جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر ترجمه و نقد یکی از آثار جدید و جدّی مستشرقان در حوز? تفاسیر شیعی با عنوان "قرآن کریم و تفاسیر متقدم شیع? امامیه" تألیف مایر میخائیل بار اَشر (1955)محقق یهودی مراکشی الاصل، از شاگردان کلبرگ و در حال حاضر استاد مطالعات اسلامی دانشگاه حبرو اورشلیم است. در این تحقیق کوشیده‌ایم تا ضمن برگرداندن نیم? دوم کتاب یعنی سه فصل آخر به فارسی، مطالب را ارزیابی کنیم و در پایان اهمّ موضوعاتی که مولف از مصادر یا روایات غیر معتبر و یا به اشتباه استنباط کرده است را از منابع و مصادر متقن و مورد اعتماد شیع? امامیه استخراج و بیان کنیم. مبنای مولف کتب تفسیری پیش از آل بویه به ویژه چهار تفسیر قمی، عیاشی، فرات و نعمانی و نیز منابع محدودی از دوران آل بویه و پس از آن است و بر همین اساس و منابع دیدگاه‌های امامیه را در موضوعات: نهاد امامت و مبانی مرتبط با آن،‌ تفاوت‌های میان امامت و پیامبری، علم و عصمت و شفاعت ایشان، موضع امامیه نسبت به بنی امیه و بنی عباس بر اساس روایات ذکر شده در تفاسیر پیش گفته شده و در نهایت دو روایت غیر متعارف (روایت اسراء وخوشه‌های گندم) و معضلات برخاسته از آن‌ها را مطرح می‌کند.از آنجا که مولف معتقد است "علیرغم محوریت نظری? امامت در شیع? امامیه‎، عالمان امامیه‎ نتوانستند وجود آن را بر اساس مرجع مشخصی در قرآن اثبات کنند چراکه واژ? امامت حتی یکبار هم در قرآن نیامده است. بنابراین روایات تفسیری امامیه‎ دربار? امامت به سرنخ‌های مبهم و غیرمستقیمی‎ در قرآن متوسل می‎‎شوند که هم? آن‌ها با استفاده از تمثیل و سنخیت موضوع تفسیر شده‌اند"، در انتهای تحقیق مستندهای عقلی، ‌قرآنی و روایی امامت و توضیحاتی دربار? آیات امامت و تفاسیر آن‌ها را ارائه کردیم.کلید واژه: امامیه، وجود پیشین، امامت، علم غیب، عصمت، شفاعت، بنی امیه، بنی عباس،‌ روایت اسراء،‌ روایت خوشه‌های گندم

چکیده مساله راهنما شناسی از جمله مباحثی است که در تاریخ همواره مورد بحث بوده است و میان دانشمندان ادیان مختلف بحث و اختلافات زیادی در باب آن وجود داشته است . این اختلافات در دنیای اسلام در مبحث امامت به نقطه اوج می رسدبه طوری که با نوع نگرشهر کدام از آن ها به مساله امامت ، دیگر مباحث دینی از جملهمباحث فقهی ، کلامی ، تفسیری و حدیثی نیزدستخوش تغییرات جدی می شود. در میان متکلمینشیعی متاخر، میرزا احمد آشتیاتی یکی از چهره هایی است که نام او کمتر شناخته شده اما با تدقیق درآثار وی می توان دریافتکه اوسخنان محکم و منسجمی در این وادی داشته است.روش کلامی میرزا احمد آشتیانی به شیوه اکثر متکلمین متاخر، فلسفی است و نقش عقل در مباحث آن کاملا مشخص است. اصولا وییک حکیم صدرایی بوده است اما هنگام اثبات موضوعات کلامی خود رانهایتا متعهد به نقل می بیند و حتی به جزیی ترین موضوعات نقلی ارزش فراوانی می دهد. بادقت و پژوهش درسخنانمیرزا احمد آشتیانی در موضوع راهنما شناسی به این نتیجه می رسیم که وی در موارد اندکی از جمله بحث اعجاز قرآن نوآوری هایی داشته است و سخنانی مطرح می کند که متقدمین کمتر به آن توجه داشته اند ولی بیشتر موضوعاتی را کهوی در موضوع راهنما شناسی مطرح کرده است متکلمین متقدمی همچون خواجه نصیرالدین طوسی در تجرید و علامه حلی در شرح تجرید آنها رابه نحوی بیان کرده بودند . در این پژوهشبه بررسی اندیشه های کلامی میرزا احمد آشتیانی در باره راهنما شناسی «نبوت وامامت» پرداخته و آرای وی در این زمینه ، تبیین ، طبقه بندی ، بررسی و تحلیل خواهد شد .کلیدواژه ها : میرزا احمد آشتیانی، عقل، نقل، کلام، راهنما شناسی، نبوت، امامت

این پژوهش به تبیین شرایط و ویژگی های مدیران فرهنگی بنابر آموزه‌های اسلامی و عالمان به آن آموزه‌ها، و نیز نظر متخصصان امر، و بیان روشها و معیارهای لازم برای اخذ این پست می‌پردازد. مفهوم معمول مدیریت فرهنگی نوع مدیریتی است که به منظور مواجهه با محیط پیچیده فراروی سازمان‌های فرهنگی مطرح گشته است و با توجه به ایجاد تغییرات کلی در عناصر مختلف آموزشی و فرهنگی جامع? ما، ضرورت دقت هرچه بیشتر در عزل و نصب مدیران حوزه های فرهنگی کشور دیده می‌شود.در جامعه‌ی اسلامی همچون جمهوری اسلامی ایران انتخاب مدیران فرهنگی در بخش‌های مختلف سازمان‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، لذا باید در نحوه انتصاب مدیران با توجه با شایستگی‌های علمی، اخلاقی، تعهد، تخصص و مهارت و بخصوص صفات پسندیده اسلامی اقدام نمود. از آنجایی که بهترین منبع برای شناخت ملاک و معیارهای مناسب انتخابِ مدیران، بعد از مراجعه به قران کریم، سخنان امامان بالاخص حضرت امیرالمومنین(ع) می باشد، لذا در این پژوهش سعی شده است، به اختصار به معیارهای مدیریت فرهنگی از دیدگاه حضرت علی (ع) با توجه به کتاب ارزشمند نهج البلاغه پرداخته شود .با مطالعه خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار مولی متقیان حضرت امام علی(ع) در نهج البلاغه 56 مولفه از متن فرمایشات ایشان درباره مولفه های ارزشی مدیریت فرهنگی در نهج البلاغه تحت سه عنوان استخراج گردید: مبانی معرفتی و اعتقادی شامل 14 مولفه، اندیشه های راهبردی و ارزشی شامل 12 مولفه، مولفه های ارزشی در خویها و روشهای عملی شامل 30 مولفه.

نویسنده در این نوشتار، طی سه فصل، به بحث درباره "عوامل تقویت کننده شخصیت فرد و اجتماع در جامعه اسلامی"، جایگاه اخلاق و عقیده در این زمینه و همچنین تبیین ارکان فردی، اخلاقی و اجتماعی جامعه اسلامی پرداخته است. در فصل اول، ضمن بیان معنای قوت، قدرت و شخصیت و ترسیم دیدگاه قرآن کریم در این زمینه، نسبت بین اسلام و ایمان بررسی گردیده است. تجزیه و تحلیل اصول و عوامل شخصیت، مانند عقیده، عمل، علم، عبادات و اقتدا به اولیای الهی، اشاره به عوامل تشکیل دهنده شخصیت فرد و جامعه از دیدگاهی عقلی، تربیتی، اخلاقی، قرآنی و روایی، از دیگر نکات مطرح شده در فصل اول می‌باشد. در فصل دوم، پس از تبیین مسأله تکوین شخصیت فرد از منظر نفسانی، عوامل آرامش نفس و موانع آن و معرفت نفس و نقش اعتقاد و عمل در تکوین و تقویت نفس انسانی تحقیق و پژوهش شده و در ادامه، مشکلات و مصایب دنیوی، توجه بیش از حد به مسائل دنیا، عنایت داشتن به مسایل مهم و مصایب بزرگ پیش روی انسان و کسب اجر و ثواب و تأثیر هر یک از آن ها در شخصیت انسان و نیز افزایش یا کاهش آرامش و اطمینان نفس او بحث و بررسی شده است. فصل سوم، از منظری اخلاقی به معرفی شخصیت انسان مسلمان پرداخته و به مفهوم اخلاق، رابطه بین دین و اخلاق، جایگاه اخلاق در دین اسلام اشاره نموده و سپس اهمیت اخلاق در تکوین شخصیت فرد و اجتماع و نقش عقاید در تقویت اخلاق و نیز شخصیت انسانی وی را از منظر قرآن و روایات تجزیه و تحلیل کرده است.

از جمله مباحث امامت بحث از علم امام و گستره دانش اوست. این بحث همواره در طول تاریخ مورد بررسی دانشمندان شیعه بوده و کتاب‌های متعددی در این زمینه تالیف گردیده است. از جمله تالیفات روایی عصر غیبت صغرا دو کتاب بصائر الدرجات صفار و کتاب الحجه از مجموعه الکافی کلینی می‌باشد. بررسی دیدگاه این دو مولف نقش مهمی در شناخت فکری حوزه حدیثی قم ایفا می‌کند و برداشت اصحاب از روایات این موضوع را روشن می‌سازد. علی رغم ادعای برخی از مستشرقان، مقایسه میان دیدگاه این دو مولف نشانگر همسویی فکری ایشان است.گستره دانش امام یکی از بحث‌های جنجالی در مباحث امامت میان امت اسلامی و پیروان مکتب تشیع به شمار می‌رود. صفار و کلینی که میراث‌داران حوزه حدیثی قم می‌باشند با جمع‌آوری روایات این موضوع، دانش امام را در گستره خلقت و تقدیرات معرفی کرده‌اند. علم به حقایق گذشته، اتفاقات زمان حال و دانش تقدیرات آینده مجموعه‌ای پهناور از حقایق را تشکیل می‌دهند که در مجموعه علوم آل محمد: جای می‌گیرد.این دانش برگرفته از افعال خداوند متعال است و هر آنچه تحقق عینی یا تقدیری می‌یابد در صورت نیاز خداوند ائمه: را از آن آگاه می‌کند اما امام بر علم ذاتی پروردگار احاطه نمی‌یابد و همچنین، دانشی ذاتی از خود ندارد لذا علم غیب از ایشان نفی شده است. کلینی با ارائه نمونه‌هایی از این دست روایات در الکافی جهت اثبات چنین دانشی برای اهل‌بیت: تلاش کرد. در حالی که صفار به صورت تفصیلی روایات علم امام را جمع‌آوری نموده بود و یک روایت را با اسناد مختلف ارائه کرد تا موجبات وثوق به آنها را فراهم نماید. مجموعه روایات کافی در این بحث 85 حدیث و روایات بصائر الدرجات بالغ بر 423 حدیث می‌باشد.این پژوهش دیدگاه برخی در زمینه اختلاف میان دو کتاب کافی و بصائر الدرجات را نفی کرده و بر این نکته تاکید می‌کند که نه تنها کلینی از گفتمان حوزه حدیثی قم دست برنداشت بلکه آن را به گونه‌ای نظام‌مند و در قالبی جدید ارائه کرد. در این پژوهش تلاش شد تا چینشی جدید از روایات این بحث بر مبنای متعلق‌های علم ارائه گردد. این چینش برگرفته از روایات گستره علم بوده و معیار واحدی برای مقایسه باب‌ها و روایات دو کتاب فراهم می‌نماید.

تفسیر قرآن کریم بر اساس روایات، مقوله‌ای است که به زمان نزول وحی در عصر پیامبر گرامی اسلام( بازمی‌گردد. تبیین و تفسیر آیات قرآن، وظیفه‌ای است که از سوی خدا بر عهده پیامبر نهاده شده، و در قرآن کریم نیز به آن تصریح شده است. رسول خدا( نیز قسمت‌هایی از قرآن را به‌صورت عمومی، و تمام آن را برای عده‌ای خاص، تفسیر نمود. پس از رحلت آن حضرت، اهل بیت( و اصحاب پیامبر به تفسیر قرآن اقدام کردند، که در این میان، شیعیان تفسیر اهل بیت( را برگزیدند و اهل سنت تفسیر صحابه را حجت دانستند. شیعیان برای حجیت سخن و تفسیر اهل بیت، به آیات قرآن مانند آیه تطهیر، صادقین و اولوا الامر، و همچنین حدیث ثقلین و حدیث معیت با قرآن، استناد کرده‌اند. اهل سنت نیز مستنداتی مانند آیات امت وسط، وعده حسنی، بیعت رضوان، و همچنین برخی از روایات را مطرح کرده‌اند، که پژوهش حاضر تمام نبودن این دلایل را اثبات کرده است. اهل سنت همچنین حجیت خبر واحد معتبر را در تفسیر پذیرفته‌اند؛ اما علمای شیعه در این زمینه دارای دیدگاه‌های مختلف هستند؛ عده‌ای خبر واحد را مطلقاً حجت نمی‌دانند؛ گروهی آن را فقط در فقه حجت می‌دانند؛ جمعی دیگر، حجیت خبر واحد را در تفسیر پذیرفته‌اند، اما آن را در معارف اصول دین حجت نمی‌دانند؛ و عده‌ای نیز حجیت خبر واحد را در تفسیر به‌صورت مطلق پذیرفته‌اند. از سوی دیگر، علمای فریقین بر این باور هستند که بررسی صحت سند و متن روایت، و ارایه آن بر قرآن، سنت قطعی، علم قطعی، عقل و تاریخ قطعی، ضوابطی است که می‌تواند روایات اصل را از بدل، و مأثور را از موضوع جدا کند. روایات تفسیری می‌تواند ما را به مبانی تفسیری اهل بیت( و صحابه رهنمون گردد. همچنین شیوه تفسیر آیات را در چگونگی استخراج قواعد و استخدام منابع و بهره‌وری از ابزارها به ما می‌آموزد.

حسین مدرسی طباطبایی تحت تأثیر پیش‌فرض‌ها و روش تاریخی مستشرقان، به دنبال ارائه مدلی توجیه‌پذیر از تاریخ تفکّر مکتب تشیع است، لذا به این باور می‌رسد که مکتب تشیع درگذر تحوّلات سیاسی و اجتماعی دچار تحوّل و تطوّر عقیدتی شده است. مدرسی برای طرّاحی مراحل این تحوّل، نظام واره‌ای را در ذهن خود شکل می‌دهد و با گزینش و تقطیع گزارش‌های تاریخی از منابع به دنبال تکمیل آن است. بنابراین مدرّسی در پژوهش خود به نتیجه‌ای متفاوت می‌رسد و برخی از باورداشتهای شیعیان، همانند عصمت، علم غیب و ولایت تکوینی امامان را برساخته ‌افرادی همانند هشام‌بن‌حکم یا متأثر از غلات و مفوضه‌ تلقّی می‌کند. محقق در این پژوهش از دو منظر روش‌شناسی عمومی و اختصاصی، تاریخ تفکر تشیع در عرصه ‌امامت را از دیدگاه مدرسی موردبررسی قرار داده ‌است. این دیدگاه در هرکدام از علوم مرتبط، بر اساس روش متداول آن‌ها مورد ارزیابی قرارگرفته‌ است. بررسی‌های پژوهشگر نشان دادند که روش عمومی کتاب مکتب در فرایند تکامل از منظر استنادی دارای اشکالاتی از قبیل اعتماد و استناد بیش از حدّ به منابع غیر شیعی و ارجاعات غیر روشمند است. همچنین روش عمومی پژوهش مدرّسی از منظر برداشت (فقه‌الحدیث) نیز گرفتار خطاهایی از قبیل خلط کاربردهای واژگان، کاربرد معیار غیر معتبر، غفلت از مولفه تقیه و نسبت دادن تکامل به مکتب نه به شیعیان است. روش اختصاصی پژوهش مدرّسی در علوم مرتبطی همانند کلام، حدیث، رجال و تاریخ نیز از منظر روششناسی متداول در هریک از آن علوم مبتلابه ‌اشکالات بنیادی است همانند مبنا قرار دادن روش تاریخی مستشرقان، تشکیک در منابع اولیه، خلط در روش پژوهش کلامی و تاریخی، پیش‌فرض قرار دادن اصول موضوعه مستشرقان، خلط در روش پژوهش حدیثی و تاریخی، تشکیک در اعتبار کتب روایی موجود، تحمیل پیش‌فرض بر منابع روایی، تشکیک در اهمیت علم رجال، جرح و تعدیل ناروای رجال.در نهایت برای احتراز از ابتلا به ‌ایرادات فوق‌الذکر، مجموعه‌ای از ملاحظات در قالب روش‌شناسی پیشنهادی تاریخ تفکّر تشیع ارائه می‌گردد. محقق در روش پیشنهادی بر اساس پیش‌فرض و طرّاحی نظام واره وارد گردآوری اطّلاعات نمی‌شود بلکه با ملاحظه همه مستندات به دنبال یافتن تصویری واقعی از تاریخ تفکّر تشیع است. برای رسیدن به چنین مقصودی منابع اصیل و قویم شیعی در اولویت قرار می‌گیرند. ارزیابی و نقد گزارش‌ها و منابع نیز بر اساس روش متداول در تاریخ تشیع تحقّق می‌پذیرد. پژوهشگر از علوم مرتبط با تاریخ تفکّر تشیع بر اساس روش متداول در آن‌ها بهره می‌گیرد.

این تحقیق به بررسی برخی شبهات دربارۀ مذهب «امامیه» پرداخته است که عبارتند از:ـ مجعولیّت امامیه و فقدان مشروعیت آن در منابع اسلامی.ـ بی اطلاعی برخی اصحاب ائمه طاهرین (ع) از «نام و هویّت» امام بعدی.ـ تنظیم کردن تعداد ائمۀ طاهرین (ع) در عدد «دوازده» توسط «امامیه» به بهانۀ واهی غیبت امام دوازدهم.مراجعه به منابع حدیثی معتبر نزد منتقدان و نیز دلائل و شواهد مستند تاریخی، نتایج زیر را بدست می‌دهد:ـ روایات مرتبط با موضوع، نظیر حدیث «ثقلین»، «سفینۀ نوح» و از همه تعیین کننده تر، احادیث «دوازده خلیفه»، موجود در منابع معتبر منتقدان، نشان‌دهندۀ مشروعیت و اصالت «مکتب ائمه اثنی عشر» می‌باشد و از آنجا که در تاریخ اسلام، اعتقاد به «دوازده امام» به جز «امامیه»، از سوی هیچ مذهبی اعلام نشده است، شبهۀ عدم مشروعیت معطوف به دیگران است.ـ به گواهی تاریخ، بی اطلاعی برخی اصحاب، از نام و هویت امام بعدی، معلول فشار و سختگیری مستمر حاکمیت بر علیه ائمه طاهرین (ع) و شیعیان و ایجاد فضای تقیه و هراس و احتیاط بوده است، در چنین شرایطی، طبیعی است که به جز اندکی از اصحاب درجه اول، اکثر شیعیان از نام امام بعدی بی اطلاع باشند.ـ احتمال جعل حدیث دربارۀ بی اطلاعی اصحاب نسبت به «تعداد ائمه» (ع) و هویت امام بعدی، به منظور بی اعتبار نشان دادن مذهب امامیه دور از واقع نیست.ـ سابقه تاریخی اعتقاد به «غیبت» امام دوازدهم مدت‌ها پیش از پدیدۀ غیبت در میان امامیه، شبهۀ جور شدن اتفاقی یا جعل و تنظیم تعداد ائمه طاهرین (ع) در عدد «دوازده» را برطرف می‌سازد.

در روايات، ادعيه و زيارت هايى كه وارد شده، ائمه عليهم السلام به اين مقام ها موصوف شده اند; همان مقام هايى كه پيامبران الهى دارا بودند. گرچه مراتب پيامبران فرق مى كند و مقامات آن ها مختلف است. ولى بالاترين درجه اين مقامات، مقامات ائمه اطهار سلام الله عليهم است كه مقام ائمه، بالاترين مراتبى است كه پيامبران الهى با اختلاف مراتبشان دارا هستند; چرا كه پيامبران بندگان گرامى خدا هستند، اما خداوند متعال، ائمه عليهم السلام را به برترين جايگاه شرف گراميان كه داراى مراتب است، رسانده و بالاترين مرتبه از آن ائمه اطهار عليهم السلام است. کتاب «تفضيل الأئمة عليهم السلام على الأنبياء عليهم السلام»، اثر آيت الله سيد علي حسيني ميلاني به بررسي اين موضوع بالاخص مقام والاي امير مومنان علي عليه السلام نسبت به انبياي سابق مي پردازد.

کتاب سُلیم بن قِیس هِلالی کتابی از شیخ ابوصادق سلیم بن قیس هلالی عامری کوفی است. گفته ‌اند این اثر اولین کتاب شیعه است و در زمان امیرالمؤمنین علی (ع) نگاشته شده است. کتاب سلیم بن قیس هلالی حاوی روایاتی درباره فضایل اهل بیت، امام‌ شناسی و اخباری درباره حوادث پس از رحلت رسول خدا (ص) است. سلیم بن قیس در کتاب خویش درباره مسائلی مانند امامت ائمه، فضائل اهل بیت (ع)، سخنان امامان شیعه درباره معارف دین، پیشگویی‌ های پیامبر (ص)، اسرار سقیفه، شهادت حضرت زهرا (س)، جریانات پس از رحلت پیامبر (ص)، احتجاجات امام علی (ع) با خلفای راشدین، جنگ‌ های جمل، صفین و نهروان، فتنه‌ ها و جنایات معاویه علیه شیعیان و... بحث می‌ کند.