آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده از دوران قدیم همواره گروهی به وجود مراتبی برای عالم معتقد بوده‌اند. عالم خیال منفصل، به‌عنوان عالمی واسطه بین عالم ماده و عالم عقل- و البته تحت عناوین مختلف- در جهان اسلام مطرح شد. قوۀ خیال نیز قوۀ میانجی حس و عقل درنظر گرفته شد. از طرفی در میان ملل مختلف، تجارب دینی و عرفانی‌ای وجود داشته است که از آن با نام‌های متفاوتی مانند کرامات، خوارق عادات و... نامبرده می‌شود. در میان صوفیه، این موضوعات اهمیت و بسامد ویژه‌ای داشت؛ به‌طوری‌که متون متعددی در این زمینه به یادگار ماند که تذکرة‌الاولیاء یکی از آن‌هاست. هانری کربن مستشرقی است که به کمک مؤلفه‌های پدیدارشناسی، در برخورد با تجارب عرفانی اولیا، لزوم درک صحیح آن را در موضع دقیقش یعنی عالم خیال منفصل، بارها یادآور می‌شود. پژوهش حاضر در سایۀ نزدیک‌شدن بهروش کربن که همان تأویل یا کشف‌المحجوب است، معیارهایی ارائه می‌دهد که در تذکرة‌الاولیاء به کمک آن می‌توان خیالی (مثالی) بودن مرتبۀ وقایع را تشخیص داد. یافته‌های پژوهش ناظر بر این است که معیارهایی مانند زمان قدسی، ارتباط با فرشته، اوصاف لطیف و مثالی و... قادرند مکان صحیح وقوع وقایع مثالی را به مخاطبان متونی نظیر تذکرة‌الاولیاء نشان دهند.

تأویل و هرمنوتیک و بازنمودهای آن از مهمترین آرا و نظرات در دین و فلسفه ایران و عرفان و تصوف آن سامان است. نظر به جایگاه هانری کربن بعنوان بزرگترین پژوهنده در زمینه عرفان و فلسفه ایرانی-اسلامی، تمرکز بر دیدگاهها و رویکردهای خاص او در این زمینه ضروری می¬نماید. تأویل که کانون توجه هانری کربن است خود آثار و پیامدهائی خاصه در مذهب شیعه دارد که شاید بتوان گفت بیشترین دغدغه وی در جهان معنوی ایران بوده بود. تأویل و ادعای فرارفت و برگذشتن از ظاهر و پوسته و مجاز به باطن و هسته و حقیقت همان چیزی است که از آغاز، مذهب شیعه را از مذهب عامه مسلمانان (اهل سنت) جدا انداخت و ویژگی آن مذهب گشت و در تصوف و عرفان ایرانی-اسلامی نیز سخت کارگر افتاد؛ از آن جمله در تفسیر ایشان بمثل و ممثول دایره تأویل در وجود آورد. مدعی¬اند تأویل از درافتادن در دام تشبیه و تعطیل باز می¬دارد. در این میان نقش امام در جایگاه خداوند تأویل در برابر پیغمبر در جایگاه خداوند تنزیل بسیار پر رنگ است. تأویل کار امام است و در احادیثی چند ادعا می¬شود امام تنزیل پیغمبر را به اصل و معنی اصلی و راستین خود بازمی¬گرداند. بررسی توصیفها و چگونگی شناساندن نقش و خویشکاری، ویژگیها و کارکرد تأویل در اسلام ایرانی بتوسط هانری کربن عمده مباحث این تحقیق است.

در این نوشتار موضوع هویّت ایرانی، نه برطبق مبانی نژادی یا جغرافیایی، بلکه برطبق مبانی فرهنگی مورد تأمل قرار گرفته است. مفهومِ «اسلام ایرانی»، مفهوم مهمی در آثار مختلف هانری کربن است و بدان معناست که اسلام آنگونه که بر ذهن و ضمیر ایرانیان پدیدار شده است، اوصافی مخصوص به خویش دارد؛ البته اینگونه نیست که تحریفی در آن واقع شده باشد، بلکه نبوغ خاص ایرانیان، تأویل آنان، که از صرف تأویل متن بسی فراتی می‌رود و به تأویل نفس (تأویل خویشتنِ خویش) می‌انجامد، آنان را به درک حقیقت دین، حقیقت توحید نزدیک ساخته است. این ویژگی را در گستره ایران زمین، چه ایران پیش از اسلام و چه ایران پس از اسلام، می‌توان یافت. تأویل به روح ایرانی گشودگی خاصی بخشیده است و به لطف همین دریافته‌اند که اگر لازم است آدمی راز سپهر آسمان را بجوید، این مهمّ نه از طریق رفتن به آسمان‌های ظاهری (آنگونه که در مورد کیکاوس دیده می‌شود)، بلکه از طریق ره سپردن در آسمان‌های باطنی، دست می‌دهد. جستجوی حقیقت از طریق نوعی سیر آفاقی- انفسی دست می‌دهد و این معنایی است که برطبق تمثیل‌هایی ایرانی، کیخسرو به آن متحقق بوده است. از این روی، حکیمان اشراقی، حکمت خویش را، حکمت خسروانی می‌خوانند. در این نوشتار این مضمون در پرتو آثار مختلف هانری کربن، و با مراجعه به منابع حکمت اشراقی و به ویژه نوشته‌های تمثیلی سهروردی، بررسی شده است.

در سالیان اخیر، با توجه به رشد فزایندۀ تحقیقات میان‌فرهنگی در حوزه‌های گوناگون علوم انسانی به‌ویژه فلسفه در جامعۀ ایرانی و طرح مسائل جدی در روش این تحقیقات و اعتبار آن‌ها، دو مطلب بسیار ضروری می‌نماید: نخست بررسی روش و اعتبار فلسفۀ تطبیقی به مثابۀ الگوی رایج در این تحقیقات و دیگری ارائۀ الگویی متناسب برای انجام دادن تحقیقات منطبق با اهداف این پژوهش‌ها، یعنی تعامل و گفت‌وگوی میان‌فرهنگی. فلسفۀ میان‌فرهنگی در جامعۀ معاصر فلسفی آلمانی‌زبان اهمیت ویژه‌ای یافته است. متفکران این عرصه سعی می‌کنند تا افقی جدید در تعاملات و مطالعات میان‌فرهنگی ارائه کنند و البته در این میان غالباً فلسفۀ تطبیقی را نقد می‌کنند. ما در این مقاله سعی داریم تا، ضمن بررسی و نقد فلسفۀ تطبیقی از حیث روشی در ایران، فلسفۀ میان‌فرهنگی را به مثابۀ افقی دیگر برای مطالعات فلسفی طرح کنیم و به علاوه الگوی پژوهشی پولی‌لوگ از فیلسوف وینی فرانتس مارتین ویمر را به مثابۀ برنامه‌ای تنظیمی برای مطالعات میان‌فرهنگی معرفی می‌کنیم. در این الگو استانداردها و شرایط لازم برای انجام دادن تحقیقات فلسفی در جهت تحقق گفت‌وگوی میان‌فرهنگی ارائه می‌شود.

فاقد چکیده

ناقد دیدگاه امیرمعزی درباره عرفان شیعی، مطالعات و تحقیقات وی را عموما بر روایتی از تشیع نخستین استوار می داند که از نظر اکثریت عالمان و فقیهان رسمی تشیع به عنوان روایتی غالیانه مورد طرد قرار گرفته است. محمد علی امیر معزی از شیعه شناسان صاحب نام و استاد کرسی شیعه شناسی در مدرسه مطالعات عالی سوربن در پاریس هر چند نزد هانری کربن شاگردی کرده است و امروزه به نحوی ادامه دهنده سنت کربن در شیعه شناسی به شمار می آید ولی به نظر می رسد که بر خلاف کربن به پژوهش های تاریخی نیز کم و بیش توجه دارد. به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، مطالعات و تحقیقات امیر معزی عموما بر روایتی از تشیع نخستین استوار است که از نظر اکثریت عالمان و فقیهان رسمی تشیع به عنوان روایتی غالیانه مورد طرد قرار گرفته است. برای مثال، وی که کتاب «تشیع؛ ریشه ها و باورهای عرفانی» را نوشته، بر این باور است که قاطبه شیعیان تا زمان تشکیل آل بویه قائل به تحریف قرآن بوده اند و از آنجا که پس از تشکیل دولت نیاز به مراوده با اهل سنت داشته اند، مقداری از گفته هایشان کوتاه آمده اند و یا حداقل آن ایده ها را به پساپشت برده اند.

نخستین گام در کارآمدی و ثمربخشی هر مطالعه و پژوهش، شناخت مبادی تصوری و تصدیقی، به‌ویژه مبانی روش­شناختی آن، است. فلسفة تطبیقی نیز به‌عنوان روی‌آوردی نوپا در پژوهش‌های فلسفی، روش‌شناسی خاصی دارد که باید آن را کشف کرد و در مطالعات فلسفی تطبیقی به کار بست. شاید بتوان سخنرانی سال 1353 هانری کربن در دانشگاه تهران را نخستین بحث جدّی دربارة فلسفة تطبیقی در ایران دانست. کربن در این سخنرانی، بر اساس دیدگاه خاص خود از حکمت اشراقی و با نقد تاریخ‌گرایی، تلاش کرد ماهیت فلسفة تطبیقی را آشکار ساخته، روشی کارآمد و غیرسلیقه‌ای برای آن ارائه نماید. او بر اساس روش پدیدارشناسی فلسفی هوسرل، دربارة فلسفة تطبیقی تأمّل کرد و آن را یگانه روش مطالعات فلسفی تطبیقی معرفی نمود. مقالة حاضر با هدف تبیین دیدگاه کربن دربارة روش‌شناسی فلسفة تطبیقی با استفاده از مبانی و آموزه‌های پدیدارشناسی هوسرل و عمدتاً بر اساس متن سخنرانی مزبور و بررسی و نقد آن به قدر میسور به رشتة تحریر درآمده است.

در دوره های مختلف، متناسب با زمینه های فکری و معرفتی رایج، نوع نگاه مفسران و مخاطبان به متون عرفانی دیگرگون و متفاوت بوده است. تعالیم و زبان سیال متون عرفانی همواره بر اساس نیازها و زمینه های روحی و تمایلات درونی پژوهشگران و مخاطبان، مورد تاویل و رمزگشایی قرار گرفته اند. برخی مفسران و پژوهشگران متون عرفانی، این متون را از منظر یک حقیقت یا زبان رمزی برتر نگاه کرده، تفاسیری مبتنی بر تحلیل رمزها یا به عبارتی، رمزگشایی مفاهیم بنیادین زبان عرفانی ارائه کرده اند. پروفسور هانری کربن از جمله این افراد است؛ وی همواره سعی می نمود که علاوه بر بازنمایی و تفسیر مفاهیم کلیدی حکمت اسلامی ایرانی، با اتخاذ شیوه تحلیل مبتنی بر فلسفه پدیدارشناسانه، با گرایش به تاویل رایج در حکمت اسلامی، زبان رمزاندیشانه متون حکمی را کشف و تبیین نماید.در این مقاله، تلاش می شود با رویکردی توصیفی، تحلیلی، دیدگاه های کربن درباره رمز و رمزپردازی در متون حکمی ایرانی اسلامی، به شکل منسجمی صورت بندی گردد. از نظر کربن، متن وقتی به حقیقت اش بازگردانده می شود که نفس نیز در سیری صعودی به حقیقت خود که انتقال از سطح نمودها و مجازهاست بازگردد؛ نتیجه اینکه بر اساس فهم رمزاندیشانه از متون حکمی، تاویل نه فقط درک معنای نهفته متن در سطح افقی، بلکه صعود شخص موول به سطح وجودی جدید و دریافت آگاهی از نوع این مرتبه وجودی جدید خواهد بود، که کربن از آن با اصطلاح «تاویل نفس» یاد کرده است.