جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش بر آن است که برهان اجماع عام بر اثبات وجود خدا را با برهان فطرت مقایسه کند. ابتدا قرائت‌های مختلف برهان اجماع عام مطرح گردیده است: 1. تفسیرهای زیست‌شناختی که از عمومیت اعتقاد به وجود خدا، فطری بودن و نیز وجود خارجی خدا ثابت می‌شود. 2. برهان‌های ذوحدین ضد شکاکیت که برای اثبات وجود خدا علاوه بر اعتقاد عمومی (بر وجود خدا) از عقل نیز کمک گرفته می‌شود. همچنین انتقادهای جان لاک و دیگران بر این تقریرها مطرح و پاسخ‌های احتمالی مدافعان برهان آورده شده است. سپس تقریرهای مختلف برهان فطرت از دیدگاه برخی از متفکران اسلامی و تقریر پیشنهادی به صورت مختصر ذکر گردیده و در ادامه دیدگاه الوین پلانتینگا که بر آن است که اعتقاد به وجود خدا یک اعتقاد پایه است و بسیار شبیه برهان فطرت است مطرح شده است. در پایان مقایسه‌ای بین برهان اجماع عام و فطرت مطرح و اثبات شده است که برهان فطرت از اتقان بیشتری برخوردار است؛ زیرا اشکالات جان لاک بر برهان اجماع عام، دیگر بر برهان فطرت وارد نیست.

تاریخ تفکر دینی و عقلی، میزبانِ اندیشه‌های متعدّدی دربارة اثبات وجود خداوند بوده است. در این میان، اندیشمندان حوزة دین به سه نوع از براهینِ غایت‌شناختی (teleological)، وجود شناختی(ontological) و کیهان‌شناختی(cosmological)، توجه کرده‌اند. آلوین پلنتینگا را می‌توان شخصیتی دانست که بر این طرق سه‌گانه، طریقة چهارمی می‌افزاید. در واقع، تلاش وی در این زمینه، قابلیت آن را دارد که با عنوان «برهان معرفت‌شناختی کارکرد صحیح(proper function) بر وجود خدا» نام‌گذاری شود. این مقاله درصدد است تا با نظر به آرای این متفکر، خواننده را در جریان مقدمات این برهان تازه قرار دهد و میزان کارآمدی و توانایی این برهان را محک بزند. نویسنده برآن است که این برهان، هرچند مبتنی بر دیدگاه خاصی در باب ماهیت توجیه یا - بنا به اصطلاح آلوین پلنتینگا- ضمانت است، با این‌حال، به خوبی می‌تواند در زمرة تلاش‌های موفقی قرار گیرد که در زمینة اثبات وجود خدا صورت گرفته‌اند.

یکی از راه­های اثبات وجود خدا، اثبات از طریق مفهوم است. در این روش، تنها از طریق یک مفهوم ذهنی مثل مفهوم واجب­الوجود ، مفهوم کامل­ترین و مفهوم بزرگ­ترین، وجود واجب تعالی در خارج اثبات می­شود بدون این که به جهان خارج رجوع و از واقعیت­های عینی و موجودات طبیعت کمک گرفته شود. بر این اساس، برهان مفهومی یک برهان پیشینی و قبل از تجربه است. این برهان را در غرب اولین بار قدیس آنسلم (1033-1109) متکلم قرن 11 میلادی و اسقف کلیسای کانتربری مطرح کرد و از زمان کانت، «برهان وجودی» نامیده شد. بر این برهان، اشکالات متعددی وارد شده که مهم ترین آنها اشکال خلط بین حمل اولی و حمل شایع است که اندیشمندان اسلامی آن را مطرح کرده­اند. در میان اندیشمندان اسلامی اولین بار فارابی این برهان را ارائه و سپس اندیشمندان دیگری آن را مطرح کرده­اند که موجزترین و متقن­ترین بیان را مرحوم محمد حسین اصفهانی معروف به کمپانی مطرح کرده است. مقالۀ حاضر بر آن است که برهان ایشان را تبیین و با برهان آنسلم مقایسه کند و اشکالاتی را که بر برهان محقق اصفهانی وارد شده است، پاسخ دهد.

اثبات یگانگی خداوند متعال برای همه دین‌داران به‌ویژه مسلمانان اهمیتی اساسی دارد. از گذشته تا حال اندیشمندان اسلامی ارایة استدلال‌های متعدّد و گوناگون برای این امر سعی بلیغی داشته‌اند. یکی از این استدلال‌ها که ملهم از آیات قرآن کریم است برهان تمانع است. این نوشته ضمن طرح و بررسی دو روایت کلامی و دو روایت فلسفی از این برهان، به تحلیل مبانی و سنجش قوّت و ضعف آنها پرداخته و در نهایت، به جمع‌بندی مطالب و معرفی جامع این برهان کرده است. از نظر نگارنده، این برهان همچنان برهان استواری برای اثبات مطلوب است.

مقاله حاضر در ارتباط با برهان حرکت می باشد. برهان حرکت یکی از با سابقه ترین برهان هایی است که فلاسفه الهی برای اثبات مبدا هستی اقامه کرده اند. ارسطو نخستین فیلسوفی است که این برهان را مطرح کرده که به برهان ارسطویی نیز مشهور است.

برهان یا طریق صدیقین، روش حکمای الهی برای اثبات وجود واجب متعال است که در آن وجود محض یا موجود مطلق ملاحظه می شود، نه فعل و احوال آن همچون امکان حدوث و حرکت. مراد از حکما از صدیق کسی است که برای اثبات وجود واجب متعال صرفا موجود یا وجود را ملاحظه می کند و به فعل الهی و احوال آن نظر ندارد. فارابی اوبین کسی ایت که به این روش در کتاب فصوص الحکم خود اشاره داشته است. همچنین ابن سینا هم در آثار خود این برهان را تقریر کرده است.