آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

عصمت پیامبران موضوعی بحث‌برانگیز است که از زوایای گوناگون کانون توجه اندیشمندان اسلامی قرار گرفته است. محمد شحرور که از «قرآنیون» معاصر است، با استناد به برخی ادله، تنها پیامبر اسلام(صلّی الله علیه و اله) را، آن هم با شرایطی، دارای عصمت تکوینی می‌داند و این مقام را از دیگر پیامبران سلب می‌کند. به اعتقاد این نواندیش سوری، هر‌چند پیامبر اسلام(صلّی الله علیه و اله) در مقام رجلیت و نبوت معصوم نیست، مقام رسالت با ویژگیِ عصمت رسول(صلّی الله علیه و اله) همراه است. وی در این ادعایش به برخی آیات قرآن کریم و مبانی عقلی خویش استناد می‌کند. هدف پژوهش حاضر آن است که با استناد به ادّلۀ عقلی و نقلی، ادعاهای شحرور دربارۀ عصمت انبیا را به روش توصیفی- تحلیلی بیان و با رویکردی انتقادی بررسی کند. نتیجه اینکه ظاهرگرایی در تفسیر آیات، جواز استفاده از روش عقلی مبتنی بر تدبّر و اجتهاد آزاد، اکتفا به قرآن و اعتقاد به بی‌نیازی به تفسیر، مهم‌ترین زمینه‌های تصویر نادرست شحرور از مسئلۀ عصمت پیامبران است که به التقاط و رأی‌گرایی در برداشت از آیات منجر شده است.

عدالت جنسیتی از بنیادی­ترین مفاهیم حقوقی بوده و همواره کانون مباحث و ریشة نزاع گرایش­های فمینیستی با یکدیگر از طرفی و با اندیشمندان اسلامی از طرف دیگر به شمار می­آید. شاخص­های عدالت جنسیتی تنها ناظر به تساوی یا تبعیض در هویت اجتماعی، اقتصادی و... آنان نیست؛ بلکه به مثابة نتیجه­ای تلقی می­شود که از درون اشتراک زن و مرد در هویت انسانی و تفاوت­شان در جنسیت طبیعی بر می­خیزد. شاکله و نوع نگرش محمد شحرور، روشنفکر مسلمان سوری، به عدالت جنسیتی درچارچوب تفکر وی از انسان و به عبارت دیگر از مبانیِ انسان­شناسی او شکل گرفته است و در همین راستا شاخص­هایی نظری برای آن برشمرده است؛ به طوری که ارائه­ی هر نوع تحلیل و ارزیابی در باب عدالت جنسیتی از منظر شحرور، نیازمند تحلیل این مبانی است. وی ضمن اذعان به عادلانه بودن نظام حقوق زن در اسلام در مقایسه با دوران جاهلیت، با اعتقاد به عصری بودن نظام حقوقیِ زن و منحصر کردن آن به وضعیت خاص زنان در جزیره العرب، کارآمدی­اش در زمان حاضر را انکار کرده و به تبیین جدیدی از نظام حقوقی زن در اسلام پرداخته است. این مقاله به شیوه­ای توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای به بیان شاخص­های نظری عدالت جنسیتی از منظر شحرور پرداخته است. در این راستا پس از تأملی در مفهوم عدالت، به ترتیب، چگونگی آفرینش زن و مرد به عنوان اولین مبنا، سهم زن و مرد در برخورداری از فضایل به عنوان دومین مبنا و معیار تفاوت زن و مرد به عنوان سومین مبنا مطرح کرده است. در ادامه پس از بررسی پیوند مبانی انسان­شناسی با معیار عملی، به ارزیابی این دیدگاه پرداخته است.

جستجوی ریشه‌های معرفتی عدم پیشرفت جهان اسلام در بین متفکران معاصر عرب زبان، ادبیاتی را فراهم آورده است که تحت عنوان «نظریه‌ی عقلانیت» شناخته می‌شود. دکتر محمد شحرور متفکر معاصر سوری از جمله کسانی است که در این زمینه به تحقیق پرداخته است. پژوهش حاضر تلاشی است در بررسی نظریه عقلانیت ایشان که با تحلیل آثار وی، شکل‌گیری نظریه عقلانت او را درارتباط با دو دسته عوامل معرفتی و غیر معرفتی، بررسی کرده و مورد ارزیابی قرار داده است. هرچند شحرور در معرفی«استبداد» به عنوان بنیان ساختار معرفتی حاکم بر جهان اسلام تلاش کرده به تبیین جدیدی از بحران عقل در جهان اسلام دست یابد اما در مجموع از تحلیل‌های جابری فراتر نرفته است و از تکرار و تقلید رنج می‌برد. همچنین علاوه بر اینکه بسیاری از ادعاهای وی درباره منع نقل و کتابت حدیث توسط پیامبر(ص)، فاقد پشتوانه علمی است، در نفی و کنار گذاشتن سنت نبوی از یک سو و توجه و استناد به عمل و مرام خلفا از سوی دیگر گرفتار تناقض است.

پلورالیسم در لغت به معنای کثرت­گرایی است که در حوزه­های مختلف مطرح می‌شود. پژوهش حاضر به بررسی و نقد کثرت­گرایی اجتماعی از دید محمد شحرور می‌پردازد. پلورالیسم اجتماعی، عبارت است از پذیرش کثرت و تنوّع در حوزه نهادهای مدنی، احزاب، جمعیت‌ها و عقاید ناظر به مصالح اجتماعی. شحرور برای اثبات کثرت گرایی اجتماعی مورد نظر خود، ادله‌ای را ذکر کرده که مهم‌ترین آنها استناد به آیات قرآن و سیره نبوی است. در این تحقیق، سعی بر آن است که دیدگاه و ادله شحرور در مورد پلورالیسم اجتماعی، تبیین و مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا، نخست با مراجعه به تألیفات شحرور، مقصود او از جامعه پلورال، جامعه وحدت گرا و ویژگی‌های هر یک بیان شده است. سپس دلایلی که وی بر مدعیات خود اقامه کرده، ذکر و پس از آن، رویکرد کثرت گرایانه وی نقد و اشکالاتی بر آن وارد شده و در انتها، به بیان دیدگاه مختار در مورد پلورالیسم اجتماعی پرداخته شده است.

نظریه­های متعددی دربارۀ کیفیت اعجاز قرآن و مسائل مرتبط با آن از زمان نزول تا کنون مطرح شده است. محمد شحرور با تعریفی مدرن از اعجاز، آن را بر اساس عدم ترادف، به بخشی از آیات قرآن محدود کرده است. او که مطالعات خود را در دنیای مدرنیته متمرکز نموده، مصحف را به قرآن و کتاب تقسیم کرده؛ لذا اعتقاد خود را بر این پایه استوار ساخته است که مشابه کتاب را می­توان آورد؛ از همین­رو خداوند، مردم و از جمله پیامبر(ص)‌ را از چنین کاری برحذر داشته است. همچنین او میان رسالت و نبوت تفاوت نهاده و طبق وجود تفاوت میان قرآن و کتاب،­ معتقد است آیات مربوط به رسالت و نبوت نیز در موضوع اعجاز، یکسان نیست و نباید ویژگی اعجاز را به همۀ آیات نازل شده بر پیامبر(ص) تعمیم داد. شحرور برخلاف پیشینیان، وجوه اعجاز را در ابعادی خاص منحصر دانسته که نیازمند دقت و تحلیل است. او مصادیق تحدّی را نیز بیش از محتوا در ساخت لفظی و ادبی برجسته نموده است. این مقاله کوشیده است با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی دیدگاه وی را در بوتۀ نقد قرار دهد و ضمن تفسیر اندیشۀ او تناقضات و اشکالات وارد بر آن را تحلیل و بررسی نماید.

مناقشه بر سر الهی یا بشری بودن قرآن کریم از مهم‌ترین موضوعات مورد گفتگوی اندیشمندان در طول تاریخ اندیشۀ اسلامی بوده است که در دوره‌های متأخرتر در قالب دوگانۀ مقدس/دنیوی بودن قرآن مطرح شده است و روشنفکران مسلمان، هر یک به نحوی این بحث را دنبال کرده‌اند. محمد شحرور، متفکر معاصر سوری از جمله روشنفکرانی است که از زاویۀ خاصی به این مسئله ورود کرده و نظریۀ هرمنوتیکی ویژه‌ای را ارائه داده است که با عنوان نظریۀ «تشابه» یا «ثبات متن و حرکت محتوی» شناخته می‌شود. این نوشتار تلاش کرده است با تحلیل محتوای پروژۀ فکری این اندیشمند، صورت‌بندی‌ای‌ از نظریۀ «تشابه» وی ارائه داده و در نهایت آن را تحلیل و ارزیابی نماید. نگارنده معتقد است عصری شدن فهم متن و تعارض با فلسفۀ نبوت از مهم‌ترین لوازم نظریۀ تشابه است. همچنین، شحرور در برخی مواضع به هرمنوتیک گادامری نزدیک می‌شود و اشتراکات بسیاری با نظریۀ «قبض و بسط تئوریک شریعت» سروش دارد و از این جهت تمام ایرادات وارد بر هرمنوتیک گادامری و دیدگاه سروش، بر دیدگاه شحرور نیز وارد خواهد بود.

محمد شحرور از قرآن‌پژوهان معاصر است. او در ۱۹۳۸ در دمشق سوریه به دنیا آمد. تحصیلات خود را ابتدا در سوریه دنبال کرد اما برای ادامه تحصیل در رشته مهندسی عمران، به شوری رفت. در سال ۱۹۶۴ از دانشگاه مسکو مدرک لیسانس را اخذ کرد و به دمشق بازگشت. تا سال ۱۹۶۸ در دانشگاه دمشق به خدمت پرداخت و سپس به ایرلند رفت. در سال ۱۹۷۰ فوق لیسانس و ۱۹۷۲ دکترای خود را از دانشگاه ایرلند به دست آورد. او که تا این زمان به مباحث مهندسی مشغول بود، با بازگشت به سوریه، به سمت مسائل فلسفی و فکری گرایش یافت. تجربه او در اروپا و سپس بازگشت به سوریه، او را به تاملاتی در خصوص اسلام و پیشرفت آن مایل کرده بود. او بعد از سال ۱۹۶۷ به سمت مسائل فلسفی گرایش نشان داده بود. اما از سال ۱۹۷۰ به نحو جدی و مستمر به تحقیق درباره موضوعات قرآن کریم به تحقیق پرداخت. بیست سال تحقیق در فضای قرآنی، سبب شد تا او در سال ۱۹۹۰ مهم‌ترین اثر خود را با نام “الکتاب و القرآن، قراء معاصره” را بنگارد. این کتاب، مهم‌ترین اثر او محسوب می‌شود. وی در این کتاب، بر اساس معنای لغوی به تفسیر جدید از قرآن اقدام کرد.

مسئله میان عقل و وحی، همواره مورد توجه متفکران جهان اسلام بوده است. به طور کلی دو دیدگاه اساسی درباره عقل و وحی وجود دارد. مسلمانان ارتدوکس همواره بر حجیت وحی تأکید دارند. اما مسلمانان مدرن به تفسیر قرآن براساس شرایط زندگی امروز باور دارند. محمد شحرور یکی از متفکرانی است که تلاش می‌کند زمینه فهم قوانین اسلام را با فضای رایج امروز مطابقت دهد. او نظریه‌ای ارائه می‌دهد که بواسطه آن، متن و زمینه را با یکدیگر آشتی می‌دهد.

محمد شحرور (۱۹۳۸-) اسلام‌شناس اهل سوریه است. او مهندس شهرسازی است اما به تاملات فکری و فلسفی نیز پرداخته و کوشیده است تا برخی علل ناکامی مسلمین را رد یابی کند.

دکتر محمد شحرور(۱۹۳۸-۲۰۱۹) از قرآن‌پژوهان نواندیش سوریه بود. او بر اساس نظریات جدید علمی، به مباحث قرآن‌شناسی توجه کرد. بیشتر نظریات قرآنی وی بر پایه داده‌های جدید علوم انسانی و علوم تجربی استوار است. وی با دیدگاههای جدید علمی، کوشید تا نگاهی از زن در قرآن را ترسیم کند که مقبول جهان جدید نیز واقع گردد.