده یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم.سوالات مقاله نیز به شرح ذیل می باشند:1- چه نوع خطوط و کتاب آرایی در قرآن های قرون یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم موزه آستان قدس به کار رفته است؟2- ویژگی های تذهیب به کار رفته در قرآن های مکتوب این قرون کدام است؟شیوه گردآوری مطالب و داده های مورد استفاده در مقاله، کتابخانه ای و اسنادی و روش تنظیم مطالب توصیفی و تحلیلی- تاریخی است.

بشر از ابتدا به دنبال یافتن راه هایی جهت انتقال مفاهیم گسترده اجتماعی، فرهنگی، قومی و مذهبی خود به دیگران بوده است. یکی از بهترین راه ها و مسیرها، بویژه در انتقال مفاهیم مذهبی به غیر از نوشتن، تصاویر و یا آراستن متون نسخه ها می باشد. در نتیجه هنر کتابت و کتاب آرایی مذهبی، از پیش از اسلام اعتبار و اهمیت ویژه ای در نزد همگان داشت. این  جایگاه و اهمیت پس از ورود اسلام به ایران، در کتابت و کتاب آرایی صفحات قرآن، باقی ماند. از جمله هنرهای مورد توجه دوره تیموری، کتابت قرآن کریم بود. در نتیجه کتابت و خوشنویسی از جمله هنرهای با ارزش به حساب می آمد، چه در این دوره، عروس خطوط ایرانی، نستعلیق توسط میرعلی تبریزی، ابداع شد و بسیاری از خوشنویسان این زمان، تبحر بسیاری در نوشتن انواع خطوط از جمله اقلام سته داشتند. خطوط نسخ، ثلث، توقیع و رقاع و در مواردی نستعلیق جهت ترجمه آیات و کوفی در سر سوره ها، در کتابت قرآن های خطی مورد استفاده بود. وجود نسخه های ارزشمند ونفیس قرانی شمار قابل توجه از هنرمندان این زمان، به  خصوص شاهزادگان و حاکمان تیموری چون بایسنقر میرزا و ابراهیم سلطان، توجه بسیاری از محققان را به هنر کتاب آرایی دوران تیموری جلب کرده است. از این روی در این مقاله تا کوشش می شود پس از بررسی شاخصه های هنر کتاب آرایی تیموریان، با در نظر گرفتن مشکلات دسترسی به نسخ قرآنی، نسخ خطی نفیس قرآنی تیموری در مجموعه های داخل و خارج، اعم از کتابخانه ها و موزه ها مورد بررسی قرار می گیرد. اهداف: 1- شناسایی قرآن های تیموری موزه ها و مجموعه های داخلی و خارجی 2- بررسی کتابت، تذهیب و ویژگیهای شاخص قرآن های تیموری سوالات: 1- شمار قرآن های خطی مجموعه های داخلی و خارج دوران تیموری کدام است؟2- ویژگی های شاخص هنر کتاب آرایی و کتابت قرآن دوران تیموری چیست؟

مسجد یکی از مهم ترین عناصر معماری دین اسلام محسوب می شود و مسلمانان صدر اسلام از آن نه تنها به عنوان مکان عبادت، بلکه از آن به عنوان مهم ترین مرکز تجمع و حل و فصل مسایل جامعه نیز استفاده می کردند. مسجد به مرور زمان به محلی برای تجلی محتوا و روح اسلام بدل شد، چرا که هنرمندان می توانستند با هنرهایی چون خوشنویسی، نقاشی، کاشی کاری و غیره به تزیین آن بپردازند.از دیگر سو، قرآن کریم به عنوان منبع الهام بخش هنرمندان بوده و آیات قرآنی بهترین آموزه ی اخلاقی و اسلامی به شمار می آیند که می تواند در مسجد برای متذکر کردن مردم مورد استفاده قرار گیرند. لذا آیات قرآنی و تزییناتی چون اسلیمی های گیاهی و نقوش هندسی با هم در آمیختند و زیباترین و تفکر برانگیزترین آثار هنری را در مساجدی چون گوهرشاد مشهد و مصلی گوهرشاد هرات به نمایش گذاشتند.بررسی دو مسجد گوهرشاد در هرات و مشهد، نشان می دهد که مسجد گوهرشاد مشهد از کاشی های معرق، معقلی و آجر به طور همزمان استفاده شده و رنگ آبی لاجوردی بیشترین کاربرد را داشته است. خط ثلث و نستعلیق به تزیینات مسجد شکل متفاوتی را بخشیده است. در مجموعه گوهرشاد هرات خط کوفی، نستعلیق و معقلی بیشترین کاربرد را داشته است و سورای فتح، واقعه و آیت الکرسی از جمله سورای مشترک دو مکان بوده است. به نظر می رسدغنای تزیینات این دو مجموعه دارای اشتراکاتی بوده است اما غنای تزیینی و کتیبه های قرآنی مسجد گوهرشاد بیشتر از مصلی گوهرشاد هرات است. روش تحقیق این نوشتار تحلیلی و توصیفی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است.اهداف مقاله:1- شناخت مضامین، مفاهیم و خطوط به کاررفته در دو مجموعه گوهرشاد مشهد و هرات.2- دستیابی به تفاوت ها و شباهت تزیینی و مضمونی خطوط دو مجموعه.

اغلب جریانات فکری فمینیستی به ویژه فمینیست های فرامدرن بین دانش و معرفت زنانه و مردانه تفکیک کلی قایل می شوند و معتقدند بسیاری از دانش ها و معرفت شناسی های رایج با رویکردی مردانه سرشته شده و معتقدند در عدالت جنسیتی باید همه سطور دانش و معرفت بر اساس توجه به مسایل جنسی و جنسیتی بازخوانی شود. در این نوشتار مبانی معرفت شناسی این دسته از فمینیست ها، با تاکید بر مباحث قرآنی (در حوزه معرفت شناسی قرآنی، شناخت شناسی شناختی قرآن و الگوی خاصی از معناشناسی قرآنی) نقد گردیده و آرا اندیشمندان مسلمان نظیر ملاصدرا، سهروردی و ابن عربی، مبنای تفکیک کلی بین دانش و معرفت زن و مرد نقد و تحلیل شده و معلوم می شود عدالت جنسیتی، مقتضی جدا نمودن معرفت زن از معرفت مرد نیست.

خراسان، سرزمینی با وسعتی پهناور و ارزشمند، در دوره های مختلف تاریخی، نقش مهمی در تحولات تاریخی، فرهنگی و به ویژه تولید آثار هنری در ایران، ایفا نموده است. شهرها و مراکز مهم خراسان ازجمله هرات، سمرقند، نیشابور و مشهد هر کدام در دوره ای از تاریخ ایران، مرکز تولید یکی از آثار هنری، چون بناهای تاریخی، فرش، سفال و کاشی های رنگین بوده اند. یکی از درخشان ترین دوره ها، دوران حاکمیت تیمور و فرزندان او بر شهرهای خراسان ازجمله هرات و مشهد است. استفاده از نقوش تزیینی گیاهی و هندسی در کنار خط و خوشنویسی، در این دوران، رو به کمال نهاده و نه تنها بر صفحات نسخ خطی به ویژه نسخ قرآنی، چشم بیننده را به سوی خود می کشانده، بلکه زینت بخش کاشی های رنگین بناهای تاریخی نیز، بوده است. در این مقاله، با توجه به جایگاه و موقعیت منطقه خراسان آن زمان، نقوش تزیینی مورد استفاده در تذهیب های نسخ قرآن هرات موجود در موزه ها و مجموعه های داخلی و خارجی (موزه ملی ایران، دیترویت، هنر و ترک اسلامی استانبول، متروپولیتن، گنجینه قرآن آستان قدس رضوی، مجموعه خلیلی و کتابخانه چستربیتی) و کاشی های مسجد گوهرشاد مشهد، به عنوان دو مرکز مهم و فعال دوره تیموری، در 3 گروه نقوش اسلیمی، ختایی و هندسی، مورد بررسی قرار گرفته و نتایج علاوه بر انعطاف پذیری نقوش در اجرای آن ها بر صفحات کاغذ و پهنه کاشی ها، پیوستگی نقوش در تذهیب های هرات و کاشی های رنگین مسجد گوهرشاد مشهد، ارتباط میان طراحان، مذهبان و کاشی کاران را نمایان می سازد. اهداف مقاله:-1 دسته بندی و شناسایی نقوش تزیینی مورد استفاده در تذهیب قرآن های تیموری و کاشی های مسجد گوهرشاد مشهد.-2 تطبیق و مقایسه نقوش تزیینی در تذهیب ها و کاشی کاری ها بر اساس ویژگی های بصری و تزیینی. سوالات مقاله:-1 قرآن های تیموری و تزیینات مسجد گوهرشاد از چه ویژگی های بصری تزیینی برخوردار هستند؟-2 چه تفاوت ها و تشابهاتی میان نقوش تزیینی تذهیب ها و کاشی کاری مسجد گوهرشاد مشهد وجود دارد؟

مقاله حاضر معناشناسی واژه نساء و بررسی روابط معنایی این واژه با واژگان مرتبط با آن در قرآن با الگوگیری از کتاب خدا و انسان در قرآن نگارش ایزوتسو یا همان مکتب «معناشناسی اولمان» است. افزون بر این، در این مقاله تلاش شده است سیمای کلی زن در قرآن و جایگاه وی با رویکردی به معنا شناسی - زبان شناختی واژه نساء ارایه شود. روش فهم آیات در این مقاله، صرفا بر ظاهر لفظ و جغرافیای نزول آیات است.

چکیده فارسی:با چینش آیات مربوط به «عفاف» و «حجاب» بر اساس روایات معتبر ترتیب نزول سور، روش قرآن در نهادینه سازی حجاب و عفاف در جامعه عصر نزول کشف می شود. قرآن کریم در اولین مراحل تعلیم خود در سوره های مکی به ایجاد نوعی بینش و معرفت بنیادی درباره این دو مفهوم و سپس به فرهنگ سازی به صورت گسترده و مستمر در نهادینه سازی حجاب و عفاف پرداخته است. پس از آن در سال های نزول قرآن در مدینه و هنگامی که افکار عمومی برای پذیرش قوانین آماده شد با روش قانون گذاری به تشریع قوانینی درباره چگونگی التزام مسلمانان به احکام مربوط به حجاب و عفاف پرداخت.با تحلیل روش های به کار رفته در قرآن کریم در این باره می توان به برخی از راهبردهایی که هر یک از نهادهای آموزشی، فرهنگی و قانون گذار جامعه با استمداد از آنها می توانند این دو رفتار را در جامعه نهادینه سازند پی برد.

چکیده فارسی: علل طلاق را می توان با ترتیب نزول آیات، تحلیل کرده و بر اساس آرا مفسرین، راهبردهایی را برای کاهش آن یافت. چنین رویکردی  به مساله طلاق مسبوق به هیچ پیشینه و زمینه ای نیست. در این مقاله نه عامل طلاق به ترتیب اولویت و در قالب سبکی نظیر روش تفسیر موضوعی مبتنی بر ترتیب نزول، استخراج شده است.مخدوش بودن روابط جنسی، هم کفو نبودن، ضعف و فقدان اعتقادات، درک متقابل نداشتن، اختلالات اخلاقی و رفتاری، اضطرارهای موردی، بی علاقگی، وجود همسر دیگر و تهمت های ناروا به ترتیب، برخی از آسیب های زمینه ساز جریان طلاق می باشند. فرضیه نوآورانه این مقاله این است که از ترتیب اهمیت و اولویت عوامل، بر اساس اشارات منطوق و مفهوم مخالف آیات، می توان راهبردهایی را نیز برای کاهش طلاق به دست آورد.

عنوان فارسی: اندیشه مشارکت زنان در فرایند توسعه سیاسی با رویکرد عدالت جنسیتی - عدالت در منش و کارکرد اجتماعی، اندیشه ای فرا فقهی (فقه در احکام) و در حوزه اندیشه دین شناختی رشد - توسعه (تفقه در دین) از مبانی فلسفه دینی تا مبانی معرفت شناختی تا مبانی هستی شناختی - انسان شناختی، عرصه اخلاق و فقه احکام و تا عرصه تحقیق توسعه دین شناختی است. پردازش گفتمان تحقیق و توسعه ای دین شناختی اندیشه ترقی (رشد - توسعه) در فصلی از بازخوانی درون زای خویش در سطوح سه گانه مبانی نظری، الگوی مطلوب و نیز الگوی علمی تحقیق و توسعه به اصل عدالت جنسیتی در تدبیر فرایند ترقی و به طور خاص عرصه تحقیق و توسعه سیاسی می رسد. فصلی از نظریه دین شناختی رشد - توسعه و گفتمان عدالت جنسیتی، در عرصه مشارکت زنان در فرایند توسعه سیاسی، تحلیل و دریافت می شود. ایده تبیین شده به روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای به قلم آمده و اینک پیش روست.