جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برپائی‌حکومت،شاخصه بارزتمدن وشکوفا سازنده نیروهای بالقوه بشری درراه رشد وتعالیست،به گونه‌ای که نبود‌آن نظم ونسق وهرج ومرج‌را بدنبال داشته وسرآغازفلاکت ونابودی بشررارقم خواهدزد،چیزیکه عقل بدان سخت‌پای فشرده وآنرا برگرفته ازفطرت وجبلیّت ذاتی انسان می داند،بالتبع شرع وعقلاء برآن صحه می گذارند.

پيامبرمكرم اسلام(ص) در طول بيست و سه سال تلاش بي وقفه موفق شد، نظام فكري حاكم بر جزيرة العرب را دستخوش تغيير و دگرگوني كند. جامعه‌اي كه غرق سنت‌هاي قبيله-اي و خرافات و بت‌پرستي بود، در پرتوي آموزه‌هاي نوراني قرآن و تعاليم نبي‌مكرم اسلام(ص) در مسير اتحاد و بينش و يكتاپرستي قرار گرفت. ملاقات هاي مكرر يثربيان با پيامبر(ص) و هجرت ايشان به يثرب، شرايط لازم جهت گسترش و توسعه فرامين الهي در مدينه را فراهم آورد. پيامبر(ص) با ايجاد نهادهاي كارآمد اسلامي مانند مسجد و وضع قوانين اسلامي و تدوين منشور مدني مدينه زمينه هاي لازم جهت تشكيل حكومت اسلامي در مدينه را فراهم ساخت.آنچه در اين پايان نامه بدان پرداخته شده است، يافتن پاسخ اين پرسش اساسي بود كه تحولات فرهنگي انجام شده در مدينه و عوامل مؤثر بر آن كدامند و شيوه‌هاي پيامبر(ص) در ايجاد اين تحولات چه بود؟فرضيه غالب در پاسخ به اين سوال عبارت است از اين كه: مدينه در عصر نبوي(ص) دستخوش تحولات فرهنگي بسياري شد و سنت هاي اسلامي جايگزين سنت‌هاي جاهلي شدند. اين تحولات متأثر از آموزه‌هاي قرآني و تعاليم پيامبر(ص) بود. تحولات فرهنگي مدينه متأثر از شيوه‌هاي پيامبر اكرم(ص) در ايجاد تغييرات فرهنگي مبتني بر ابزارهاي اخلاقي، ايجاد تكاليف فردي و جمعي، اعتماد سازي عمومي، دروني كردن ارزش‌ها و طرد افكار جاهلي و... بود. در اثر تلاش‌هاي مستمر پيامبر(ص) و در پرتوي آموزه‌هاي قرآني و تعاليم نبوي(ص) و اسوه حسنه آن حضرت بسياري از هنجارها و ارزش-هاي اسلامي و انساني جايگزين فرهنگ و رسوم جاهلي شدند.

ازجمله موضوعات مهم :«رفتار شناسی خواص ونقش آنها در تحولات اجتماعی از دیدگاه قرآن ونهج البلاغه» است که اهمیتی فوق العاده برای تمام زمانها ومکانها دارد.از دستاوردهای این تحقیق این است که خواص حق مدار جامعه را به سوی حق و خواص اهل باطل جامعه را به غیر حق رهنمون شده اند به گونه ای که در گزارشات قرآنی و نهج البلاغه از خواص، این گونه تحولات کاملاً پدیدار است و آن قدر نقش آنها مهم بوده که برای هدایت جامعه و اصلاح رفتار اجتماعی این موضوع تشریح شده است .هیچ گاه قرآن و نهج البلاغه، خواص و شخصیت ها را محور حق ندانسته بلکه حق را معیار سنجش خواص می دانند.مهمترین نتیجه این تحقیق این است که خداوند وعده نداده افرادی که در طریق حق وحامی ومبلغ آن هستند همیشه به همان حال نگه دارد؛بلکه دایماً با امتحانات گوناگون آنان را آزمایش می کند،وبه تعبیر نهج البلاغه ابتلا وغربال الهی همیشه جریان دارد، اگر سربلند بیرون آیند خداوند بر هدایت شان می افزاید و درک صحیح تشخیص حق از باطل را بدانها عطا می کند. ولی اگر نتوانستند موفق شوند واز راه حق منحرف شدند، از جایگاه خود سقوط می کنند؛ ممکن است کسی زمانی جز خواص اهل حق باشدوزمانی دیگر به جمع خواص منحرف در آید.درتحقیق حاضر به موضوعات ذیلپرداخته شده است: نخست به تعریف کلیات و واژگان وکلیات شامل:انواع نخبگان،عوامل موثر بر رفتار و مبنای رفتار ،اهمیت رفتار خواص از دیدگاه قرآن ونهج البلاغهومعرفی کلی اختصاص یافته است.در ادامه به بررسی عملکرد خواص ،وظایف،معیاربودن یا نبودن آنها ونتیجه عملکرد خواص در قرآن پرداخته است. ودر پایان به ویژگی های خواص اهل حق وباطل،آسیب خواصومعیار بودن یا نبودنخواص ونتیجه عملکرد نادرست آنان مورد بررسی قرار گرفته است.

عرفان اسلامی، یکی از ثمرات تعالیم قرآن مجید است و تصوف اسلامی در بنیان خود، نهضتی علیه دنیاپرستی، جزم‌اندیشی و ظاهرگرایی است. تا پیش از قرن پنجم هجری، تصوف اسلامی رشد و گسترش بسیاری یافته بود؛ اما از این دوره به بعد، بویژه در عصر سلجوقیان، به طرز چشمگیری در میان توده‌ها و قشرهای مختلف جامعه اسلامی نفوذ یافت و مورد استقبال گسترده واقع شد. اما در این دوره، چه عواملی در گسترش تصوف اسلامی در میان توده‌های مردم نقش اساسی داشته است؟مردمان هم‌عصر صوفیان، چه دیدگاهی نسبت به آنان داشته‌اند؟ و صوفیه تا چه حد به مسائل اجتماعی روزگارشان توجه داشته‌اند؟ تحقیق حاضر که با تأکید بر بعد اجتماعی تصوف و با روش « جامعه‌شناسی محتواهای ادبی»صورت پذیرفته، نشان می‌دهد عوامل بسیاری در گسترش عرفان و تصوف در سده‌های پنجم و ششم، نقش داشته که مهم‌ترین آن عبارتند از: احیای کلام اشعری؛ جنگ‌های بسیار و ناامنی و تضعیف روحیه ملی ایرانیان؛ نظام‌مند شدن تصوف؛ نزدیک شدن هر چه بیشتر طریقت و شریعت؛ مشروعیّت یافتن تصوف در میان دیگر فرق اسلامی؛ و حمایت خاص سلجوقیان از صوفیه. مشروعیت یافتن صوفیه هرگز بدان معنا نیست که آنان با مخالفت مواجه نمی‌شدند. صوفیه از دیرباز با مخافت‌های بسیار رو‌‌ به‌رو بوده‌اند؛ بسیاری- همچون اغلب فقها و متشرعه- ، به شدت با تصوف مخالفت ورزیده‌اند؛ اما مهم‌ترین منتقدان صوفیه، از میان خود آنان برخاسته‌اند. آنان با بیان انحرافات و کاستی‌های تصوف عصر خود، همواره در پی حفظ اصالت تصوف و نگهداری آن از آفت بدعت‌ها و کژی‌ها بوده‌اند. مشایخ بزرگ صوفیه که رفته‌رفته صاحب پایگاه اجتماعی مهمی شده بودند، کوشیدند تا حد ممکن از تعصبات فرقه‌ای و مذهبی، و همچنین ظلم و ستم سلاطین و امرا و ایادی‌شان بر مردم فرودست بکاهند.

گفتمان رهایی به مثابه بخش مهمی از بحث تحول اجتماعی، جایگاه ویژه ای درتفکرسیاسی معاصر یافته است. پیوند بحث تحول اجتماعی با فلسفه تاریخ دردوسده اخیرکه فصل مهمی از آن به خط سیرفکری آغازشده ازهگل بازمی گردد، موجب شده است که گفتمان رهایی ارتباط تنگاتنگی با محورهای اصلی این سنت فکری بیابد. به نظر میرسد "دیالکتیک" با وجوه هستی شناختی، شناخت شناسانه و روش شناختی خود محوراصلی پیوند یاد شده است که درعین پیشبرد مباحث مطرح درباره ی تحول اجتماعی، کاستیهای خود را نیز در آن واردکرده است. "پلی لکتیک" بدیلی است برای نسبت هستی شناسی و شناخت شناسی دیالکتیکی که هم نافی هستی شناسی سنتی و پیشادیالکتیکی و هم دربرگیرنده ی مولفه هایی برای جبران نارسایی دیالکتیک است. این جایگزینی درمبانی فلسفی بحث تحول اجتماعی، می تواند برگفتمان رهایی تاثیر بگذارد. پژوهش پیش رو کوششی است برای بررسی این تاثیرگذاری و امکانات حاصل از آن برای فراروی از نظریه های موجود در گفتمان رهایی

پژوهش حاضر به بررسی آسیب ‌شناسی گروه‌های اجتماعی کوفه در دوران امام علی (ع) اختصاص دارد. روند تاریخی تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی صدر اسلام در دوره‌ی امام علی(ع) نشان می‌دهد که کوفه به عنوان یکی از پایگاه‌های مهم اسلامی، تا چه حد از نابسامانی‌ها و انحرافات رنج می‌برد. بر همین اساس ، شناخت زیر ساخت‌های معیوب اجتماعی و اقتصادی کوفه ، و پرداختن به برخی گروه های موثر و ذی‌ نفوذ در کوفه که در ایجاد نا هنجاری ها نقش داشتند، دریافت بهتری از اوضاع نابسامان کوفه در حکومت امام فراهم می‌سازد.برای این وارسی ابتدا روند های تاریخی به تفصیل مورد توجه قرار گرفته و در ضمن آن زمینه های آسیب زا مطرح گردیده است. ترکیب ناهمگون جمعیتی قبایل، در کنار به قدرت رسیدن اشراف، پایه‌ریزی اصل سابقه‌ی اسلامی، تبدیل اشرافیت مذهبی به اشرافیت مادی، پرداختن به فتوحات و اندیشه‌ی کسب غنائم از سوی فاتحان، مهاجرت اقوام دیگر به کوفه و عدم تعمیق تربیت و آموزه-های دینی در میان نو مسلمانان ، احیاء تعصبات قومی و نژادی، ضعف خلیفه‌ی سوم و بدعت آفرینی خلفا آن هم به نام مصلحت اندیشی، سطحی بودن تعلیمات دینی قاریان که ریشه در تحولات سیاسی بعد از وفات پیامبر(ص) داشت، بستر مناسبی برای شکل‌گیری انحرافات اجتماعی و ظهور فرقه‌ها و نحله‌های مختلف ایجاد کرد. در این میان ، موضع‌گیری‌های امام در مواجهه با این انحرافات و چگونگی برخورد با آن که می‌تواند حاوی درس‌های عبرت آموزی برای جامعه ی اسلامی باشد نیز مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است.

نقادی و نقد پذیری در راستای پرسش گری و پاسخ گویی، برای کمال و اصلاح اجتماع، سرمایه‏ای است بس گران‏بها. شناخت کاستی‏ها و نواقص و تلاش در جهت رفع آنها، گامی مقدس در مسیر فلاح فرد و جامعه است. به جای پاسخ گویی خود را به نادانی زدن، پرده پوشی بر آنچه بوده و هست یا انکار نواقص و مشکلات، واقعیت‏ها را عوض نکرده و دردی را درمان نمی‏کند. مدیریت مبتنی بر دیانت و خرد و هیأت حاکمه‏ی ارزش مدار و الهی، همواره در جستجوی آن است که در مسیر تکاملی خود، آفت‏ها و آسیب‏ها را بشناسد و بزداید. اگر فرهنگ نقد و انتقاد پذیری رایج گردد، آداب و مرزهای روایی و ناروایی انتقاد و ویژگی‏های ناقدان روشن شود و ناقدانی بنیاد بصیر به عرصه‏ی نقد ورود یابند، بسیاری از تنش‏ها و کشمکش‏ها فروکش کرده و بسیاری از ضعف‏ها، نقص‏ها و کاستی‏ها زمینه‏ی ظهور نمی‏یابند. به خصوص اگر مدیران از لاک خودمطلق‏انگاری و خودبرتربینی درآمده و معتقد باشند که در معرض خطایند، به سادگی در می‏یابند که هیچ کس بی‏نیاز از تذکر و انتقاد از ناحیه‏ی دیگران نبوده و حتی امام علی علیه‏السلام ، با آن مقام عصمت و عظمت، از مردم می‏خواهند تا از ابراز سخن حق و خیرخواهی نسبت به روش حکومت خودداری ننمایند. (فیض‏الاسلام، 1351 ، خطبه‏ی 207) و می‏فرمایند: «مردمی که خیرخواه یکدیگر نیستند و از خیرخواهان نیز استقبال نمی‏کنند، از سعادت و بهروزی بدورند.» (آمدی، 1997 ، ج 7 ، 372) و نیز می‏فرمایند: «بدترین برادران دینی تو آنانی هستند که با چرب زبانی و دورویی با تو رفتار می‏کنند و عیب تو را از خودت می‏پوشانند.» (محمدی ری شهری، 1363 ، ج 7 ، 146) و در جای دیگر می‏فرمایند: «کسی که زشتیت را از تو پوشیده دارد، دشمن تو است.» (محمدی ری شهری، 1363 ، ج 7 ، 350) کسانی هم که مورد انتقاد واقع می‏شوند، نباید نقد و انتقاد را کینه و عداوت تلقی کنند و آن را تضعیف موقعیت خود بدانند، چرا که در یک چرخه‏ی صحیح نقد و انتقاد پذیری، منتقد برادری دل سوز، تیزبین و خیرخواه است که با نمایاندن نواقص و کاستی‏ها به دنبال بهبود وضعیت موجود است. براین اساس، مقوله‏ی نقد را گشوده و آداب و وظایف ناقدان و نقد شدگان را در راستای برآوردن عملی امر پاسخ گویی به معرض بررسی نهاده‏ایم و کوشیده‏ایم تا این فرهنگ را در جامعه، به عنوان یک رسالت، مطرح نماییم.