آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

بحث حجیت سنت نبوی و شروط پذیرش و استنباط از آن، از دیرباز موافقان و مخالفانی داشته و یکی از مباحث مهم در علم اصول فقه و تاریخ تشریع است. گرچه بیشترین مباحث علمای اصول بر محور شروط روایت و شرایط راوی و مباحث استنباط از سنت نبوی است؛ اما کسانى بسیار کم با حجیت سنت مخالف بوده‌اند. گروهی از مخالفان حجیت سنت، قرآنیون هستند. این گروه به طور کلی روایات و احادیث را حجت نمی‌دانند؛ و قول و فعل و تقریر حضرت پیامبر (ص) را مانند سایر مردمان می‌دانند و معتقدند که تنها منبع استنباط حکم، قرآن است. یکی از مبلغان مشهور این گروه، یک مهندس سوری الاصل ، دکتر محمد شحرور (م: 2019) است که کتاب‌هایی را در تبلیغ دیدگاه‌های خود نوشته است که از میان آن‌ها در «الکتاب و القرآن» به بیان برخی از دیدگاه‌های فقهی خود پرداخته است. در این پایان نامه تلاش شده است که با رویکردی علمی و به صورت توصیفی - تحلیلی به نقد و بررسی دیدگاه‌ها و فتاوای فقهی شحرور در این کتاب و مقایسه آن‌ها با فتاوای علمای مذاهب اسلامی پرداخته شود. این تحقیق که با یک مقدمه و دو فصل و یک نتیجه و بر اساس منابع کتابخانه‌ای نوشته شده است؛ ابتدا مبانی استنباط و پس از آن به صورتی تفصیلی، فتاوای فقهی شحرور را در عبادات و احوال شخصیه و معاملات و عقوبات بررسی کرده است و در نهایت به این نتیجه رسیده است که آرای شحرور در رد سنت بر اصول علمی استوار نیست و فتاوای فقهی این مهندس عمران از آیات قرآن که با فتاوای مشهور مذاهب مخالف است، به دور از روش علمی و مبانی لغوی زبان عربی و همچنین به دور از واقعیت‌های تاریخی و مبانی عقلی است.

بسیاری از گرایش‌ها و جریان‌های فکری معاصر در تلاش‌اند تا فهم حقیقی از دین را منحصر در خود بدانند. متن دینی بعد از 14 قرن از ظهور اسلام، همچنان موردبحث و بررسی اندیشمندان است؛ برخی متون مذکور را دارای حقیقتی الهی دانسته و برخی دیگر آن‌ها را بسان متون دیگر قلمداد کرده تا بتوانند زمینه خوانش تاریخی آن‌ها را فراهم کنند. اولین و آخرین و مهم‌ترین هدف متون دینی، هدایت انسان است. درحالی‌که جریان‌هایی در تلاش‌اند تا با متون دینی با تساهل برخورد کرده و دیدگاه مادی‌گرایانه - که ماده را حاکم بر اندیشه می‌داند - نسبت به متون داشته باشند. شحرور ازجمله افرادی است که از مارکسیسم که در تقابل با دیدگاه ایده‌آلیستی - که اندیشه را حاکم بر ماده می‌داند - قرار دارد، تأثیر پذیرفته است. در هر دو دیدگاه، بین اندیشه و ماده ارتباط وجود دارد که نشان‌دهنده نوعی بی‌توجهی و ساده‌انگاری بوده و باعث شده هرکدام بتوانند روشی متفاوت و گاه مخالف یکدیگر را اتخاذ کنند. میراث، متشکل از ارزش‌های دینی، اخلاقی و اجتماعی است و هویت هر انسان مسلمانی را شکل می‌دهد. ازجمله مهم‌ترین علل بازگشت به میراث این است که تاکنون تاریخ اسلامی، شاهد واقعیت و حادثه‌ای مؤثر و مهم جز پدیده وحی نبوده است؛ وحی‌ای که به وجود آورنده قرآن، سنت نبوی و اهل‌بیتb بوده و باعث شده جامعه بدوی عصر جاهلیت به تمدن دست یابد و در سایه تعالیم نبوی و به‌واسطه فتح کشورهای دیگر، با ملت‌های دیگر آشنا گردد. شحرور با اندیشه سلفی سنتی به مبارزه برخاسته و آن را مانع رشد و نوگرایی می‌داند که درنتیجه باعث رکود علم و فنّاوری می‌شود. وی خود را از میراث سنتی جدا کرده و کل میراث اسلامی را سنتی دانسته و هم‌زمان به تقلید از میراث غربی و استشراقی که در مادی‌گرایی خلاصه می‌شود، روی آورد. تبعیت از مادی‌گرایی غرب باعث شد که شحرور الهی بودن قرآن را انکار کرده و آن را تاریخی بداند. در این نوشتار به ریشه‌ها و مبانی اندیشه‌های نوگرایانه شحرور پرداخته‌شده و نشان داده می‌شود که تمام آن‌ها از اندیشه‌های شرق‌شناسانه غربی و مارکسیسم گرفته‌شده است. در ادامه نیز به نقد مبانی مذکور پرداخته خواهد شد.

مطالعه ما حول محور: (آرای قرآنی محمد شهرور متاثر از خاورشناسان بوده است) است که پس از ایستادن بر پیشینه آن آراء که منجر به برنامه های درسی غربی می شود، با تحلیل و نقد به مهمترین دیدگاه های عقیدتی و فقهی او می پردازیم. ابزارهایی که در محدوده مطالعه ما توسط خاورشناسان در میان آنها ارائه شده است، که معلوم شد دیدگاه های کلی دکتر محمد شهرور چیزی نیست جز واکنش هایی که وی نسبت به نوشته های شرق شناسانی انجام داده است که به تعصبشان نسبت به غربشان معروف است. رویکردهایی که از آنها به عنوان یک قاعده و مرجع در خوانش و ارزیابی میراث اسلامی استفاده می کردند. با توجه به جدیت این پیشینه علمی و روش شناختی به دیدگاه های محمد شهرور; زیرا با افکار و عقاید یک محقق مسلمان پنهان شده است که منجر به گسترش این اندیشه های شرق شناسانه می شود که جهت گیری های مختلفی مانند الحاد، سکولاریسم، جهانی شدن و... را در جهت حق و در دفاع از آن بزرگوار در پیش گرفتند. قرآن و سنت شریف. این پژوهش را در سه فصل تقسیم کرده ام که در مقدمه آن، چند مقدمه را مرور کردم، سپس به ارائه و نقد دیدگاه های جزمی قرآنی مبنی بر تأثیرپذیری شهرور از خاورشناسان پرداختم و سپس با ارائه و نقد، پژوهش خود را تکمیل کردم. نظریات فقهی قرآنی که شهرور را تحت تأثیر مستشرقان قرار داده است. این پژوهش با تکیه بر رویکرد توصیفی، تحلیلی و رویکرد انتقادی انجام شد و به این نتیجه رسید: 1. رویکردهای مستشرقانی که محمد شهرور تحت تأثیر آنها قرار گرفته است - مانند هرمنوتیک، زبان‌شناسی، ساختارگرایی، نمادگرایی، ساختارشکنی و تاریخ‌نگاری مارکسیستی - اگر نگوییم که این رویکردها باطل هستند، نمی‌توان آن را به فهم متن قرآن محدود کرد. دیدگاه اسلامی آنها جهاتی هستند که بر متن قرآن بارگذاری شده اند. 2. بطلان آرای اعتقادی محمد شهرور متاثر از مستشرقان، مانند وحی، نبوت، رسالت، معجزه و عصمت، در نتیجه بطلان اصول و قواعد آن رویکردهایی که به غیب اعتقاد ندارند. 3. بطلان آرای فقهی محمد شهرور که متأثر از مستشرقان بود، در نتیجه باطل ساختن پایه هایی که وی بر آن گام نهاد.

بشر در طول تاریخ با انواع ادیان الهی و غیرالهی مواجه بوده است و امروزه با توجه به گستردگی ارتباطات، این تنوع ادیان، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. نسبت به تکثر ادیان، رویکردهای متفاوتی وجود دارد که یکی از آن رویکردها، پلورالیسم یا کثرت­گرایی است. پژوهش حاضر، به بررسی و نقد پلورالیسم دینی از دیدگاه محمد شحرور می­پردازد؛ پلورالیسم دینی بدین معناست که ادیان بزرگ جهان، تشکیل دهندۀ برداشت­های متغیر و درک و دریافت­ها و واکنش­های گوناگون از حقیقت الوهی‌اند. با مراجعه به تالیفات شحرور، دیدگاه و ادلۀ او در بحث کثرت­گرایی دینی، تبیین شده و بر اساس مبانی اعتقادی اسلامی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. شحرور برای اثبات کثرت­گرایی دینی مورد نظر خود، ادله‌ای را ذکر کرده است که از جملۀ آنها استناد به آیات قرآن است. شحرور، اسلام را دینی فطری دانسته و همۀ انسان‌ها (اعم از پیروان حضرت محمد$ و غیر آنها) را مسلمان می‌داند. وی ارکانی را برای اسلام معرفی می‌کند که پایبندی به آنها، منجر به ورود به دایرۀ اسلام و برخورداری از حقوق اسلامی می‌شود؛ حال آنکه با تامل در آیات قرآن و مراجعه به تفسیر آنها، برداشت نادرست او از آیات روشن شده و بطلان دیدگاه او به اثبات می‌رسد.

القرآنیون تیار إسلامی من منکری السنه ینسبون أنفسهم إلی القرآن و یرونه المصدرَ الوحیدَ فی العقائد والأحکام وینکرون السنه الصحیحه کلاً أو بعضًا بحجه مخالفتها للقرآن أو العقل، کما ینکرون سائر مصادر التشریع (هاجر، 2015م: 19 - 22). یرجع بدایه ظهور هذه الفکره إلی زمن النبی (صلی الله علیه وسلم) حیث أنکر أفراد قلیلون ما حکم به النبی (صلی الله علیه وسلم) و ازداد الإنکار فی عصر الصحابه حیث رد أشخاصٌ بعضَ الأحادیث الصحیحه لکونها بزعمهم مخالفه للقرآن أو أنه لم یرد هذا الحکم فی القرآن أو لکونها مخالفه للعقل، ومنذ ذلک الوقت برز الصحابه لردهم وردعهم وأنکروا علیهم أیما إنکار، سواء کانت المسأله عقدیًّا أم فقهیًّا کما رد ابن عمر علی القدریه (البخاری، 1422: 6/147) وابن مسعود علی امرأه من بنی سعد تنکر حدیث النمص(مسلم، 2006: 1/23-24). لکن هذه الفکره ظلت علی مستوی الأفراد حتی ظهرت فرقٌ أنکروا الأحادیث المتواتره والآحاد ما لم توافق هواهم، ولم یقف أهل السنه مکتوفی الأیدی أمامهم بل قاموا بردهم فی کل عصر ومصر مثل الإمام الشافعی ناصر السنه وأبی الحسن الأشعری ناصر الحدیث (الهی بخش، 2000م: 78 - 98)، وفی الآونه الأخیره و خصوصًا فی بدایه القرن العشرین ظهر أناس فی شبه القاره الهندیه أنکروا السنه الصحیحه من أمثال غلام أحمد القادیانی وعبد الله الجکرالوی وأحمد الدین الأمرَتْسری. أما الآن فزعمائهم من أمثال محمد أرکون وأحمد صبحی منصور ومحمد شحرور وأحمد عبده ماهر، یلقون محضارات و یدیرون ندوات و یقدمون برامج فی القنوات الفضائیه، وقام أهل السنه من مختلف الأحزاب و الأفکار و التیارات بردهم بکل قوه و حزم و کلما رفعوا رؤوسهم حجروهم فی أقماع سمسم.

از نظر شحرور گرچه متن قرآن ثابت است اما تفسیر آن به هیچ عنوان نمی‌تواند ثابت باشد زیرا اگر قرآن «جاودانه» است پس پیام «جاودانه» قرآن را در هر عصری باید متناسب با بایسته‌های آن عصر فهمید. بنابراین اشتباه بزرگ مسلمانان این است که برای فهم قرآن به تفسیر گذشتگان تکیه می‌کنند به جای آن‌که در هر عصری بر اساس بایسته‌های آن عصر دست به تفسیر دوباره قرآن بزنند.