آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در ساليان اخير، يکي از انواع تعاملات شاخه‌هاي مختلف علوم انساني با يکديگر، مطالعات ميان‌رشته‌اي مرتبط با اسطوره است که گفتمان‌هاي مختلفي را در دانش‌هاي متعددي همانند تاريخ، اسطوره‌شناسي، هنر، ادبيات، زبان‌شناسي و غيره ايجاد کرده است. انديشمندان و محققان هر يک از اين علوم، توانسته‌اند همگام با اين گفتمان‌ها، نظريه‌ها، روش‌ها و حتي تعاريف تازه‌اي از اسطوره و راهبردهاي نويني براي مطالعة آن ارائه کنند. شناخت تمايزات اين علوم مختلف و آشنايي با صاحب‌نظران هر يک و انديشه‌هاي ايشان، نقش بسيار مؤثري در توسعة مطالعات قرآني داشته و راهبردهاي نويني را براي پژوهشگران حوزة دين در اين زمينه فراهم ساخته است. در اين راستا، پژوهش حاضر بر آن است که بدون هيچ‌گونه پيش‌داوري يا تحميل باوري، انواع مطالعات ميان‌رشته‌اي ممکن ميان اسطوره (به معناي عام آن) و قرآن کريم را به بحث بگذارد و از آنجا انواع تعاملات ممکن ميان اين دو حوزه را از دريچة علوم مرتبط بررسي نمايد. مطابق يافته‌هاي اين تحقيق، دست‌كم چهار شاخة اصلي تاريخ، زبان‌شناسي، ادبيات و علم کلام را مي‌توان به‌عنوان رايج‌ترين گفتمان‌ها در اين زمينه ـ که در دوران معاصر رشد يافته و شکل گرفته‌اند ـ نام برد. البته هر يک از اين شاخه‌ها، خود زيربخش‌هايي نيز دارند که در نهايت، تعاملي ترارشته‌اي را در اين حوزه رقم مي‌زنند.

قرآن به عنوان منبع بی کران معارف الهی، سطوح و لایه های متنوع عرضی و طولی دارد. این گنجینة الهی به همراه روایات اهل بیت علیه السلام مخاطبان را به بهره گیری از همة این سطوح و لایه های معنایی سفارش می کند. پژوهش حاضر تلاشی است برای معرفی و چگونگی استخراج این لایه ها در حوزة تخصصی دانش نشانه شناسی با معرفی نشانه شناسی لایه ای در مطالعات قرآنی. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که ابعاد گوناگون معنایی نص قرآن کریم، در روابط درون متنی و بینامتنی و به واسطة تعدد لایه ها و سطوح مختلف دلالی آن در دو محور عمودی و افقی حاصل می شود. نص قرآن کریم علاوه بر تعدد لایه های مختلف در درون خویش (محور عمودی) که به واسطه ارتباط با نظامِ نشانگی درون آن حاصل می شود، در محور افقی نیز ابعاد گوناگون فلسفی، کلامی، علمی، سیاسی، روایی، عقلی و... دارد که هریک نمود عینی و متنی یک نظام رمزگانی اند. این ابعاد برای مفسر به واسطة دانش شناختی وی از رمزگان های مختلف حاصل می شود. بنابراین نشانه شناسی لایه ای روش مطلوبی است که این چارچوب را در اختیار مفسران قرار می دهد و بابی تازه برای فهم و کشف لایه های مختلف معنایی قرآن کریم می گشاید.

امید، سرمایة اصلی حیات آدمی است. کسی که به آینده امیدوار است، احساس می کند همه چیز دارد؛ چراکه خوشبختی واقعی و سعادت جاودان در احساس آرامش، امید و مطلوب اندیشی است. کسی که از آرامش روان بهره ای ندارد، با ناامنی روانی، دغدغه خاطر و وسوسه های فزون خواهانه، در اوج قدرت مادی نیز اندک توشه ای هم ندارد.در میان تعالیم ادیان آسمانی، شاید نتوان نمونه ای را یافت که از امید به آینده و تحولات آن تهی بوده و به طور مستقیم و یا غیرمستقیم به اصلاح و بهبود وضع بشر و تحقق آرمان های وی در آینده نظری نداشته باشد. ادیان آسمانی و با منشأ وحیانی در این خصوص، بسیار برجسته تر از سایر آیین ها به این معنا توجه داشته اند و بسیاری از معتقدات دینی پیروان آنها با این معنا ارتباط می یابد.این نوشتار به طور خاص به نحوه انعکاس مفهوم «امید»، در متون دینی اسلام و مسیحیت پرداخته و برآن است که مختصات کلی این آموزه را در این متون ترسیم نماید تا زمینه ای برای نزدیکی هرچه بیشتر ادیان به یکدیگر را فراهم آورد.

امروزه علیرغم پیشرفت‌های سریع فناوری، یکی از مشخصه‌های بارز و عینی در رفتار عموم مردم جامعه، مخصوصاً جوانان، ضعف امید و امیدواری نسبت به آینده است. به همین دلیل بهره‌مندی از نگرشی مثبت و امیدوارانه، ضمن ایجاد تلاشی هدف‌مند در انسان، سلامت روان او را نیز تضمین خواهد نمود. در روان‌شناسی مثبت‌نگر، اعتقاد بر آن است که سازه‌هایی همچون امید، می تواند از افراد در برابر رویدادهای استرس‌زای زندگی حمایت کند. به همین دلیل در یکی دو دهه‌ی اخیر، روان‌شناسان بطور جدّی به بررسی نقش امید در درمان انواع بیماری‌ها پرداخته‌اند که حاصل آن نیز، پیدایش نظریه‌ای به نام نظریه‌ی امید بوده است. از سویی دیگر، با توجه به تأثیر جهان‌بینی هر فرد در زدودن انواع بیماری‌ها، نمی توان از نقش دین در پیدایش امید غافل ماند.پژوهش حاضر سعی دارد ضمن بررسی و واکاوی مفهوم امید در حیطه روان‌شناسی و آشنایی با راهکارهای بشری جهت ایجاد و تقویت امید در زندگی انسان، به تحلیل روان‌شناختی آیات قرآن در این رابطه بپردازد. سپس با مقایسه‌ی مفهوم امید در حیطه قرآن (با واژه‌های مربوطه‌اش نظیر رجاء، تمنی، أمل و....) و علم روان‌شناسی، ضمن معرفی نقاط اشتراک و افتراق این دو حوزه، راهکارهای مناسب جهت ایجاد و افزایش امید در افراد بشر را ارائه نماید.از نتایج بارز و شاخص مفهوم امید در قرآن، آن است که جهان‌بینی قرآن، یک جهان‌بینی خدا مرکزی است و هیچ مفهوم عمده‌ای در قرآن، جدای از مفهوم خداوند وجود ندارد، به همین دلیل امید واقعی و حقیقی نیز در ارتباط با الله است که دستاوردهای روان‌شناسی، علیرغم شباهت‌های زیاد با مفاهیم قرآنی موجود در این زمینه، از این نکته غافل مانده‌اند.یافته‌های پژوهش حاضر بیانگر آن است که:•زیر بنای امید در روان‌شناسی، براساس نوع جهان‌بینی فرد(مادی‌گرا یا معناگرا) تعریف می‌گردد اما زیر بنای مفهوم امید در قرآن، در راستای تجلی اسماء الهی است.•نظریه‌ی امید در روان‌شناسی، از نظر ارزش‌گذاری اهداف، یک نظریه‌ی تقریباً خنثی به شمار می‌رود، در حالی‌که قرآن کریم علاوه بر تعیین هدف، به تقسیم و تنویع انواع اهداف دنیوی نیز پرداخته است. •نظریه‌ی امید در روان‌شناسی، فاقد جهت‌گیری ارزشی است اما قرآن کریم برای تبیین و واضح سازی مفهوم امید، به بیان و ترسیم سیمای الگوهای مورد پسند و ناپسند امید پرداخته است.

مشابهت لفظی درباره آیاتی مطرح است که الفاظ آن ها از جهات مختلف با یکدیگر شباهتی سؤال برانگیز دارند. نوشتار حاضر تنها به بررسی آیات متشابه لفظی در مقوله ائتلاف اللفظ مع المعنی می پردازد و بر آن است به روش توصیفی تحلیلی، براساس کارکرد انواع سیاق و بهره مندی از دانش لغت، اختلاف میان آن ها را تبیین نماید. برای نیل بدین هدف، دو نمونه از آیات متشابه لفظی که الفاظ آن ضمن تناسب و هماهنگی با معانی، تنها در یک واژه قریب المعنی با یکدیگر اختلاف دارند، انتخاب و پس از کشف مجموعه واژگان تأثیر گذار در این آیات، با توجه به آن ها و نیز انواع سیاق، این تناسب ساختار و محتوا بازنگری و در نهایت بازسازی شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که توجه به انواع سیاق و مجموعه واژگان همنشین در این گونه آیات، نقش بسیار مؤثری در تبیین موارد اختلاف دارد به گونه ای که هر یک، در عین تناسب ظاهری، تناسب معنایی با یکدیگر نیز داشته و از حسن انتخاب مدبرانه ای برخوردارند تا جایی که اگر واژه دیگری، جای آن قرار گیرد، نمی تواند معنای نخست را افاده کند. توجه بدین امر، اعجاز قرآن را در ناحیه لفظ و معنا رقم زده و اندیشه تکراری بودن، تناقض و اختلاف میان آیات را از بین می برد.

امروزه یکی از رویکردهای مهم در پژوهش های مربوط به علم نشانه شناسی، مطالعات بینامتنی است که یادآور تعامل متون با یکدیگر است. این نوع پژوهش ها با کشف و تحلیل نشانه های رابط میان متون، به درک بهتر متن و خوانش نو از آن، کمک می کند.پژوهش حاضر درصدد شناخت و تحلیل چگونگی و میزان تأثیر قرآن کریم بر لفظ و محتوای ادعیه صحیفه امام سجاد(ع)، یکی از میراث های ارزشمند شیعه، است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی است؛ به همین دلیل پس از ارائه مباحث نظری، عملیات بینامتنی صحیفه با قرآن کریم که متن غایب در نظر گرفته شده، تحلیل و بررسی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که این تعامل، بیش تر به صورت نفی متوازی و نفی جزئی اس ت و در نمونه های اندکی، نفی کلی به کار رفته است. بنابراین پیوندی ناگسستنی میان سخنان امام و قرآن کریم وجود دارد و امام (ع)، علاوه بر الفاظ قرآن کریم، ضمن تعاملی آگاهانه، از محتوای آیات نیز بهره های فراوان برده اند.

در قرآن کریم در آیات بسیاری پیرامون برخی گزاره های علمی سخن رفته که ذیل آنها آرای مختلفی بیان شده است. در این راستا، پژوهش حاضر در تلاش است به بررسی و واکاوی دیدگاه های دو نظریه پرداز مطرح در میان فارسی زبانان یعنی دیدگاه های جعفر نکونام و محمدعلی رضایی اصفهانی بپردازد تا در نهایت اثبات کند علت اختلاف دیدگا ها تفاوت پیش فرض های هریک در تحلیل گزاره های علمی قرآن کریم است. برای نیل بدین هدف، پس از بسط و تبیین مسأله، مهمترین پیش فرض ها در تحلیل این گونه آیات بیان و آرای صاحب نظران ذکر شده ذیل آنها شرح داده می شود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که پیش فرض ها نقش بسیار مؤثری در تحلیل گزاره های علمی قرآن دارند و نگاه ظاهری یا نگاه علمی به این گونه آیات مبتنی بر دخالت پیش فرض هایی چون زبان قرآن، جامعیت قرآن و تفاوت مخاطب آیات الهی است.

مفسران قرآن واژه «غیر بعید» در آیه 31 سوره ق «وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِینَ غَیْرَ بَعِید» (ق/31) را دارای چهار احتمال نحوی ظرف مکان، ظرف زمان، حال، صفت مصدر محذوف دانسته اند. این در حالی است که ایشان درباره تفسیر این واژه، حدود 9 احتمال معنایی بیان کرده ولی برای اکثر آنها دلیلی ارائه نداده اند. این پژوهش با توجه به مضامین کلی سوره ق، دو معنا برای واژه «غیر بعید» بیان و سپس هردو را با سایر آیات قرآن تأیید و همراه نموده است. بنابر معنای اول: این قید برای دفع توهم بعید بودن وقوع بهشت است. همانگونه که در نخستین آیات این سوره بدان اشاره گردیده که بر اساس آن، وقوع قیامت امری بعید نیست و بنابر معنای دوم: این قید، به وجود بهشت در زمان حاضر، اشاره دارد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در بازتابی که از باورهای مسیحیان پیرامون حضرت عیسی(ع) در لابلای آیات قرآن دیده می شود، مفهوم «عیسی، پسر خدا» یکی از مفاهیم چالش برانگیز است و تحقیقات بسیاری در خصوص آن انجام شده است. در حالیکه مضامین قرآنی مرتبط با این باور اینطور تداعی می سازند که گویی مسیحیان، عیسی را فرزند واقعی و جسمانی خداوند تلقی می کردند، در سنت مسیحی این امر ظاهرا ارتباطی با خویشاوندی واقعی(جسمانی، خونی) میان عیسی و خداوند ندارد. حتی هیچیک از فرقه های مسیحی هم بر چنین باوری نبودند(و نیستند) که خداوند همسری برگزیده تا از آنجا عیسی فرزند متولد شده از ایشان باشد. بنابراین به نظر می رسد دو کتاب مقدس دریافت واحدی از چگونگی فرزندی عیسی یا مفهوم «پسرِ خدابودنِ عیسی» ندارند. در مقاله حاضر می کوشیم مفهوم فوق را در قرآن مورد بررسی قرار دهیم و با کمک دیگر آیات قرآن، همچنین منابع پیشااسلامی راهی برای رفع این تناقض پیدا کنیم. در این پژوهش همچنین تلاش های مسلمانان در خصوص این موضوع مورد بحث واقع شده و سعی گردیده است نقاط قوت و ضعف پاسخ های ایشان نشان داده شوند. مجموع یافته ها نشان می‌دهند نه تنها قرآن با کتاب مقدس و سنت مسیحی در خصوص ابن الله بودن عیسی تنافی و تضادی ندارد، بلکه باید زبان جدلگونه قرآن در اینگونه آیات را شناخت و با باورهای رایج در منطقه هم آشنا بود، چیزی که سنت اسلامی تا به امروز از آنها غافل بوده است.